Franco Cardini Wojownik i rycerz

Surowość czasów zdeterminowała [...] pojawienie się pewnych trwałych koncepcji, wynikających z silnie zakorzenionych potrzeb, jak na przykład podział społeczeństwa na trzy funkcjonalne poziomy oratoresoratororatores, bellatoresbellatorbellatores i laboratoreslaboratorlaboratores. Modlitwa, prowadzenie wojny i praca w polu były uważane, choć każde na innym szczeblu przysługującej mu godności, za trzy zasadnicze aspekty cywilizowanego życia, za trzy podstawowe filary świata chrześcijańskiego.

Zachodnie chrześcijaństwo XI wieku przeżywa okres żywiołowej ekspansji. Wyrazem jej są między innymi wyprawy wojenne [...]. Na planie kultury rezultatem tych napięć i walk jest nie tylko chrześcijańsko‑narodowa epopeja Pieśni o Cydzie [...]. Należy tu wymienić wiele pieśni epickich i legend, w których wiara chrześcijańska i potrzeba cudowności połączone z opowieściami o różnych częstych zjawach [...] i z kultem relikwii i sanktuariów, składają się na oryginalne „chrześcijaństwo wojenne”, wiążące szczyty duchowości chrześcijańskiej ze sławą wojenną.

Jeśli rycerz z chansons odznaczał się przede wszystkim zapałem wojennym i wiarą chrześcijańską oraz uosabiał ideał epoki reconquistyreconquistareconquisty i krucjat, to rycerz powieści arturiańskiej - podobnie jak dworskiej poezji prowansalskiej - jest postacią charakterologicznie o wiele bardziej złożoną. [...] Obok scen walki (raczej pojedynków niż bitew) i polowań, w opowieściach tych dominuje napięcie erotyczne i psychiczne związane ze zdobywaniem damy, a przez to - i z potwierdzeniem własnej wartości. Rycerz nadal jest bohaterem czynów wojennych, lecz staje się przede wszystkim człowiekiem szukającym tożsamości i świadomości, które jednakże mu się wymykają.

5 Źródło: Franco Cardini, Wojownik i rycerz, [w:] Człowiek średniowiecza, red. Jacques Le Goff, tłum. M. Radożycka-Paoletti, Warszawa 2000, s. 100–119.

André Vauchez Święty

Kult świętych rozwinął się [...] z kultu męczenników, którzy przez pewien czas byli jedynymi czczonymi przez chrześcijan świętymi i którzy zachowają w Kościele znaczny prestiż nawet wówczas, gdy ustaną inne modele świętości. Mimo pewnych powierzchownych analogii, nie mieli oni nic wspólnego z greckimi czy rzymskimi bohaterami.  W starożytności klasycznej śmierć stanowiła bowiem nieprzekraczalną granicę między ludźmi a bogami. Natomiast z perspektywy chrześcijaństwa męczennicy, właśnie dlatego że ponieśli śmierć jako istoty ludzkie, idąc za Chrystusem i wiernie przestrzegając jego posłannictwa, uzyskiwali dostęp do chwały raju i życia wiecznego. [...]

Podczas gdy Zachód po zakończeniu prześladowań przechodził, co było logiczne, od kultu męczenników do kultu biskupów, którzy byli jego strażnikami i organizatorami, na Wschodzie rozwój szedł innymi torami i wywarł następnie głęboki wpływ na całe chrześcijaństwo. Bardzo szybko, mimo wszelakich wysiłków, zmierzających do unicestwienia własnego charyzmatucharyzmatcharyzmatu, osoby te [asceciasceta[asceci] zdobywały wielką sławę ze względu na wyjątkowe, praktykowane przez siebie umartwienia. Porzuciwszy świat kultury na rzecz świata natury, żywili się prawie wyłącznie ziołami i surowymi dzikimi owocami oraz nie wykazywali żadnej dbałości o własne ciało. Dochodząc do granic ludzkiej wytrzymałości w dziedzinie odżywiania się, snu a w przypadku słupników również i harmonii ruchu, stawali się w oczach swych współczesnych postaciami niezwykłymi. [...]

6 Źródło: André Vauchez, Święty, [w:] Człowiek średniowiecza, red. J. Le Goff, tłum. M. Radożycka-Paoletti, Warszawa 2000, s. 393–396.

André Vauchez Święty

W [...] zupełnie szczególnym kontekście religijnym - odbiciu się kształtującej się społeczności arystokratycznej  i ścisłego związku między władzą a Kościołem, które cechowały epokę karolińską i postkarolińską – pojawili się pierwsi święci królowie. [...] Dzięki otrzymanej sakrzesakrasakrze król odróżniał się od reszty świeckiej arystokracji i przechodził do rzędu oratores, stając się swego rodzaju “zewnętrznym biskupem”, którego działanie Kościół starał się ukierunkowywać i umoralniać. Wokół funkcji rozwinęła się [...] cała ideologia rex justusrex justusrex justus, pozostająca pod silnym wpływem Starego Testamentu. [...]

7 Źródło: André Vauchez, Święty, [w:] Człowiek średniowiecza, red. J. Le Goff, tłum. M. Frankowska‑Terlecka, Warszawa 2000, s. 401–402.

Wisława Szymborska Miniatura średniowieczna

Po najzieleńszym wzgórzu,
najkonniejszym orszakiem,
w płaszczach najjedwabniejszych.

Do zamku o siedmiu wieżach,
z których każda najwyższa.

Na przedzie xiążę
najpochlebniej nierzuchaty,
przy xiążęciu xiężna pani
cudnie młoda, młodziusieńka.

Za nimi kilka dwórek
jak malowanie zaiste
i paź najpacholętszy,
a na ramieniu pazia
coś nad wyraz małpiego
z przenajśmieszniejszym pyszczkiem
i ogonkiem.

Zaraz potem trzej rycerze,
a każdy się dwoi, troi,
i jak który z miną gęstą
prędko inny z miną tęgą,
a jak pod kim rumak gniady,
to najgniadszy moiściewy,
a wszystkie kopytkami jakoby muskając
stokrotki najprzydrożniejsze.

Kto zasię smutny, strudzony,
z dziurą na łokciu i z zezem,
tego najwyraźniej brak.

Najżadniejszej też kwestii
mieszczańskiej czy kmiecej
pod najlazurowszym niebem.

Szubieniczki nawet tyciej
dla najsokolszego oka
i nic nie rzuca cienia wątpliwości.

Tak sobie przemile jadą
w tym realizmie najfeudalniejszym.

Onże wszelako dbał o równowagę:
piekło dla nich szykował nadrugim obrazku.
Och, to się rozumiało
arcysamo przez się.

3 Źródło: Wisława Szymborska, Miniatura średniowieczna, [w:] tejże, Wybór poezji, oprac. W. Ligęza, Wrocław 2016, s. 242–244.