Przeczytaj
1. Sektory gospodarki i zmiana ich roli
1.1. Podział gospodarki
Wyróżnia się trzy główne klasyfikacje gospodarki. Dwie z nich związane są z jej podziałem według sektorów (jedną z nich jest koncepcja trójsektorowa, a drugą - koncepcja pięciosektorowa). Trzecią klasyfikacją jest Polska Klasyfikcja Działalności z 2007 r. (PKD 2007).
1.1.1. Koncepcja trójsektorowa
Mimo że koncepcja trójsektorowej struktury gospodarczej, jej zmian i prawidłowości rozwoju sektorów (teoria trzech sektorów gospodarki) powstała w latach 30. XX w., nadal pozostaje podstawowym sposobem klasyfikacji działalności gospodarczej na świecie.
Sektor | Charakterystyka | Składowe |
I (sektor rolniczy) | zajmuje się dostarczaniem nieprzetworzonych dóbr służących innym sektorom jako podstawa ich działalności; określany często po po prostu jako „rolnictwo”, mimo że obejmuje także inne, pokrewne formy działalności |
|
II (sektor przemysłowy) | zajmuje się wydobywaniem surowców mineralnych oraz przetwarzaniem tych surowców i płodów rolnych; razem z sektorem pierwszym stanowi sferę wytwórczą; określany często po prostu jako „przemysł”, mimo że obejmuje nie tylko tę formę działalności |
|
III (sektor usługowy) | obejmuje szeroko rozumianą sferę usług, czyli świadczeń na rzecz innych osób i służących zaspokajaniu ich potrzeb |
|
1.1.2. Koncepcja pięciosektorowa
Trójelementowy podział gospodarki bywa modyfikowany, zwykle poprzez zastąpienie sektora usług przez mniejsze jego składowe. Obecnie – w ramach sektora usługowego – wyróżnia się także sektor czwarty (sektor wiedzy), stanowiący obszar usług polegających na dostarczaniu zaawansowanej informacji oraz sektor piąty, będący obszarem aktywności gospodarczej podejmowanej w innym celu niż osiąganie zysku. Sektor trzeci ogranicza się w tym ujęciu do podstawowych usług materialnych, nastawionych głównie na otrzymywanie zysku. Podział gospodarki na sektory z uwzględnieniem szczegółowego podziału usług przedstawia poniższa rycina.
1.1.3. Polska Klasyfikacja Działalności 2007 (PKD 2007)
W Polsce od 2008 r. funkcjonuje tzw. Polska Klasyfikacja Działalności (PKD), która została wprowadzona Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2007 r. (Dz. U. 2007, nr 251, poz. 1885). Jest to ogólny, usystematyzowany i bardzo szczegółowy podział działalności społeczno‑gospodarczych, jakie realizują podmioty gospodarcze. Zakładając działalność gospodarczą, należy wybrać odpowiedni kod, w którym mieścić się będzie jej zakres. Klasyfikacja ta jest zgodna z klasyfikacjami w innych krajach, więc dzięki statystykom międzynarodowym możliwe jest ich porównanie.
W PKD zastosowano symbole, nazwy i szczegółowy zakres poszczególnych grup działalności gospodarczej na pięciu poziomach.
Najbardziej ogólnym jest podział na sekcje. Oznaczone są one wielkimi literami alfabetu od A do U (21 elementów), w tym sektor I (A), sektor II (B‑E), sektor III (F‑U).
Sekcje dzielą się na działy, które mają swój dwucyfrowy kod. Ich numeracja jest ciągła (nie zaczyna się od nowa podczas przechodzenia do kolejnej sekcji). Łącznie jest ich 88.
Działy dzielą się na grupy, z których każda posiada swój trzycyfrowy kod. Dwie pierwsze cyfry stanowią numer działu, do których (po kropce) dodana jest trzecia cyfra. Numeracja liczb znajdujących się po kropce jest nieciągła, zaczyna się od początku wraz z przejściem do nowego działu. W PKD są razem 272 grupy.
