1. Sektory gospodarki i zmiana ich roli

1.1. Podział gospodarki

Wyróżnia się trzy główne klasyfikacje gospodarki. Dwie z nich związane są z jej podziałem według sektorów (jedną z nich jest koncepcja trójsektorowa, a drugą - koncepcja pięciosektorowa). Trzecią klasyfikacją jest Polska Klasyfikcja Działalności z 2007 r. (PKD 2007).

1.1.1. Koncepcja trójsektorowa

Mimo że koncepcja trójsektorowej struktury gospodarczej, jej zmian i prawidłowości rozwoju sektorów (teoria trzech sektorów gospodarki) powstała w latach 30. XX w., nadal pozostaje podstawowym sposobem klasyfikacji działalności gospodarczej na świecie.

1.1.2. Koncepcja pięciosektorowa

Trójelementowy podział gospodarki bywa modyfikowany, zwykle poprzez zastąpienie sektora usług przez mniejsze jego składowe. Obecnie – w ramach sektora usługowego – wyróżnia się także sektor czwarty (sektor wiedzy), stanowiący obszar usług polegających na dostarczaniu zaawansowanej informacji oraz sektor piąty, będący obszarem aktywności gospodarczej podejmowanej w innym celu niż osiąganie zysku. Sektor trzeci ogranicza się w tym ujęciu do podstawowych usług materialnych, nastawionych głównie na otrzymywanie zysku. Podział gospodarki na sektory z uwzględnieniem szczegółowego podziału usług przedstawia poniższa rycina.

1.1.3. Polska Klasyfikacja Działalności 2007 (PKD 2007)

W Polsce od 2008 r. funkcjonuje tzw. Polska Klasyfikacja Działalności (PKD), która została wprowadzona Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2007 r. (Dz. U. 2007, nr 251, poz. 1885). Jest to ogólny, usystematyzowany i bardzo szczegółowy podział działalności społeczno‑gospodarczych, jakie realizują podmioty gospodarcze. Zakładając działalność gospodarczą, należy wybrać odpowiedni kod, w którym mieścić się będzie jej zakres. Klasyfikacja ta jest zgodna z klasyfikacjami w innych krajach, więc dzięki statystykom międzynarodowym możliwe jest ich porównanie.

W PKD zastosowano symbole, nazwy i szczegółowy zakres poszczególnych grup działalności gospodarczej na pięciu poziomach.

• Najbardziej ogólnym jest podział na sekcje. Oznaczone są one wielkimi literami alfabetu od A do U (21 elementów), w tym sektor I (A), sektor II (B‑E), sektor III (F‑U).

• Sekcje dzielą się na działy, które mają swój dwucyfrowy kod. Ich numeracja jest ciągła (nie zaczyna się od nowa podczas przechodzenia do kolejnej sekcji). Łącznie jest ich 88.

• Działy dzielą się na grupy, z których każda posiada swój trzycyfrowy kod. Dwie pierwsze cyfry stanowią numer działu, do których (po kropce) dodana jest trzecia cyfra. Numeracja liczb znajdujących się po kropce jest nieciągła, zaczyna się od początku wraz z przejściem do nowego działu. W PKD są razem 272 grupy.

• Po dodaniu czwartej cyfry na końcu numeru otrzymuje się kolejny poziom – klasę. Ich numeracja zaczyna się od początku w kolejnych działach. Łącznie w PKD istnieje ich 615. Do tego poziomu włącznie istnieje zbieżność z europejskimi klasyfikacjami.

• Ostatni poziom (podklasę) wyznacza się poprzez dodanie kropki, a następnie wielkiej litery na końcu kodu mówiącego o klasie. Jeżeli nazwa podklasy jest identyczna jak nazwa klasy, wówczas literą tą jest Z. Obecnie występują 654 podklasy.

Szczegółową klasyfikację można sprawdzić m.in. na stronie: klasyfikacje.gofin.pl.

Przykład

Działalność bibliotek: R 91.01.A

• sekcja: R – działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją,

• dział: 91 – działalność bibliotek, archiwów, muzeów oraz pozostała działalność związana z kulturą,

• grupa: 91.0 - działalność bibliotek, archiwów, muzeów oraz pozostała działalność związana z kulturą,

• klasa: 91.01 – działalność bibliotek i archiwów,

• podklasa: 91.03.A – działalność bibliotek.

Zastosowanie PKD 2007

• Klasyfikacja podmiotów gospodarczych dla potrzeb krajowego urzędowego rejestru podmiotów gospodarki narodowej REGON.

• Analizy ekonomiczne dla kraju, np. obrazowanie struktury gospodarki narodowej pod kątem struktury zatrudnienia, PKB, opracowywania bilansów gospodarki narodowej.

• Możliwość porównania różnych wskaźników z innymi krajami.

1.1.4. Zacieranie się różnic między sektorem przemysłowym a usługowym

Granice między tymi dwoma sektorami często się zacierają. Sytuację tę można przedstawić na trzech najbardziej wyrazistych przykładach.

1.2. Zmiany roli poszczególnych sektorów gospodarki i ich przyczyny

Prawidłowości w zakresie zmian roli poszczególnych sektorów gospodarki a fazy rozwoju cywilizacyjnego

W wyniku rozwoju cywilizacyjnego zmianie ulega znaczenie poszczególnych sektorów gospodarki. Wyraża się to w zmianach w strukturze tworzenia PKBstruktura tworzenia PKBstrukturze tworzenia PKB czy strukturze zatrudnieniastruktura zatrudnieniastrukturze zatrudnienia.

