Język mówiony i język pisany - podstawowe cechy

Współczesna polszczyzna jako język ogólny funkcjonuje w dwóch odmianach - mówionej i pisanej. Podstawową wersją języka ogólnego jest język mówiony. Na początku swojego istnienia każdy język miał charakter oralny, czyli ustny. Dopiero wynalezienie pisma pozwoliło na utrwalanie mowy. Polski język pisany pojawił się w średniowieczu i od tamtej pory ulegał licznym przekształceniom. W początkach piśmiennictwa pismo służyło tylko rejestracji żywej mowy, więc nie było wyraźnych różnic pomiędzy wypowiedzią ustną a pismem. Współcześnie język pisany i mówiony są osobnymi odmianami języka ogólnego, które charakteryzują się zróżnicowanymi cechami w zakresie stylistyki, cech językowych, składni i fleksji, a także kontekstu sytuacyjnego.

RH4QLrYR9kmz3

Rysunek przedstawia cztery postacie ludzkie. Od lewej strony jest to kobieta i mężczyzna w strojach jaskiniowców porozumiewający się za pomocą symboli serca i koła. Obok nich, pośrodku, stoi mężczyzna w renesansowym stroju. Trzyma zwój papieru i pióro, którym coś zapisuje na tym zwoju. Po prawej stronie stoi młody mężczyzna w podkoszulku i dżinsach z telefonem komórkowym w dłoniach.

Język mówiony odznacza się znacznie większą swobodą. Przyczyn jest kilka: doraźny charakter wypowiedzi, brak czasu na zastanowienie, niemożność poprawienia formy komunikatu przed dostarczeniem go odbiorcy, jak również silne osadzenie w kontekście sytuacyjnym, co pozwala na więcej zrozumiałych lub uchwytnych odwołań do tego kontekstu (zaimki, elipsyelipsaelipsy, aluzjealuzjaaluzje, niedopowiedzenia). Mowa jest siłą napędową zmian językowych, bo to właśnie w języku mówionym, dzięki jego żywiołowości, pojawiają się rozmaite innowacjeinnowacja językowainnowacje, od leksykalnych po składniowe.

Reguły i spójność w tekstach pisanych

Teksty pisane mogą mieć zarówno formę oficjalną (np. podania, prace pisemne, oficjalne listy), jak i nieoficjalną (np. prywatne listy, SMS‑y, e‑maile). Piśmiennictwo oficjalne tworzy tradycję piśmienniczą, z której wywodzą się reguły językowe, a także styl artystyczny. I choć narodził się on z odmiany oficjalnej języka ogólnego, to w literaturze często pojawiają się również teksty stylizowane na mowę potoczną lub takie, w których reguły językowe celowo są nieprzestrzegane. Warstwa językowa stanowi ważny element zamysłu artystycznego, toteż przy interpretacji tekstów literackich należy zwrócić na nią szczególną uwagę. Co do zasady w języku pisanym (zwłaszcza w odmianie oficjalnej) ważne jest konsekwentne przestrzeganie reguł językowych, aby komunikat mógł być zrozumiały dla odbiorcy. Od tekstów pisanych szczególnie oczekuje się poprawności, klarowności, dyscypliny. Jest to ważne, ponieważ wobec braku odniesień do sytuacji komunikacyjnej (znamiennych dla mowy potocznej, jak mimika, gestykulacja, mowa ciała, intonacja, aluzja) - trzeba innych zabiegów, by osiągnąć spójność tekstu pisanego. W dłuższych wypowiedziach występuje podział na wstęp, rozwinięcie, zakończenie, a także na akapity, dzięki czemu autor może wydzielić części tematyczne. Bardzo istotną rolę w tekstach pisanych odgrywają tzw. wskaźniki zespolenia, do których należą nawiązania do tego, co już zostało powiedziane, za pomocą synonimów czy zaimków, np. Marek pracuje w korporacji po dwanaście godzin dziennie. Jego siostra jest zdania, że powinien rzucić tę pracę. Dzięki nawiązaniom zachowuje się wewnętrzną spójność tekstu, ułatwiając tym samym czytelnikowi odbiór.

RYOM4jaESH122

Rysunek przedstawia dwóch mężczyzn. Mężczyzna po lewej stronie jest w stroju rehabilitanta, trzyma w dłoni olejek, na drugiej ręce przewieszony ręcznik. Pyta się: Czy masaż? Mężczyzna po prawej stronie jest w fartuchu, na szyi ma zawieszony sznur kiełbasek. W prawej dłoni trzyma talerz z dużym kawałkiem szynki. Pyta się: Potrzebny masarz?

Zapis żywej mowy

Problematyczne w języku pisanym jest to, że nie jest on w stanie oddać wszystkich niuansów języka mówionego. Widać to już na poziomie ortografii: w mowie nie ma żadnej różnicy między dźwiękami zapisywanymi obocznie: ż/rz, u/ó, ch/h, natomiast niezastosowanie się do reguł pisowni tych znaków stanowi błąd. Podobnie rzecz się ma z interpunkcją, która tylko częściowo odzwierciedla rytmikę wypowiedzi, a z zasady jest logiczno‑składniowa. Brakuje w polszczyźnie pisanej oznaczeń akcentu wyrazowego czy akcentu zdaniowego, słyszalnych w tekstach mówionych. Mowa z kolei nie zna takich konwencji języka pisanego, jak wielkie i małe litery, skróty, symbole etc.

W XXI wieku język pisany coraz częściej nie tylko inspiruje się językiem mówionym, ale i ma na niego wpływ. Nieprzeceniona jest tutaj rola internetu. Sieć przestała być „zamkniętym”, wirtualnym miejscem, po którym można jakiś czas surfować, a następnie wrócić do rzeczywistości pozawirtualnej; obecnie internet stanowi immanentną częścią życia wielu ludzi. Nic zatem dziwnego, że języki pisany i mówiony zazębiają się coraz silniej. Dla przykładu konwersacje w komunikatorach, takich jak Messenger czy WhatsApp, mimo że podawczo są tekstami pisanymi, mają liczne cechy komunikacji werbalnej, charakteryzującej się znaczną swobodą językową. Z drugiej strony warto zauważyć, że tak popularne w komunikacji internetowej skróty, np. nwm = ‘nie wiem’, jbc = ‘jakby co’, to z kolei cecha typowa dla języka pisanego. Niektóre zjawiska językowe w mediach społecznościowych są bliższe mowie żywej niż pisanej bądź celowo są na nią stylizowane, jak chociażby tzw. shitpostingshitpostingshitposting czy język memów.

Słownik