Po dodaniu czwartej cyfry na końcu numeru otrzymuje się kolejny poziom – klasę. Ich numeracja zaczyna się od początku w kolejnych działach. Łącznie w PKD istnieje ich 615. Do tego poziomu włącznie istnieje zbieżność z europejskimi klasyfikacjami.
Ostatni poziom (podklasę) wyznacza się poprzez dodanie kropki, a następnie wielkiej litery na końcu kodu mówiącego o klasie. Jeżeli nazwa podklasy jest identyczna jak nazwa klasy, wówczas literą tą jest Z. Obecnie występują 654 podklasy.
Szczegółową klasyfikację można sprawdzić m.in. na stronie: klasyfikacje.gofin.pl.
Przykład
Działalność bibliotek: R 91.01.A
sekcja: R – działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją,
dział: 91 – działalność bibliotek, archiwów, muzeów oraz pozostała działalność związana z kulturą,
grupa: 91.0 - działalność bibliotek, archiwów, muzeów oraz pozostała działalność związana z kulturą,
klasa: 91.01 – działalność bibliotek i archiwów,
podklasa: 91.03.A – działalność bibliotek.
Zastosowanie PKD 2007
Klasyfikacja podmiotów gospodarczych dla potrzeb krajowego urzędowego rejestru podmiotów gospodarki narodowej REGON.
Analizy ekonomiczne dla kraju, np. obrazowanie struktury gospodarki narodowej pod kątem struktury zatrudnienia, PKB, opracowywania bilansów gospodarki narodowej.
Możliwość porównania różnych wskaźników z innymi krajami.
1.1.4. Zacieranie się różnic między sektorem przemysłowym a usługowym
Granice między tymi dwoma sektorami często się zacierają. Sytuację tę można przedstawić na trzech najbardziej wyrazistych przykładach.
Przykład | Charakterystyka problemu |
sekcja D (wytwarzanie i dostarczanie energii elektrycznej) zaliczona do sektora przemysłowego |
|
sekcja E (dostawa wody i gospodarowanie ściekami) zaliczone do sektora przemysłowego |
|
budownictwo (sekcja F) zaliczane najczęściej do sektora przemysłowego |
|
działalność firm informatycznych (IT) zaliczana do sektora przemysłowego (sekcja C, jako przemysł high‑tech) |
|
1.2. Zmiany roli poszczególnych sektorów gospodarki i ich przyczyny
Prawidłowości w zakresie zmian roli poszczególnych sektorów gospodarki a fazy rozwoju cywilizacyjnego
W wyniku rozwoju cywilizacyjnego zmianie ulega znaczenie poszczególnych sektorów gospodarki. Wyraża się to w zmianach w strukturze tworzenia PKBstrukturze tworzenia PKB czy strukturze zatrudnieniastrukturze zatrudnienia.
Można wyróżnić następujące prawidłowości w zakresie zmiany roli sektorów gospodarki:
spadek udziału rolnictwa w strukturze tworzenia PKB czy strukturze zatrudnienia wraz z rozwojem cywilizacyjnym,
wzrost udziału usług w strukturze tworzenia PKB czy strukturze zatrudnienia wraz z rozwojem cywilizacyjnym,
początkowy wzrost, a następnie spadek udziału przemysłu w strukturze tworzenia PKB czy strukturze zatrudnienia wraz z rozwojem cywilizacyjnym.
Na podstawie powyższych prawidłowości wyróżnia się trzy fazy rozwoju cywilizacyjnego.