Można wyróżnić następujące prawidłowości w zakresie zmiany roli sektorów gospodarki:

• spadek udziału rolnictwa w strukturze tworzenia PKB czy strukturze zatrudnienia wraz z rozwojem cywilizacyjnym,

• wzrost udziału usług w strukturze tworzenia PKB czy strukturze zatrudnienia wraz z rozwojem cywilizacyjnym,

• początkowy wzrost, a następnie spadek udziału przemysłu w strukturze tworzenia PKB czy strukturze zatrudnienia wraz z rozwojem cywilizacyjnym.

Na podstawie powyższych prawidłowości wyróżnia się trzy fazy rozwoju cywilizacyjnego.

R19Sc9NfRgEUr

Na wykresie liniowym przedstawiono modelową strukturę zatrudnienia według sektorów gospodarki. Pole wykresu podzielono na fazę przedindustrialną, industrialną i postindustrialną. Linia wykresu sektora pierwszego rozpoczyna się na poziomie 70% i opada łukiem przez wszystkie fazy do niecałych 10% na koniec fazy postindustrialnej. Linia wykresu sektora drugiego rozpoczyna się na poziomie 10% i rośnie w fazie przedindustrialnej, następnie w fazie industrialnej początkowo nieco rośnie, a następnie opada, w  fazie postindustrialnej początkowo łagodnie opada, a później wyrównuje poziom, zatrzymując się na poziomie 20%. Linia wykresu sektora trzeciego rozpoczyna się na poziomie niecałych 20%, w fazie przedindustrialnej łagodnie rośnie do ponad 20% na koniec tej fazy, w fazie industrialnej rośnie do około 35% na koniec fazy, a w fazie postindustrialnej wyraźnie, mocno rośnie do ponad 70% na koniec fazy.

Zróżnicowanie sektora usług w poszczególnych fazach rozwoju cywilizacyjnego (etapy rozwoju usług)

Faza informacyjna

Coraz częściej wyróżnia się także fazę informacyjną (jako etap fazy postindustrialnej). Państwa będące w tej fazie odznaczają się wzrostem znaczenia usług zaawansowanych związanych ze zdobywaniem, gromadzeniem i dostarczaniem informacji (np. usługi edukacyjne, finansowe, doradcze, informatyczne, reklamowe). Ich odbiorcami są z reguły przedsiębiorstwa i instytucje, rzadziej osoby prywatne.

Przyczyny zmian znaczenia sektorów gospodarki

Należą do nich m.in.:

• postęp cywilizacyjny,

• rozwój technologiczny,

• wzrost zamożności ludności.

W wyniku industrializacji w krajach słabo rozwiniętych zaczyna rozwijać się przemysł – przejawia się to we wzroście jego udziału w strukturze zatrudnienia i strukturze PKB. Wpływa to na wzrost poziomu rozwoju gospodarczego – kraje te są klasyfikowane wówczas jako średnio rozwinięte. Postępujący rozwój technologiczny i cywilizacyjny, w tym mechanizacja, sprawiają, że coraz mniej prac w rolnictwie i przemyśle muszą wykonywać ludzie. Dlatego też w krajach wysoko rozwiniętych zmniejsza się rola strefy wytwórczej (lecz nie znaczenie przemysłu zaawansowanej technologii), a zwiększa się rola strefy usług. Chociaż część usług może być zautomatyzowana, to jednak wiele z nich musi wykonywać człowiek. Istotnym czynnikiem wpływającym również na wzrost znaczenia usług jest zwiększanie się dochodów ludzi, którzy są zainteresowani korzystaniem z coraz większego wachlarza usług, w tym bardziej zaawansowanych.

1.3. Struktura gospodarki różnych państw według sektorów i jej zmiany

Udział poszczególnych sektorów gospodarki w strukturze tworzenia PKB i strukturze zatrudnienia

