Świat

R1L889ilsTvgt1

Obraz przedstawia starszego mężczyznę. Jest on łysiejący. Ma szpakowate, rzadkie włosy. Na jego twarzy widoczne są zmarszczki. Mężczyzna ma szpakowatą, długą brodę i wąsy. Siedzi na złotym, bogato rzeźbionym fotelu. Lewą rękę wspiera na stole i otwartej księdze. W dłoni trzyma gorejące serce. Prawą rękę, z gęsim piórem, wspiera na oparciu fotela. Głowę ma odwróconą tyłem do stołu. Patrzy na światło z napisem Veritas. Za jego plecami stoi pulpit z otwartą księgą. Mężczyzna ubrany jest w białą szatę. Na niej ma założony złoty ornat biskupi. Jest on bogato haftowany w postacie świętych. Na piersiach ma klamrę, a w jej środku twarz Jezusa Chrystusa.

Tomasz, podobnie jak Augustyn, twierdził, że Bóg stworzył świat z niczego, a stwarzając, działał według swych wiecznych idei, w sposób wolny i rozumny. Uznał też, że stworzenie nastąpiło w czasie, choć w przeciwieństwie do Augustyna widział w tym tajemnicę, której nie można dowieść rozumem. Jednak nie to różniło obu filozofów najbardziej: podczas gdy Augustyn nauczał, że Bóg jest zarówno przyczyną świata, jak i wszelkich jego przemian, Tomasz uznał, że człowiek i natura mają swój udział w tworzeniu. Bóg stanowi przyczynę pierwotną wszystkiego, co jest, zaś człowiek i przyroda – tzw. przyczyną wtórną: stworzenie też może wpływać na kształt świata i tworzyć swoje dzieła, choć są one mniej doskonałe niż dzieła Boże. Oddajmy głos Tomaszowi:

RcVK47TBgQlmw1

Ilustracja przedstawia stronę manuskryptu. W górnej części strony, wśród ornamentów znajduje się święty Tomasz. Mężczyzna jest w mnisim habicie i trzyma prawą dłonią kielich. Nad głową znajduje się aureola. Na ramieniu świętego siedzi gołąb. W tle są półki z książkami. Pod spodem znajduje się tekst po zapisany odręcznie po łacinie. Wokół znajdują się ozdoby z motywami roślinnymi, aniołkami oraz małymi dziećmi.

Tomasz był pierwszym z filozofów chrześcijańskich, który zdecydowanie twierdził, że świat jako całość jest z gruntu czymś pozytywnym. Wielkość i godność świata widział w tym, że został on stworzony przez Boga.

Akwinata przejął też znaną jeszcze ze starożytności teorię o tzw. drabinie bytów (inspirował się arystotelizmemarystotelizmarystotelizmem, doktryną Platona i neoplatoników), jednak zmodyfikował ją w duchu chrześcijańskim. Twierdził, że Bóg, stwarzając świat, poprzez wielość i rozmaitość stworzeń chciał wyrazić pełnię swej istoty. Stworzenia mają różny stopień doskonałości, istnieje więc hierarchia bytów. Najniżej w hierarchii stoją jestestwa nieożywione, dalej są rośliny, potem zwierzęta, a następnie człowiek. Człowiek stoi na szczycie wszystkich bytów materialnych, zaś ponad człowiekiem znajdują się nieposiadający ciała aniołowie. Są to czyste inteligencje pośredniczące pomiędzy Bogiem a światem zmysłowym. Na samym szczycie drabiny stoi Bóg, który jako jedyny jest w pełni doskonały. Byty wyższe, mające większy udział w Bożej doskonałości, rządzą bytami niższymi, wszystkie zaś w różnorodny sposób próbują naśladować Boską wspaniałość, dzięki czemu powstaje piękne i harmonijne dzieło, zbliżające się swą doskonałością do doskonałości Boga. Powyższe stanowisko nazywamy gradualizmemgradualizmgradualizmem. Gradualizm w metafizyce przekładał się u Tomasza na gradualizm społeczny. Według Akwinaty, społeczność stanowi odbicie porządku natury i ma strukturę hierarchiczną. Teoria ta odzwierciedlała realnie istniejący porządek społeczny w średniowiecznym państwie feudalnym, gdzie najwyższą pozycję zajmował namaszczony przez Boga władca, a społeczeństwo składało się z warstw, z których niższe podlegały wyższym.

Podsumowanie

R16TmXB6GaXZk1

Obraz przedstawia pomieszczenie, w którym siedzi w ławach grupa mężczyzn w długich, powłóczystych strojach. Notują coś na kartkach. Po lewej stronie przy mównicy siedzi starszy mężczyzna i przemawia.

Złoty wiek średniowiecznej filozofii był bardzo doniosły dla rozwoju myśli i kultury europejskiej: powstały wówczas pierwsze uniwersytety, stanowiące wzór dla późniejszych wielowydziałowych wyższych uczelni w Europie (m.in. Akademii Krakowskiej założonej przez Kazimierza Wielkiego w 1364 r.). W XII i na początku XIII w. odzyskano i przetłumaczono nieznane dotąd pisma antyczne (m.in. O naturze rzeczy Lukrecjusza i Żywoty filozofów Diogenesa Laertiosa), przede wszystkim zaś – całego Arystotelesa, który staje się głównym autorytetem dla średniowiecznych myślicieli. Św. Tomasz tworzy doktrynę będącą uzgodnieniem arystotelizmu z prawdami wiary (tomizm). Jego słynne dowody na istnienie Boga, podobnie jak argument ontologiczny Anzelma, będą rozwijane i dyskutowane w całej późniejszej filozofii.

Do XIII w. średniowieczni myśliciele pozostawali pod wpływem platonizmu i neoplatonizmu. Pogarda ciała, która była istotnym komponentem tych teorii, nie zgadzała się z przesłaniem Ewangelii: Chrystus, rodząc się w ludzkim ciele, ciało to uświęcił, a Jego zmartwychwstanie stało się zapowiedzią zmartwychwstania człowieka z duszą i ciałem. M.in. z tego właśnie względu tomizm, głoszący duchowo‑cielesną jedność człowieka, już od połowy XIV w. stał się doktryną zalecaną przez Kościół. W XIX w. papież Leon XIII ogłosił encyklikę Aeterni Patris, w której podkreślił znaczenie filozofii św. Tomasza dla wiary chrześcijańskiej. Tomizm przystosowany do wymogów współczesnej nauki i występujący pod nazwą neotomizmu jest jednym z aktualnych nurtów filozofii chrześcijańskiej. Do grona wybitnych przedstawicieli polskiego neotomizmu należą m.in. Stefan Swieżawski (1907–2004) i Mieczysław Albert Krąpiec (1921).

Słownik