Faza | Sektor gospodarki o dominującej roli | Przykłady państw |
preindustrialna (przedprzemysłowa) | I (rolniczy) | słabo rozwinięte gospodarczo, często nieposiadające złóż surowców mineralnych i będące dawnymi koloniami, np. kraje Afryki Subsaharyjskiej, Azji Południowej, Oceanii w fazie tej kraje Europy czy USA znajdowały się przed rewolucją przemysłową (połowa XIX w.) |
industrialna (przemysłowa) | II (przemysłowy) - w środkowej części fazy, I i II (w początkowej części fazy) oraz II i III (w końcowej części fazy) | średnio rozwinięte gospodarczo, np. Azji SE (Chiny czy Wietnam), Azji SW (kraje naftowe), większość krajów Ameryki Łacińskiej, niektóre kraje Europy (np. Białoruś) |
postindustrialna (poprzemysłowa) | III (usługowy) | – wysoko rozwinięte gospodarczo, np. większość krajów europejskich, kraje Ameryki Północnej, Japonia, Korea Południowa, Australia, niektóre kraje Ameryki Południowej (np. Argentyna i Urugwaj), niektóre kraje Azji SE (tzw. azjatyckie tygrysy, np. Indonezja, Malezja, Tajlandia) – małe, biedne, często wyspiarskie kraje o dużym znaczeniu turystyki, w których nastąpił przeskok z fazy przedindustrialnej do fazy postindustrialnej, np. Bahamy, Antigua i Barbuda |
Zróżnicowanie sektora usług w poszczególnych fazach rozwoju cywilizacyjnego (etapy rozwoju usług)
Faza | Charakterystyka sektora usług |
przedindustrialna |
|
industrialna |
|
postindustrialna |
|
Faza informacyjna
Coraz częściej wyróżnia się także fazę informacyjną (jako etap fazy postindustrialnej). Państwa będące w tej fazie odznaczają się wzrostem znaczenia usług zaawansowanych związanych ze zdobywaniem, gromadzeniem i dostarczaniem informacji (np. usługi edukacyjne, finansowe, doradcze, informatyczne, reklamowe). Ich odbiorcami są z reguły przedsiębiorstwa i instytucje, rzadziej osoby prywatne.
Przyczyny zmian znaczenia sektorów gospodarki
Należą do nich m.in.:
postęp cywilizacyjny,
rozwój technologiczny,
wzrost zamożności ludności.
W wyniku industrializacji w krajach słabo rozwiniętych zaczyna rozwijać się przemysł – przejawia się to we wzroście jego udziału w strukturze zatrudnienia i strukturze PKB. Wpływa to na wzrost poziomu rozwoju gospodarczego – kraje te są klasyfikowane wówczas jako średnio rozwinięte. Postępujący rozwój technologiczny i cywilizacyjny, w tym mechanizacja, sprawiają, że coraz mniej prac w rolnictwie i przemyśle muszą wykonywać ludzie. Dlatego też w krajach wysoko rozwiniętych zmniejsza się rola strefy wytwórczej (lecz nie znaczenie przemysłu zaawansowanej technologii), a zwiększa się rola strefy usług. Chociaż część usług może być zautomatyzowana, to jednak wiele z nich musi wykonywać człowiek. Istotnym czynnikiem wpływającym również na wzrost znaczenia usług jest zwiększanie się dochodów ludzi, którzy są zainteresowani korzystaniem z coraz większego wachlarza usług, w tym bardziej zaawansowanych.
1.3. Struktura gospodarki różnych państw według sektorów i jej zmiany
Udział poszczególnych sektorów gospodarki w strukturze tworzenia PKB i strukturze zatrudnienia
I sektor gospodarki (rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo, rybactwo, w tym rybołówstwo) Im mniejszy odsetek rolnictwa w strukturze tworzenia PKB lub strukturze zatrudnienia, tym wyższy poziom rozwoju gospodarczego. |
II sektor gospodarki (przemysł i budownictwo) Największy odsetek II sektora gospodarki w strukturze tworzenia PKB i strukturze zatrudnienia występuje w krajach średnio rozwiniętych, przechodzących intensywną industrializację. Jednymi z najwyższych wskaźników odznaczają się kraje Bliskiego Wschodu, gdzie rozwija się przemysł wydobywczy i przetwórczy (duże zasoby ropy naftowej i gazu ziemnego), a także budownictwo. Dość wysokimi wartościami tego wskaźnika odznaczają się także kraje postkomunistyczne (w tym Polska), gdyż w 2. połowie XX w. rozwój tych państw oparty był o przemysł (zwłaszcza ciężki), co do tej pory znajduje odzwierciedlenie w wartościach omawianych wskaźników. |