I sektor gospodarki (rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo, rybactwo, w tym rybołówstwo) Im mniejszy odsetek rolnictwa w strukturze tworzenia PKB lub strukturze zatrudnienia, tym wyższy poziom rozwoju gospodarczego. R1T4zNwGe5L3T W tabeli przedstawiono po pięć państw, które miały największy i najmniejszy udział sektora pierwszego w strukturze tworzenia pe ka be w 2019 roku. Największy udział: Sierra Leone 57,4%, Gwinea Bissau 52,5%, Czad 42,6%, Liberia 39,1%, Niger 38,2%. Najmniejszy udział: Singapur 0,0%, Liechtenstein 0,1%, Katar 0,2%, Luksemburg 0,2%, Bahrajn 0,3%. R1LqWOhHBq2Xq W tabeli przedstawiono po pięć państw, które miały największy i najmniejszy udział sektora pierwszego w strukturze zatrudnienia w 2020 roku. Największy udział: Burundi 92%, Somalia 83%, Republika Środkowoafrykańska 77,1%, Czad 76,3%, Niger 74,8%. Najmniejszy udział: Argentyna 0,1%, Singapur 0,7%, Izrael 0,9%, Belgia 0,9%, Malta 0,9%. RlkL6uToAYyVo Na mapie świata oznaczono kolorami państwa zgodnie z wartościami udziału sektora pierwszego w strukturze tworzenia pe ka be w 2019 roku. największy udział, ponad 20%, mają państwa afrykańskie, takie jak: Sierra Leone, Liberia, Mali, Niger, Burkina Faso, Nigeria, Czad, Sudan, Sudan Południowy, Republika Środkowoafrykańska, Etiopia, Mozambik, Kenia, Tanzania, Benin, Madagaskar, a poza Afryką także Uzbekistan, Mjanmar, Kambodża. Udział od 15,1 do 20 w: Mauretanii, Indiach, Demokratycznej Republice Konga, Nikaragui, Laosie, Papui - Nowej Gwinei, Albanii. Udział między 10,1 a 15 w: Marolu, Algierii, Tunezji, Egipcie, Mongolii, Indonezji, Wietnamie, Surinamie, KOstaryce, Boliwii, Paragwaju. Udział między 5,1 a 10 w: CHinach, Tajlandii, Malezji, Filipinach, Nowej Zelandii, na Białorusi, Ukrainie, w Mołdawii, Serbii, Bośni i Hercegowinie, Mołdawii, Wenezueli, Kolumbii, Peru, Ekwadorze, Argentynie, Urugwaju, Angoli, Namibii, Zambii, Senegalu, Gabonie, Turcji, państwach Kaukazu, Iranie, Turkmenistanie. W pozostałcyh państwach udział poniżej 5%. Brak danych z Algierii, Syrii, Somalii, Erytrei. R1ZTzhpSYl2db Na mapie świata oznaczono kolorami państwa zgodnie z wartościami udziału sektora pierwszego w strukturze zatrudnienia w 2020 roku. największy udział, ponad 50%, mają państwa Arki, oprócz północnych, znad Zatoki Gwinejskiej i południowych, a także Nepal, Korea Południowa, Laos, Papua - Nowa Gwinea. Udział między 20,1 a 50 w: Kostaryce, Nikaragui, Ekwadorze, Peru, Boliwii, Maroku, Senegalu, Egipcie, Sudanie, państwach Zatoki Gwinejskiej, Gabonie, Namibii, Botswanie, Zimbabwe, Jemenie, Rumunii i Mołdawii, Albanii, państwach kaukaskich, Uzbekistanie, Mongolii, Chinach, Indiach, Afganistanie, Pakistanie, Indonezji, Myanmarze, Tajlandii, Wietnamie, Kambodży. Udział między 10,1 a 20 w Meksyku, Kolumbii, Gujanie, Paragwaju, Libii, Tunezji, Białorusi, Ukrainie, Bośni i Hercegowinie, Serbii, Macedonii, Grecji, Turcji, Syrii, Izraelu, Iraku, Iranie, Turkmenistanie, Kazachstanie, Malezji. Udział między 5,1 a 10 w: Brazylii, Chile, Urugwaju, Algierii, Portugalii, Polsce, republikach nadbałtyckich, Chorwacji, Słowenii, Bułgarii, Rosji, nowej Zelandii. W pozostałych krajach 0- udział mniejszy niż 5%.
II sektor gospodarki (przemysł i budownictwo) Największy odsetek II sektora gospodarki w strukturze tworzenia PKB i strukturze zatrudnienia występuje w krajach średnio rozwiniętych, przechodzących intensywną industrializację. Jednymi z najwyższych wskaźników odznaczają się kraje Bliskiego Wschodu, gdzie rozwija się przemysł wydobywczy i przetwórczy (duże zasoby ropy naftowej i gazu ziemnego), a także budownictwo. Dość wysokimi wartościami tego wskaźnika odznaczają się także kraje postkomunistyczne (w tym Polska), gdyż w 2. połowie XX w. rozwój tych państw oparty był o przemysł (zwłaszcza ciężki), co do tej pory znajduje odzwierciedlenie w wartościach omawianych wskaźników. RnB5XbQsNApIY W tabeli przedstawiono po pięć państw, które miały największy i najmniejszy udział sektora drugiego w strukturze tworzenia pe ka be w 2019 roku. największy udział: Jemen 81,5%, Brunei 60,8%, Kongo 58,5%, Azerbejdżan 56,9%, Irak 55,8%. Najmniejszy udział: Nauru 1,8%, Kiribati 8,1%, Sierra Leone 9,8%, Gwinea Bissau 10,3%, Mikronezja 10,7%. R11oj7tcncbdM W tabeli przedstawiono po pięć państw, które miały największy i najmniejszy udział sektora drugiego w strukturze zatrudnienia w 2020 roku. Największy udział: Katar 54,4%, Turkmenistan 42,6%, Lesotho 41,9%, Czechy 37,1%, Słowacja 36,1%. najmniejszy udział: Burundi 1,4%, Czad 2,1%, Somalia 3,5%, Republika Środkowoafrykańska 5,4%, Gwinea 6,2%. RCDPMCLqx9O0K Na mapie świata oznaczono kolorami państwa zgodnie z wartościami udziału sektora drugiego w strukturze tworzenia pe ka be w 2019 roku. Udział ponad 45% mają: Gujana, Togo, Gabon, Kongo, Angola, Zambia, Arabia Saudyjska, Mongolia, Jemen, Azerbejdżan. udział między 40,1 a 45% mają: Wenezuela, Algieria, Demokratyczna Republika Konga, Irlandia, Norwegia, Polska, Białoruś, Rosja, Czechy, Węgry, Słowenia, Serbia, Kazachstan, Uzbekistan, Wietnam, Laos, Kambodża, Brunei, Indonezja, Papua. Udział między 35,1 a 40 mają: Meksyk, Kolumbia, Ekwador, Peru, Boliwia, Paragwaj, Argentyna, Chile, Niemcy, Finlandia, Estonia, Austria, Słowacja, Ukraina, Litwa, Mołdawia, Rumunia, Bułgaria, Chorwacja, Bośnia