O autorze

R4OcJ9YjijcyB1

Ilustracja przedstawia mężczyznę w sile wieku. Postać pokazana jest od piersi w górę. Mężczyzna ukazuje lewy półprofil. Pisarz jest szczupły, ma pociągłą twarz. Jego włosy są krótkie i proste. Ma gęste, krzaczaste brwi i głęboko osadzone oczy. Nos mężczyzny jest długi, prosty i spiczasty. Ma gęste wąsy z podwiniętymi ku górze końcami oraz gęsty zarost na twarzy. Mężczyzna jest ubrany w garnitur.

Stanisław Wyspiański (1869–1907) wychował się w Krakowie. Jako uczeń Gimnazjum św. Anny poznał przyjaciół, z którymi w przyszłości współtworzył młodopolski świat artystyczny: między innymi poetę Lucjana Rydla. Rydel stał się jednym z największych przyjaciół Wyspiańskiego – prowadzili niezliczone dyskusje na temat sztuki, czego świadectwem jest ich wieloletnia korespondencja. Doradzali sobie w sprawach artystycznych, Wyspiański tworzył też ilustracje i grafiki do niektórych dzieł Rydla. Szkolny przyjaciel był ponadto pierwowzorem postaci Pana Młodego z Wesela, a uroczystość jego zaślubin z chłopką Jadwigą Mikołajczykówną stała się główną inspiracją powstania tego dramatu. Wyspiański, podobnie jak Rydel, ożenił się z kobietą pochodzenia chłopskiego – Teodorą Pytko. Artysta znał dzięki temu zarówno życie prostego ludu, jak i problemy ówczesnej inteligencji. Wyspiański ukazał Pana Młodego jako typowego reprezentanta modernistycznej mody na ludowość, który zachwyca się kulturą wiejską w sposób konwencjonalny i powierzchowny. Od czasu premiery sztuki w marcu 1901 roku relacje między przyjaciółmi pogorszyły się.

Folklor w Młodej Polsce

R6HPzBnAHIML91

Fotografia przedstawia trzy stojące osoby. Po lewej stronie stoi kobieta ubrana w koszulę, wiązaną z przodu kamizelkę, długą spódnicę i fartuch. Na głowie ma chustkę, spod niej wystaje długi warkocz zawiązany wstążką. Na szyi wiszą cztery sznury korali. Na nogach ma rajstopy i wiązane pantofle. Na ramionach ma wąski szal. W lewej ręce trzyma wiklinowy koszyk. Obok stoją dwaj mężczyźni w sile wieku. Jeden z nich ma półdługie włosy sięgające żuchwy. Ma ciemne brwi, wąskie oczy, prosty nos, wąsy i rumieniec na policzkach. Na głowie ma dużą czapkę z miękkim dnem. Ubrany jest w koszulę, długą kamizelkę. Talia jest przewiązana szerokim, skórzanym pasem. Ma szerokie spodnie i wysokie buty. Drugi ma półdługie włosy sięgające uszu. Ma ciemne brwi, wąskie oczy, prosty nos, wąsy i rumieniec na policzkach. Na głowie ma wysoki, usztywniony kapelusz. Ubrany jest w koszulę, długą kamizelkę. Talia jest przewiązana szerokim, skórzanym pasem. Ma szerokie spodnie w pionowe paski i wysokie buty. Na wierzchu ma założony długi płaszcz. Lewą rękę opiera o  drewnianą laskę. W tle rosną drzewa i wije się rzeka. Po prawej stronie stoi okazały budynek z wysoką wieżą.