III sektor gospodarki (usługi) Im większy odsetek usług w strukturze tworzenia PKB lub strukturze zatrudnienia, tym wyższy poziom rozwoju gospodarczego. Wyjątkiem są kraje o dominującej roli turystyki (tzw. kraje monokultury turystycznej), które są krajami o niskim poziomie rozwoju gospodarczego, o niewielkim stopniu rozwoju pozostałych gałęzi usług czy przemysłu. |
Struktura gospodarki i jej zmiany w wybranych krajach o różnym poziomie rozwoju
Struktura tworzenia PKB W krajach słabo rozwiniętych (np. w Etiopii) wzrasta rola przemysłu i usług, a zmniejsza się rola rolnictwa w strukturze tworzenia PKB. W krajach średnio rozwiniętych (np. w Chinach) zmniejsza się coraz bardziej znaczenie rolnictwa, utrzymywana jest wysoka rola przemysłu, lecz coraz bardziej wzrasta znaczenie usług w strukturze tworzenia PKB (pod koniec tej fazy to właśnie usługi zaczynają odgrywać większą rolę niż przemysł). W krajach wysoko rozwiniętych (np. w Danii) rola rolnictwa w strukturze tworzenia PKB jest bardzo niewielka i zmniejsza się jeszcze bardziej (najczęściej nie przekracza kilku procent). Rola przemysłu powoli się zmniejsza, natomiast dominują usługi, których odsetek zwiększa się jeszcze bardziej. W małych i biednych krajach o dominującej roli turystyki (np. na Bahamach) tendencje zmian struktury tworzenia PKB są podobne jak w krajach wysoko rozwiniętych (często nawet odsetek usług jest większy niż w wielu krajach Europy i Ameryki Północnej). |
Struktura zatrudnienia Jeżeli chodzi o zmiany struktury zatrudnienia, to można zaobserwować podobne tendencje jak w przypadku struktury tworzenia PKB. W krajach słabo rozwiniętych (np. w Etiopii) wzrasta rola przemysłu i usług, a zmniejsza się rola rolnictwa w strukturze zatrudnienia. W krajach średnio rozwiniętych (np. w Chinach) zmniejsza się znacznie rola rolnictwa, utrzymywana jest wysoka rola przemysłu, lecz coraz bardziej wzrasta znaczenie usług w strukturze zatrudnienia (pod koniec tej fazy to właśnie usługi zaczynają odgrywać większą rolę niż przemysł). W krajach wysoko rozwiniętych (np. w Danii) rola rolnictwa w strukturze tworzenia PKB jest bardzo niewielka i zmniejsza się jeszcze bardziej (najczęściej nie przekracza kilku procent). Rola przemysłu powoli się zmniejsza, natomiast dominują usługi, których odsetek zwiększa się jeszcze bardziej. W małych i biednych krajach o dominującej roli turystyki (np. na Bahamach) tendencje zmian struktury zatrudnienia są podobne jak w krajach wysoko rozwiniętych (często nawet odsetek usług jest większy niż w wielu krajach Europy i Ameryki Północnej). |
1.4. Struktura gospodarki Polski według sektorów i jej zmiany
Struktura zatrudnienia w Polsce na tle innych krajów UE
W porównaniu do innych krajów UE, Polska odznacza się jedną z najmniej korzystnych struktur zatrudnienia:
jeden z najniższych odsetków osób zatrudnionych w sektorze usługowym (58,8%),
jeden z najwyższych odsetków osób zatrudnionych w sektorze rolniczym (9,2%),
dość wysoki odsetek osób zatrudnionych w sektorze przemysłowym (32,0%).
Zmiany te – na tle innych krajów UE – zachodzą w ostatnich latach bardzo szybko w związku z tym, że przez pół wieku w naszym kraju miała miejsce intensywna industrializacja (zwłaszcza rozwój przemysłu ciężkiego). Podobnym, wysokim zatrudnieniem w rolnictwie odznaczają się inne kraje Europy Środkowo‑Wschodniej (np. Słowacja czy Węgry).