i Hercegowina, Macedonia, Turcja, Iran, Chiny, Myanmar, Tadżykistan, Kirgistan, Malezja, Maroko, Egipt, Sudan, Kamerun, Burkina Faso, Ghana, Mauretania, Botswana, RPA. Udział między 301 a 35 mają: Kanada, Brazylia, Urugwaj, Senegal, Namibia, Mozambik, Zimbabwe, Tanzania, Sudan Południowy, Wybrzeże Kości Słoniowej, Indie, Australia, Portugalia, Włochy, Szwecja, Łotwa, Albania, Tajlandia. Udział niżej niż 30% mają na przykład: USA, Hiszpania, Francja, Wielka Brytania, kraje Beneluksu, Grecja, Afganistan, Pakistan, Japonia, Nepal, Etiopia, Kenia, Mali, czad, Niger, Nigeria, Republika Środkowoafrykańska., RYVfWLDhM0q9Z Na mapie świata oznaczono kolorami państwa zgodnie z wartościami udziału sektora drugiego w strukturze zatrudnienia w 2020 roku. Największy udział, ponad 30%, mają: Polska, Białoruś, Czechy, Słowacja, Węgry, Słowenia, Bośnia i Hercegowina, Rumunia, Bułgaria, Macedonia, Iran, Turkmenistan, Algieria, Burkina Faso. Udział między 25,1 a 30 mają: Rosja, Estonia, Niemcy, Włochy, Austria, Chorwacja, Serbia, turcja, Syria, Egipt, Meksyk, Pakistan, Indie, Chiny, Korea Południowa, Malezja, Wietnam, Kambodża, Oman, Zjednoczone Emiraty Arabskie. Udział między 20,1 a 25% mają: Kolumbia, Gujana, Surinam, Chile, Argentyna. POrtugalia, Hiszpania, Finlandia, Maroko, Libia, Ghana, Kongo, RPA, Indonezja, Tajlandia, Japonia, Kazachstan, Kirgistan, Irak, Arabia Saudyjska. Udział między 15,1 a 20 mają: Kanada, USA, niewymienione wcześniej kraje Ameryki Południowej i Środkowej, Norwegia, Islandia, Szwecja, Łotwa, Irlandia, Wielka Brytania, Holandia, Dania, Francja, Szwajcaria, Mołdawia, Grecja, Czarnogóra, Kamerun, Togo, Sudan, Namibia, Botswana, Australia, Nowa Zelandia, Myanmar, Nepal, Mongolia. Mniej niż 15% mają niewymienione wcześniej kraje Afryki, Laos, Papua - Nowa Gwinea, Jemen, Korea Północna.
III sektor gospodarki (usługi) Im większy odsetek usług w strukturze tworzenia PKB lub strukturze zatrudnienia, tym wyższy poziom rozwoju gospodarczego. Wyjątkiem są kraje o dominującej roli turystyki (tzw. kraje monokultury turystycznej), które są krajami o niskim poziomie rozwoju gospodarczego, o niewielkim stopniu rozwoju pozostałych gałęzi usług czy przemysłu. R1Rm3b0AlZjnF W tabeli przedstawiono po pięć państw, które miały największy i najmniejszy udział sektora trzeciego w strukturze tworzenia pe ka be w 2019 roku. Największy udział: Nauru 94%, Luksemburg 79,2%, Palau 79%, USA 77,4%, Liban 75,9%. Najmniejszy udział: Jemen 14,3%, Togo 28,6%, Uzbekistan 32,2%, Sudan 32,3%, Sierra Leone 32,8%. RecljXKRg8YB9 W tabeli przedstawiono po pięć państw, które miały największy i najmniejszy udział sektora trzeciego w strukturze zatrudnienia w 2020 roku. Największy udział: Luksemburg 87,5%, Singapur 84,1%, Bahamy 83,9%, Brunei 82,8%, Izrael 82,3%. najmniejszy udział: Burundi 6,5%, Somalia 13,4%, Republika Środkowoafrykańska 17,5%, Niger 18%, Nepal 20,2%. RBDGQ83WToa98 Na mapie świata oznaczono kolorami państwa zgodnie z wartościami udziału sektora trzeciego w strukturze tworzenia pe ka be w 2019 roku. Ponad 70% miały: USA, Wielka Brytania, Francja, Izrael, Cypr, Szwajcaria. Od 60,1 do 70% miały: Kanada, Meksyk, Brazylia, Urugwaj, Portugalia, Hiszpania, Włochy, Austria, Szwecja, Finlandia, Islandia, republiki bałtyckie, Bułgaria, Grecja, Jordania, Gruzja, Japonia, Filipiny, Australia, Nowa Zelandia, Botswana, Zimbabwe, RPA. Między 50,1 a 60 miały: pozostałe kraje Ameryki Południowej, Irlandia, Norwegia, kraje Europy Środkowej i Wschodniej, oprócz Białorusi, Turcja, Kazachstan, Chiny, Kirgistan, Iran, Afganistan, Pakistan, Tajlandia, Malezja, Korea Południowa, Madagaskar, Namibia, Zambia, Sudan Południowy, Wybrzeże Kości Słoniowej, Senegal, Egipt, Arabia Saudyjska, Oman. MIędzy 40,1 a 40 miały Irak, Indie, Mjanmar, Wietnam, Laos, Indonezja, Papua - Nowa Zelandia, Angola, Mauretania, Algieria, czad, republika Środkowoafrykańska, Gabon, kraje Zatoki Gwinejskiej, Kenia, Białoruś. Poniżej 40% pozostałe kraje Afryki i Mongolia, Kambodża, Oman, Uzbekistan, Azerbejdżan. RqcRzUEzcYAp9 Na mapie świata oznaczono kolorami państwa zgodnie z wartościami udziału sektora trzeciego w strukturze zatrudnienia w 2020 roku. Największy udział, ponad 80%, miały: Wielka Brytania, Szwecja, Holandia, Cypr. Między 70,1 a 80 miały: USA, Kanada, Wenezuela, Brazylia, Argentyna, Urugwaj, Islandia, RPA, Japonia, Korea Południowa, Australia, Nowa Zelandia, Arabia Saudyjska, Irlandia, Hiszpania, Francja, Włochy, państwa niemieckie, Grecja, Finlandia, Norwegia. Między 60,1 a 70 miały: Portugalia, Czechy, Słowacja, Węgry, Chorwacja, Słowenia, Bułgaria, republiki bałtyckie, Rosja, Ukraina, Syria, Meksyk, Kolumbia, Gujana, Surinam, Chile, Paragwaj, Kazachstan, Malezja, Jemen, Oman, Namibia, Botswana. Między 50,1 a 60 miały: Nikaragua, Kostaryka, Ekwador, Peru, Boliwia, Algieria, Tunezja, Libia, Nigeria, Senegal, Gabon, Filipiny, Mongolia, Kirgistan, Polska, Białoruś, Bośnia i Hercegowina, Serbia, Macedonia. Między 40,1 a 50 miały: Maroko, Egipt, Sudan, Wybrzeże Kości Słoniowej, Ghana, Burkina Faso, Angola, Zambia, Tajlandia, Indonezja, Chiny, Nepal, Uzbekistan, Gruzja, Armenia, Rumunia, Mołdawia..

Struktura gospodarki i jej zmiany w wybranych krajach o różnym poziomie rozwoju

1.4. Struktura gospodarki Polski według sektorów i jej zmiany

Struktura zatrudnienia w Polsce na tle innych krajów UE

W porównaniu do innych krajów UE, Polska odznacza się jedną z najmniej korzystnych struktur zatrudnienia:

• jeden z najniższych odsetków osób zatrudnionych w sektorze usługowym (58,8%),

• jeden z najwyższych odsetków osób zatrudnionych w sektorze rolniczym (9,2%),

• dość wysoki odsetek osób zatrudnionych w sektorze przemysłowym (32,0%).

Zmiany te – na tle innych krajów UE – zachodzą w ostatnich latach bardzo szybko w związku z tym, że przez pół wieku w naszym kraju miała miejsce intensywna industrializacja (zwłaszcza rozwój przemysłu ciężkiego). Podobnym, wysokim zatrudnieniem w rolnictwie odznaczają się inne kraje Europy Środkowo‑Wschodniej (np. Słowacja czy Węgry).

R1K0RluARZlTE

Na ilustracji jest wykres dotyczący struktury zatrudnienia ludności w wybranych państwach UE w 2018 roku. Wykres ma postać pionowych kolumn, każdy ma po trzy kolory odpowiadające sektorom. Holandia, Wielka Brytania, Szwecja, Dania, Islandia, Belgia, Francja, Irlandia, Hiszpania, Finlandia mają podobne struktury - ok. 80% zatrudnienia w sektorze usługowym, około 20% w przemysłowym i kilka procent w rolniczym. Grecja - ponad 70% sektor usługowy, kilkanaście % sektor przemysłowy, około 10% sektor rolniczy. Niemcy - ponad 70% sektor usługowy, prawie 30% sektor przemysłowy, blisko 0 sektor rolniczy. Portugalia, Litwa niecałe 70% sektor usługowy, ponad 20 sektor przemysłowy, kilka % sektor rolniczy. Estonia, Węgry, Bułgaria - ponad 60% sektor usługowy, między 20 a 30 % sektor przemysłowy, kilka % sektor rolniczy. Słowacja - 600% sektor usługowy, prawie 40% sektor przemysłowy, kilka % sektor rolniczy. Polska - niecałe 60% sektor usługowy, 30% sektor przemysłowy, 10% sektor rolniczy. Rumunia - ponad 60% sektor usługowy, kilkanaście % sektor przemysłowy, ponad 20% sektor rolniczy.

Zmiany struktury zatrudnienia a zmiany struktury tworzenia PKB

Struktura tworzenia PKB i struktura zatrudnienia w Polsce wykazują podobne zmiany:

• zwiększa się rola usług (obecnie udział sektora usługowego w strukturze tworzenia PKB wynosi 56,9%),

• zmniejsza się rola rolnictwa (obecnie udział sektora rolniczego w strukturze tworzenia PKB wynosi 2,2%),

• rola przemysłu jest podobna na przestrzeni ostatnich lat (obecnie udział sektora przemysłowego w strukturze tworzenia PKB wynosi 40,9%)

Zauważalny jest jednak poważny problem - znaczne przeludnienie w rolnictwie. Oznacza to, że wciąż relatywnie dużo osób pracuje w I sektorze gospodarki narodowej, który daje państwu relatywnie małe dochody. Odwrotna sytuacja ma miejsce w przypadku pozostałych dwóch sektorów.

R125NSgM3J1fC

Ilustracja przedstawia dane dotyczące struktury tworzenia pe ka be i struktury zatrudnienia w Polsce według sektorów w wybranych latach. Struktura tworzenia pe ka be: rok 1995 50% sektor usługowy, ponad 40% przemysłowy, około 5% rolniczy. Rok 2005: około 55% usługowy, 40% przemysłowy, kilka procent rolniczy. Rok 2019: około 58% usługowy, 40% przemysłowy, kilka procent rolniczy. Struktura zatrudnienia: Rok 1995: około 45% sektor usługowy, około 30% przemysłowy, ponad 20% rolniczy. Rok 2005: ponad 50% usługowy, prawie 30% przemysłowy, niecałe 20% rolniczy. Rok 2019: prawie 60% usługowy, 30% przemysłowy, 10% rolniczy.

Polecenie 1

Na podstawie poniższego wykresu wyznacz przypuszczalne granice faz rozwoju cywilizacyjnego Polski.

RK4Kpr3REvvQb

Na wykresie linowym przedstawiono trzy linie, każda prezentuje zmiany zatrudnienia w danym sektorze. Dane dotyczą lat 1930 - 2015. Linia sektora rolniczego zaczyna się na poziomie 70% w 1930 roku i spada do 30% w 1970, następnie do 1995 rokuutrzymuje poziom około 30%, a następnie spada do poniżej 10% w 2015 roku. Linia sektora przemysłowego zaczyna na poziomie ponad 10% w roku 1930, następnie rośnie do roku1975, do prawie 40%, utrzymuje ten poziom do 1990, a następnie spada do 30% w 1995 roku i mniej więcej trzyma ten poziom do 2015 roku. Linia sektora usługowego zaczyna na poziomie około 15% w 1930 roku i rośnie w ukazanym okresie do 60% w 2015 roku.