Zmiany struktury zatrudnienia a zmiany struktury tworzenia PKB
Struktura tworzenia PKB i struktura zatrudnienia w Polsce wykazują podobne zmiany:
zwiększa się rola usług (obecnie udział sektora usługowego w strukturze tworzenia PKB wynosi 56,9%),
zmniejsza się rola rolnictwa (obecnie udział sektora rolniczego w strukturze tworzenia PKB wynosi 2,2%),
rola przemysłu jest podobna na przestrzeni ostatnich lat (obecnie udział sektora przemysłowego w strukturze tworzenia PKB wynosi 40,9%)
Zauważalny jest jednak poważny problem - znaczne przeludnienie w rolnictwie. Oznacza to, że wciąż relatywnie dużo osób pracuje w I sektorze gospodarki narodowej, który daje państwu relatywnie małe dochody. Odwrotna sytuacja ma miejsce w przypadku pozostałych dwóch sektorów.
Na podstawie poniższego wykresu wyznacz przypuszczalne granice faz rozwoju cywilizacyjnego Polski.
2. Gospodarka oparta na wiedzy (GOW)
Kwestie poruszone w tym rozdziale będą bardziej zrozumiałe po wcześniejszym zapoznaniu się z tematem powtórzeniowym dotyczącym łączności.
Gospodarka oparta na wiedzy (GOW, ang. knowledge based economy) to gospodarka, w której wiedza wykwalifikowanej kadry jest niezbędna do rozwoju technologicznego, gospodarczego i kształtuje strukturę produkcji. W historii rozwoju gospodarczego świata miały miejsce fale rozwojowe, które inicjowane były przez pojawianie się kolejnych nowych produktów i technologii (innowacji). W każdej z tych fal występowały okresy rozwoju, spadku, zastoju i ożywienia na skutek kolejnych innowacji. Ostatnie 40 lat to czas szybkich przemian społecznych i gospodarczych. Zachodzą one na skutek rozwoju technologii informacyjnych w wyniku rewolucji informatycznej.
Nowoczesne technologie:
technologie informacyjne, czyli wszelkie wynalazki, oprogramowania i narzędzia, dzięki którym możliwe jest pozyskiwanie, gromadzenie, przetwarzanie, przesyłanie i wykorzystywanie informacji,
technologie cyfrowe, które służą do digitalizacji, czyli zapisywania zgromadzonych informacji, dźwięku i obrazu w formie cyfrowej,
nanotechnologie, które związane są z tworzeniem mikroskopijnych struktur,
biotechnologie, dzięki którym możliwe jest wytwarzanie produktów z wykorzystaniem procesów biologicznych i organizmów żywych.
W gospodarce opartej na wiedzy, której głównym zasobem jest kapitał ludzki, kształtuje się społeczeństwo informacyjne.
2.1. Społeczeństwo informacyjne
W rozdziale pierwszym wyróżniono fazę informacyjną jako ostatnią fazę rozwoju cywilizacyjnego (przez wielu badaczy określaną jako ostatni etap fazy postinustrialnej). Wysoko rozwinięte społeczeństwo znajdujące się w tej fazie, połączone nowymi kanałami przesyłu informacji, w którym rozwój i wdrażanie innowacji opiera się na dostępie do wiedzy, informacji (ich zdobywaniu, przetwarzaniu, udostępnianiu i obiegu), jest nazywane społeczeństwem informacyjnym. W związku z tym ogromną rolę w kształtowaniu takiego społeczeństwa odgrywa telekomunikacja (szczególnie komputerowa). Sprzyjają temu: powszechny dostęp do technologii informacyjnych, szybkie rozprzestrzenianie się informacji oraz duża liczba źródeł informacji.