2. Gospodarka oparta na wiedzy (GOW)

Kwestie poruszone w tym rozdziale będą bardziej zrozumiałe po wcześniejszym zapoznaniu się z tematem powtórzeniowym dotyczącym łączności.

Gospodarka oparta na wiedzy (GOW, ang. knowledge based economy) to gospodarka, w której wiedza wykwalifikowanej kadry jest niezbędna do rozwoju technologicznego, gospodarczego i kształtuje strukturę produkcji. W historii rozwoju gospodarczego świata miały miejsce fale rozwojowe, które inicjowane były przez pojawianie się kolejnych nowych produktów i technologii (innowacji). W każdej z tych fal występowały okresy rozwoju, spadku, zastoju i ożywienia na skutek kolejnych innowacji. Ostatnie 40 lat to czas szybkich przemian społecznych i gospodarczych. Zachodzą one na skutek rozwoju technologii informacyjnych w wyniku rewolucji informatycznej.

R19evqifLtBoY

Ilustracja przedstawia sinusoidę prezentującą fale rozwojowe w gospodarce w latach 1800‑2050. jest sześć fal, każda składa się z czterech faz: prosperity, recesja, depresja, ożywienie. Zaznaczono datę początkową każdej fali i reprezentujący ją element. Pierwsza fala: 1800 rok, maszyna włókiennicza, bawełnicza. Druga fala: 1850 rok, kolej i stal. Trzecia fala: 1900 rok, elektryczność i chemia. Czwarta fala: 1950 rok, ropa naftowa i samochód. Piąta fala: 2000 rok, techniki informacyjne i komunikacyjne, GOW. Szósta fala: 2050 rok, zdrowie.

Nowoczesne technologie:

• technologie informacyjne, czyli wszelkie wynalazki, oprogramowania i narzędzia, dzięki którym możliwe jest pozyskiwanie, gromadzenie, przetwarzanie, przesyłanie i wykorzystywanie informacji,

• technologie cyfrowe, które służą do digitalizacji, czyli zapisywania zgromadzonych informacji, dźwięku i obrazu w formie cyfrowej,

• nanotechnologie, które związane są z tworzeniem mikroskopijnych struktur,

• biotechnologie, dzięki którym możliwe jest wytwarzanie produktów z wykorzystaniem procesów biologicznych i organizmów żywych.

W gospodarce opartej na wiedzy, której głównym zasobem jest kapitał ludzki, kształtuje się społeczeństwo informacyjne.

2.1. Społeczeństwo informacyjne

W rozdziale pierwszym wyróżniono fazę informacyjną jako ostatnią fazę rozwoju cywilizacyjnego (przez wielu badaczy określaną jako ostatni etap fazy postinustrialnej). Wysoko rozwinięte społeczeństwo znajdujące się w tej fazie, połączone nowymi kanałami przesyłu informacji, w którym rozwój i wdrażanie innowacji opiera się na dostępie do wiedzy, informacji (ich zdobywaniu, przetwarzaniu, udostępnianiu i obiegu), jest nazywane społeczeństwem informacyjnym. W związku z tym ogromną rolę w kształtowaniu takiego społeczeństwa odgrywa telekomunikacja (szczególnie komputerowa). Sprzyjają temu: powszechny dostęp do technologii informacyjnych, szybkie rozprzestrzenianie się informacji oraz duża liczba źródeł informacji.

Przejawy kształtowania się społeczeństwa informacyjnego

• wysoki poziom alfabetyzmu funkcjonalnego

• wysoki poziom edukacji, zwłaszcza wyższego szczebla

• powszechny dostęp do urządzeń: komputerów, smartfonów, tabletów

• powszechny dostęp do internetu i oprogramowania

• korzystanie z internetu i nowych technologii w życiu codziennym

  • komunikowanie się (e‑mail, komunikatory, portale społecznościowe)

  • przeglądanie zasobów i zdobywanie wiedzy, wiadomości (e‑gazeta)

  • e‑praca (telepraca)

  • e‑szkoła

  • korzystanie z usług

    • e‑handlu (e‑commerce)

    • e‑bankingu

    • e‑usług finansowych i ubezpieczeniowych

    • e‑learningu (kształcenie na odległość)

    • e‑administracji (kontakt z urzędnikami)

    • e‑usług gastronomicznych

    • e‑usług przewozowych, hotelarskich i turystycznych

    • innych

  • gry komputerowe

• rozwój firm wykorzystujących nowoczesne technologie

• wykorzystywanie baz danych do podejmowania decyzji społecznych, gospodarczych i politycznych

• udział w masowym tworzeniu informacji

• brak barier czasowych i przestrzennych w przesyłaniu informacji

• korzystanie z technik przechowywania informacji na serwerach i w pamięci komputerów

• ciągłe przetwarzanie informacji

• istnienie sieci powszechnych i nieograniczonych powiązań informacyjnych

• stosowanie zasad zrównoważonego rozwoju

RvMtGLMYQ9cSX

Ilustracja przedstawia wzrost liczby użytkowników wybranych mediów społecznościowych na świecie w latach 2004 - 2018. W przypadku każdego z mediów nastąpił wyraźny wzrost w ukazanym okresie. Najpopularniejsze medium - Facebook - rozpoczął działanie w 2008 roku, obecnie ma ponad 2 miliardy użytkowników.

Możliwości, które dają nam nowoczesne technologie, budują nowy rodzaj rzeczywistości (rzeczywistość wirtualną, cyberświat). Znajdują się w niej odtworzone w internecie fragmenty rzeczywistości oraz fragmenty sztuczne, zwizualizowane. W świecie tym można m.in.:

• uczestniczyć w wydarzeniach fantastycznych (np. w grach komputerowych),

• wykonywać podobne czynności jak w rzeczywistości, lecz w sposób anonimowy, np. uczestniczyć w dyskusjach lub spotkaniach,

• udawać się w wirtualne podróże,

• symulować czynności niemożliwe do wykonania w świecie rzeczywistym.

2.2. Kapitał ludzki

Kapitał ludzki to wykształcenie, kompetencje (wiedza, umiejętności i doświadczenie) oraz kondycja zdrowotna pracowników. W szerszym wymiarze (ogólnospołecznym) wpływa na rozwój gospodarczy i podniesienie się poziomu zamożności, a w węższym wymiarze (dla konkretnej jednostki) - wpływa na wzrost zarobków i podniesienie się jakości życia. Jest to najważniejszy zasób gospodarki opartej na wiedzy, odpowiadający za kreowanie, badanie i zastosowanie nowoczesnych technologii.

Czynniki wpływające na rozwój kapitału ludzkiego:

• edukacja,

• szkolenia i doskonalenie zawodowe (kształcenie ustawiczne),

• właściwe zarządzanie wiedzą,

• zadowolenie z pracy i dobre relacje w firmie,

• stabilne zatrudnienie,

• mobilność zawodowa (umiejętność dostosowania się pracownika do wymogów rynku pracy),

• przedsiębiorczość,

• wzrost środków przeznaczanych na badania naukowe,

• profilaktyka i ochrona zdrowia.

2.3. Cechy gospodarki opartej na wiedzy

Rozwój społeczeństwa informacyjnego wpływa na wzrost znaczenia gospodarki opartej na wiedzy. Opiera się ona na wcześniejszym badaniu efektów pracy umysłowej, a następnie na ich wykorzystywaniu w produkcji towarów i świadczeniu usług.

2.4. Czynniki wpływające na innowacyjność i rozwój gospodarki opartej na wiedzy

Europejski Ranking Innowacyjności obrazuje poziom innowacyjności gospodarek państw UE określony za pomocą wielu wskaźników dotyczących sfery przedsiębiorczości, naukowej, nakładów na prace badawczo‑rozwojowe itp. Na tej podstawie wyróżnia się cztery grupy państw: liderzy innowacji, silnych, umiarkowanych i słabych innowatorów.

RUnyTUG17XbXR

Na mapie Europy kolorami zaznaczono państwa zgodnie z klasyfikacją państw Unii według indeksu innowacyjności w 2020 r. Liderzy innowacji to: Szwecja, Finlandia, Dania, Holandia, Luksemburg. Silni innowatorzy: Portugalia, Irlandia, Francja, Belgia, Niemcy, Austria, Estonia. Umiarkowani innowatorzy: Hiszpania, Włochy, Słowenia, Chorwacja, Grecja, Węgry, Czechy, Słowacja, Polska, Litwa, Łotwa. Słabi innowatorzy: Rumunia, Bułgaria.

3. Globalizacja

Globalizacja to proces polegający na poszerzaniu współzależności między poszczególnymi państwami i regionami oraz na wielopłaszczyznowym ujednolicaniu (przenikaniu i łączeniu się) państw. Coraz ściślejsze scalanie się gospodarek narodowych stopniowo prowadzi do powstawania jednolitej światowej gospodarki (światowego systemu powiązań). Jego początków należy upatrywać już w średniowieczu (odkrycia geograficzne, poznawanie innych kultur, przywożenie do Europy przypraw i kruszców), a nawet w starożytności (rozwój szlaków handlowych i przenoszenie zwyczajów, religii i towarów). Jednakże nasilił się on na przełomie XIX i XX w. w wyniku rewolucji przemysłowych.

Współcześnie globalizacja przebiega równolegle na kilku płaszczyznach, jednak na każdej z nich proces ten zachodzi w różnym tempie.

Głównymi uwarunkowaniami globalizacji są:

• swobodny przepływ kapitału, osób i informacji na całym świecie,

• nieustanna innowacja towarów i usług (lub ich wersji),

• konkurencja.

3.1. Płaszczyzny globalizacji i ich przejawy

Przykłady procesów globalizacyjnych

• międzynarodowe korporacje, czyli wielkie przedsiębiorstwa, których filie, montownie, banki czy sklepy zlokalizowane są w różnych państwach i których zyski przewyższają niekiedy PKB krajów europejskich; ich ogromny potencjał wynika z:

  • fuzji (dobrowolnego łączenia się firm),

  • aliansów strategicznych (zawiązywaniu umów zobowiązujących przedsiębiorstwa do wspólnego działania),

• korporacje finansowe i giełdy papierów wartościowych;

• makdonaldyzacja - te same produkty żywnościowe i napoje właściwie w każdym miejscu na Ziemi; jednakże w niektórych miejscach na świecie (z uwagi na uwarunkowania kulturowe) stosuje się formy zamienne, np. w Indiach McDonald's nie oferuje dań wieprzowych i wołowych, a w Japonii serwuje się kanapki z krewetkami (tzw. glokalizacja, czyli dostosowanie zjawisk globalnych do warunków lokalnych); cechami makdonaldyzacji są:

  • masowy charakter sprzedaży,

  • maksymalizacja zysków nad indywidualnym podejściem do klienta i pracownika,

  • standaryzacja produktów.

RteLmt7XE7VEN

Na mapie świata zaznaczono państwa, w których funkcjonują oficjalne restauracje McDonald’s. Nie licząc Afryki restauracje tej sieci obecne są w niemal wszystkich krajach, oprócz: między innymi takich państw jak: Syria, Irak, Iran, Jemen, republiki środkowoazjatyckie, Mongolia, Myanmar, Laos, Kambodża, Papua - Nowa Gwinea, Nepal, Bhutan, Bangladesz, Gujana, Albania. W Boliwii, Czarnogórze, Macedonii i Islandii restauracje tej sieci zostały zamknięte. W Afryce te restauracje funkcjonują tylko w Egipcie, Maroku, RPA.