Przejawy kształtowania się społeczeństwa informacyjnego
wysoki poziom alfabetyzmu funkcjonalnego
wysoki poziom edukacji, zwłaszcza wyższego szczebla
powszechny dostęp do urządzeń: komputerów, smartfonów, tabletów
powszechny dostęp do internetu i oprogramowania
korzystanie z internetu i nowych technologii w życiu codziennym
komunikowanie się (e‑mail, komunikatory, portale społecznościowe)
przeglądanie zasobów i zdobywanie wiedzy, wiadomości (e‑gazeta)
e‑praca (telepraca)
e‑szkoła
korzystanie z usług
e‑handlu (e‑commerce)
e‑bankingu
e‑usług finansowych i ubezpieczeniowych
e‑learningu (kształcenie na odległość)
e‑administracji (kontakt z urzędnikami)
e‑usług gastronomicznych
e‑usług przewozowych, hotelarskich i turystycznych
innych
gry komputerowe
rozwój firm wykorzystujących nowoczesne technologie
wykorzystywanie baz danych do podejmowania decyzji społecznych, gospodarczych i politycznych
udział w masowym tworzeniu informacji
brak barier czasowych i przestrzennych w przesyłaniu informacji
korzystanie z technik przechowywania informacji na serwerach i w pamięci komputerów
ciągłe przetwarzanie informacji
istnienie sieci powszechnych i nieograniczonych powiązań informacyjnych
stosowanie zasad zrównoważonego rozwoju
Możliwości, które dają nam nowoczesne technologie, budują nowy rodzaj rzeczywistości (rzeczywistość wirtualną, cyberświat). Znajdują się w niej odtworzone w internecie fragmenty rzeczywistości oraz fragmenty sztuczne, zwizualizowane. W świecie tym można m.in.:
uczestniczyć w wydarzeniach fantastycznych (np. w grach komputerowych),
wykonywać podobne czynności jak w rzeczywistości, lecz w sposób anonimowy, np. uczestniczyć w dyskusjach lub spotkaniach,
udawać się w wirtualne podróże,
symulować czynności niemożliwe do wykonania w świecie rzeczywistym.
2.2. Kapitał ludzki
Kapitał ludzki to wykształcenie, kompetencje (wiedza, umiejętności i doświadczenie) oraz kondycja zdrowotna pracowników. W szerszym wymiarze (ogólnospołecznym) wpływa na rozwój gospodarczy i podniesienie się poziomu zamożności, a w węższym wymiarze (dla konkretnej jednostki) - wpływa na wzrost zarobków i podniesienie się jakości życia. Jest to najważniejszy zasób gospodarki opartej na wiedzy, odpowiadający za kreowanie, badanie i zastosowanie nowoczesnych technologii.
Czynniki wpływające na rozwój kapitału ludzkiego:
edukacja,
szkolenia i doskonalenie zawodowe (kształcenie ustawiczne),
właściwe zarządzanie wiedzą,
zadowolenie z pracy i dobre relacje w firmie,
stabilne zatrudnienie,
mobilność zawodowa (umiejętność dostosowania się pracownika do wymogów rynku pracy),
przedsiębiorczość,
wzrost środków przeznaczanych na badania naukowe,
profilaktyka i ochrona zdrowia.
Korzystając z dostępnych baz danych (np. Banku Światowego, ONZ, OECD), porównaj kraje europejskie pod względem poziomu kapitału ludzkiego. W tym celu zgromadź dane, które go opisują, np. oczekiwaną długość życia, wielkość nakładów na edukację, stopę bezrobocia, wskaźnik aktywności zawodowej, liczbę lat edukacji, wskaźnik scholaryzacji, odsetek ludności korzystającej z internetu, odsetek osób prowadzących działalność gospodarczą, wielkość nakładów na działalność badawczo‑rozwojową itp. Następnie stwórz jeden syntetyczny wskaźnik w celu porównania poziomu kapitału ludzkiego. Możesz wykonać odpowiednią mapę w programie GIS i w formie pisemnej podać przyczyny zróżnicowania przestrzennego tego wskaźnika.
Korzystając z dowolnych źródeł, zgromadź dane dotyczące kapitału ludzkiego w Polsce, między innymi opisujące: oczekiwaną długość życia, wielkość nakładów na edukację, stopę bezrobocia, wskaźnik aktywności zawodowej, liczbę lat edukacji, wskaźnik scholaryzacji, odsetek ludności korzystającej z internetu, odsetek osób prowadzących działalność gospodarczą, wielkość nakładów na działalność badawczo‑rozwojową itp.