Ciekawostka

Lobbing to legalna forma przenikania się gospodarki i polityki, np. poprzez finansowanie kampanii wyborczych przez międzynarodowe korporacje.

R1GPYhpWzh9dW

Na ilustracji wymieniono 20 największych giełdowych firm świata i sześć polskich. Od numeru pierwszego są to: ICBC, China Construction Bank, JPMOrgan Chase, Berkshire Hathaway, Agricultural Bank of China, Saudi Arabian Oil Company, Ping An Insurance Group, Bank of America, Apple, Bank od China, AT&T, Toyota Motor, Alphabet, ExxonMobil, Microsoft, Samsung Electronics, Wells Fargo, Citigroup, Walmart, Verizon Communications. Z polskich spółek, z których pierwsza w rankingu pojawia się dopiero na 731 miejscu, wymieniono na ilustracji: Grupa pe zet u, pe ka en Orlen, pe ka o bank Polski, Bank Pekao, pe gie e Polska Grupa Energetyczna, pe gie en i gie Group. Z zestawienia widać, iż w pierwszej dwudziestce dominują spółki chińskie i amerykańskie.

3.2. Skutki globalizacji

Zyski z globalizacji

Pozytywne i negatywne skutki globalizacji na świecie

Wśród ludzi ukształtowały się różne postawy dotyczące globalizacji, które są reprezentowane przez trzy główne grupy osób:

• globaliści, którzy wymieniają głównie zalety tego procesu i czerpią z niego korzyści, gdyż uważają, że jest to proces nieunikniony,

• antyglobaliści, którzy wymieniają głównie wady tego procesu, sprzeciwiają się mu, gdyż uważają, że głównym jego beneficjentem są państwa wysoko rozwinięte, pogłębiając różnice między bogatymi a biednymi, powoduje wyzysk pracowników i konflikty między osobami pochodzącymi z różnych kręgów kulturowych,

• alterglobaliści, którzy uważając ten proces za nieunikniony i dostrzegając jego pozytywny i negatywny charakter, chcą zmienić jego kształt.

Wpływ globalizacji i rozwoju technologii na zatrudnienie oraz przemiany wewnątrzsektorowe

Skutki globalizacji dla Polski

3.3. Wskaźnik (indeks) globalizacji

Wskaźnik globalizacji obrazuje stopień wielopłaszczyznowego zintegrowania danego kraju z innymi państwami (otwartości politycznejotwartość politycznaotwartości politycznej). Przyjmuje wartości od 0 do 100 (im większa wartość, tym większy poziom globalizacji). Jest obliczany za pomocą kilkunastu składowych wskaźników dotyczących czterech płaszczyzn.

• W 2018 r. najwyższymi wartościami wskaźnika globalizacji odznaczały się kraje wysoko rozwinięte, zwłaszcza w Europie (Szwajcaria i Holandia: 91), ze względu na duży stopień powiązań z krajami UE. Bogate, duże światowe gospodarki spoza UE (np. Stany Zjednoczone) znalazły się dużo niżej w tym rankingu. Dość wysokie wartości odnotowano w niewielkich krajach, które są silnie uzależnione od swoich sąsiadów.

• Natomiast najniższymi wartościami indeksu globalizacji w 2018 r. charakteryzowały się kraje słabo rozwinięte, zwłaszcza w Afryce i Azji (Erytrea: 31, Somalia: 30).

• Wartości wskaźników globalizacji na świecie rosną szczególnie intensywnie od czasu zakończenia zimnej wojny (od 1991 r.).

• Polska znalazła się na 33. miejscu (dla porównania w roku 2017 była na 29. miejscu). Wartości wskaźnika globalizacji w ostatnich latach wykazują nieznaczny spadek, lecz kształtują się w okolicach wartości 80.

RpNLRYp2tZArc

Na mapie świata oznaczono kolorami państwa zgodnie z wartościami wskaźnika globalizacji. Wartość wskaźnika ponad 80 jest w krajach: Kanada, USA, Australia, państwa Europy Zachodniej i Północnej, Litwa, Estonia, Grecja, Słowenia, Chorwacja, Cypr, Malezja. Wskaźnik między 70,1 a 80 dotyczy krajów: Meksyk, Brazylia, Chile, Panama, Kostaryka, Maroko, RPA, Rosja, Turcja, Jordania, Polska, Łotwa, Islandia, Rumunia, Bułgaria, Serbia, Czarnogóra, Tajlandia, Japonia, Korea Południowa. Wskaźnik między 60,1 a 70 dotyczy krajów: Białoruś, Bośnia i Hercegowina, Albania, Macedonia, Mołdawia, Kazachstan, Chiny, Mongolia, Indie, Indonezja, Azerbejdżan, Oman, Arabia Saudyjska, Egipt, Tunezja, Senegal, Wybrzeże Kości Słoniowej, Kolumbia, Ekwador, Peru, Paragwaj, Brazylia. Wskaźnik między 50,1 a 60 Wenezuela, Gujana, Surinam, Boliwia, Mauretania, Algieria, Libia, Burkina Faso, Wybrzeże Kości Słoniowej, Togo, Nigeria, Kamerun, Gabon, Kongo, Namibia, Botswana, Zambia, Zimbabwe, Mozambik. Madagaskar, Kenia, Papua - Nowa Gwinea, Syria, Iran, Pakistan, Uzbekistan, Kambodża. Wskaźnik między 40,1 a 50 dotyczy krajów: Mali, Niger, Czad, Sudan, Etiopia, Demokratyczna Republika Konga, Angola, Tanzania, Turkmenistan, Mjanmar, Laos. Poniżej 40 w krajach: Republika Środkowoafrykańska, Afganistan, Somalia.

Słownik