2.3. Cechy gospodarki opartej na wiedzy
Rozwój społeczeństwa informacyjnego wpływa na wzrost znaczenia gospodarki opartej na wiedzy. Opiera się ona na wcześniejszym badaniu efektów pracy umysłowej, a następnie na ich wykorzystywaniu w produkcji towarów i świadczeniu usług.
2.4. Czynniki wpływające na innowacyjność i rozwój gospodarki opartej na wiedzy
Po kliknięciu na odpowiednie numerki dowiesz się więcej na temat tego, czym są start‑upy i jaki wpływ mają na nie instytucje otoczenia biznesu. Korzystając z dostępnych źródeł, podaj przykłady start‑upów w Twoim regionie.
Zapoznaj się z opisem poniższej grafiki interaktywnej.
Europejski Ranking Innowacyjności obrazuje poziom innowacyjności gospodarek państw UE określony za pomocą wielu wskaźników dotyczących sfery przedsiębiorczości, naukowej, nakładów na prace badawczo‑rozwojowe itp. Na tej podstawie wyróżnia się cztery grupy państw: liderzy innowacji, silnych, umiarkowanych i słabych innowatorów.
3. Globalizacja
Globalizacja to proces polegający na poszerzaniu współzależności między poszczególnymi państwami i regionami oraz na wielopłaszczyznowym ujednolicaniu (przenikaniu i łączeniu się) państw. Coraz ściślejsze scalanie się gospodarek narodowych stopniowo prowadzi do powstawania jednolitej światowej gospodarki (światowego systemu powiązań). Jego początków należy upatrywać już w średniowieczu (odkrycia geograficzne, poznawanie innych kultur, przywożenie do Europy przypraw i kruszców), a nawet w starożytności (rozwój szlaków handlowych i przenoszenie zwyczajów, religii i towarów). Jednakże nasilił się on na przełomie XIX i XX w. w wyniku rewolucji przemysłowych.
Współcześnie globalizacja przebiega równolegle na kilku płaszczyznach, jednak na każdej z nich proces ten zachodzi w różnym tempie.
Głównymi uwarunkowaniami globalizacji są:
swobodny przepływ kapitału, osób i informacji na całym świecie,
nieustanna innowacja towarów i usług (lub ich wersji),
konkurencja.
3.1. Płaszczyzny globalizacji i ich przejawy
Przykłady procesów globalizacyjnych
międzynarodowe korporacje, czyli wielkie przedsiębiorstwa, których filie, montownie, banki czy sklepy zlokalizowane są w różnych państwach i których zyski przewyższają niekiedy PKB krajów europejskich; ich ogromny potencjał wynika z:
fuzji (dobrowolnego łączenia się firm),
aliansów strategicznych (zawiązywaniu umów zobowiązujących przedsiębiorstwa do wspólnego działania),
korporacje finansowe i giełdy papierów wartościowych;
makdonaldyzacja - te same produkty żywnościowe i napoje właściwie w każdym miejscu na Ziemi; jednakże w niektórych miejscach na świecie (z uwagi na uwarunkowania kulturowe) stosuje się formy zamienne, np. w Indiach McDonald's nie oferuje dań wieprzowych i wołowych, a w Japonii serwuje się kanapki z krewetkami (tzw. glokalizacja, czyli dostosowanie zjawisk globalnych do warunków lokalnych); cechami makdonaldyzacji są:
masowy charakter sprzedaży,
maksymalizacja zysków nad indywidualnym podejściem do klienta i pracownika,
standaryzacja produktów.
Lobbing to legalna forma przenikania się gospodarki i polityki, np. poprzez finansowanie kampanii wyborczych przez międzynarodowe korporacje.
3.2. Skutki globalizacji
Zyski z globalizacji
Pozytywne i negatywne skutki globalizacji na świecie
Wśród ludzi ukształtowały się różne postawy dotyczące globalizacji, które są reprezentowane przez trzy główne grupy osób:
globaliści, którzy wymieniają głównie zalety tego procesu i czerpią z niego korzyści, gdyż uważają, że jest to proces nieunikniony,
antyglobaliści, którzy wymieniają głównie wady tego procesu, sprzeciwiają się mu, gdyż uważają, że głównym jego beneficjentem są państwa wysoko rozwinięte, pogłębiając różnice między bogatymi a biednymi, powoduje wyzysk pracowników i konflikty między osobami pochodzącymi z różnych kręgów kulturowych,
alterglobaliści, którzy uważając ten proces za nieunikniony i dostrzegając jego pozytywny i negatywny charakter, chcą zmienić jego kształt.
pozytywne (zalety) | negatywne (wady) |
|
|
Wpływ globalizacji i rozwoju technologii na zatrudnienie oraz przemiany wewnątrzsektorowe
Skutki globalizacji dla Polski
3.3. Wskaźnik (indeks) globalizacji
Wskaźnik globalizacji obrazuje stopień wielopłaszczyznowego zintegrowania danego kraju z innymi państwami (otwartości politycznejotwartości politycznej). Przyjmuje wartości od 0 do 100 (im większa wartość, tym większy poziom globalizacji). Jest obliczany za pomocą kilkunastu składowych wskaźników dotyczących czterech płaszczyzn.
Płaszczyzna | Zakres tematyczny składowych wskaźnika globalizacji |
ekonomiczna | – wielkość obrotów handlu zagranicznego – bezpośrednie inwestycje zagraniczne napływające i kierowane za granicę |
społeczno‑kulturowa | – podróże międzynarodowe i turystyka – międzynarodowe połączenia telefoniczne – międzynarodowe przelewy osobiste |
technologiczna | – liczba użytkowników internetu – liczba stron internetowych zarejestrowanych w danym kraju – liczba bezpiecznych serwerów, na które mogą być dokonywane zakodowane przekazy |
polityczna | – przynależność od organizacji międzynarodowych – liczba pokojowych misji ONZ, w których dany kraj bierze udział – liczba ratyfikowanych traktatów międzynarodowych – suma rządowych transferów uzyskanych od organizacji międzynarodowych i innych państw |
W 2018 r. najwyższymi wartościami wskaźnika globalizacji odznaczały się kraje wysoko rozwinięte, zwłaszcza w Europie (Szwajcaria i Holandia: 91), ze względu na duży stopień powiązań z krajami UE. Bogate, duże światowe gospodarki spoza UE (np. Stany Zjednoczone) znalazły się dużo niżej w tym rankingu. Dość wysokie wartości odnotowano w niewielkich krajach, które są silnie uzależnione od swoich sąsiadów.
Natomiast najniższymi wartościami indeksu globalizacji w 2018 r. charakteryzowały się kraje słabo rozwinięte, zwłaszcza w Afryce i Azji (Erytrea: 31, Somalia: 30).
Wartości wskaźników globalizacji na świecie rosną szczególnie intensywnie od czasu zakończenia zimnej wojny (od 1991 r.).
Polska znalazła się na 33. miejscu (dla porównania w roku 2017 była na 29. miejscu). Wartości wskaźnika globalizacji w ostatnich latach wykazują nieznaczny spadek, lecz kształtują się w okolicach wartości 80.
Korzystając z poniższego wykresu, wyjaśnij przyczyny zmian wskaźnika globalizacji w wybranych państwach.
Wyjaśnij przyczyny zmian wskaźnika globalizacji w wybranych państwach. Wykorzystaj dane z opisy poniższego wykresu.
Słownik
gotowość do podejmowania współpracy międzynarodowej, znoszenia barier handlowych i tworzenia międzynarodowych przepisów prawnych
procentowy udział wartości dóbr i usług wyprodukowanych lub wyświadczonych w poszczególnych sektorach gospodarki
procentowy udział ludności pracującej w poszczególnych sektorach gospodarki
różne rodzaje działalności wytwórczej i usługowej w zakresie potrzeb żywnościowych, bytowych i zdrowotnych, której odbiorcami są seniorzy; są to głównie handel, turystyka, informatyka, transport i finanse