Wiek XIX był okresem zintensyfikowanych badań folklorystycznych. Studia nad kulturą ludową zaczęły się rozwijać już w czasach romantyzmu i wiązały się z charakterystyczną dla tego okresu ideą powrotu do natury. Głoszono potrzebę twórczości spontanicznej, uczuciowej, która jako jedyna mówi prawdę o ludzkim sercu. Powstawały liczne opracowania ludowych legend, łączące autentyczny materiał z odautorskim omówieniem. Druga połowa wieku przyniosła bardzo istotne prace etnograficzne, m.in. publikacje Oskara Kolberga (1814–1890) opisujące ludową literaturę, muzykę, ale też zwyczaje, stroje i szeroko pojętą kulturę ludową. Dokonania badacza były istotne dla naukowego rozwoju folklorystyki, stały się także impulsem dla wielu artystów przełomu wieków. W latach 90. XIX wieku na łamach czasopisma „Wisła” toczyły się dyskusje dotyczące terminów „folklor” i „folklorystyka”. W 1894 roku na lwowskim zjeździe literatów i dziennikarzy polskich został wygłoszony ważny referat Jana Karłowicza (1836–1903) Narodowy folklor polski, w którym badacz przedstawił sytuację polskiej folklorystyki, wyróżnił jej poszczególne działy i zaproponował kierunki dalszych badań.

Literatura inspirowana folklorem bardzo często wykorzystywała stylizację baśniową. Wprowadzano elementy podań i legend, dokonując ich artystycznej interpretacji. W 1900 roku powstał w Krakowie Teatr Ludowy mający w repertuarze między innymi sztuki Lucjana Rydla – a wśród nich niezwykle popularne jasełkowe widowisko Betlejem polskie. W przeciwieństwie do pozytywistów, młodopolanie tworzący dla ludu nie cenili najwyżej walorów edukacyjnych, lecz były one dla nich równoważne z rozrywkowymi i patriotycznymi. W sztukach kierowanych do mniej wykształconych odbiorców odwoływali się do ludowej wyobraźni, nie zachowując ściśle realiów historycznych. Tego rodzaju teatr stał się popularny również wśród mieszczan i robotników. Folklor przeniknął do sztuki cyganerii.

W zdominowanej przez dekadentyzmdekadentyzmdekadentyzm cyganerii artystycznej (bohemie)cyganeria artystyczna (bohema)cyganerii artystycznej (bohemie) zrodziła się potrzeba znalezienia przeciwwagi dla zwątpienia – odwołanie do witalności prostego ludu miało umożliwić przełamanie marazmu schyłkowców. Tak narodziła się chłopomania, objawiająca się wzmożonym zainteresowaniem życiem i kulturą prostego ludu – jego zwyczajami, strojami, codziennymi czynnościami i pracą. Towarzyszyła temu fascynacja chłopską mentalnością, która wydawała się bardziej naturalna w porównaniu ze sposobem myślenia arystokracji i mieszkańców miasta.

R1aDAgCgUsMXV

Ilustracja przedstawia dużą grupę weselników przejeżdżających konno lub na wozach przez rynek główny w Krakowie. Młodzi mężczyźni są ubrani w koszule, długie kamizelki i szerokie spodnie. Podnoszą kapelusze ozdobione świeżymi gałązkami. Na wozie siedzą młode kobiety. Ubrane są w koszule, kamizelki i spódnice. Na głowach mają chustki lub wianki. Nad nimi góruje ozdobione wstążkami drzewko iglaste. W tle bryła kościoła mariackiego i kilkukondygnacyjne kamienice.

Sylwetka chłopomana

Wyspiański przedstawił Pana Młodego jako typowego chłopomana. Bohater żeni się z kobietą z ludu i nieustannie wyraża swój zachwyt dla wiejskiego życia. Poetyckie wynurzenia mężczyzny zadziwiają jego żonę, która nie widzi w codziennych czynnościach lirycznej głębi. Niektóre postaci dramatu wyrażają powątpiewanie w stosunku do trwałości tej fascynacji Pana Młodego. Żyd sugeruje, że poeta następnego dnia zrzuci z siebie chłopski strój, Radczyni i Ksiądz obawiają się natomiast, że może szybko stracić zainteresowanie małżonką z powodu różnicy pochodzenia. Inną postawę przyjmuje Rachela, która dostrzega w nietypowym ożenku Pana Młodego możliwą inspirację dla jego twórczości artystycznej:

Kluczowe jest stwierdzenie Racheli, że Pan Młody trochę zmieni i doda do obrazu chłopskiego świata na potrzeby poezji. Wpływy folklorystyczne rzadko pojawiały się w literaturze młodopolskiej w niezmienionej formie – były zazwyczaj przetwarzane i dostosowywane do autorskiej koncepcji. Postawy bohatera Wesela nie można jednak uznać za sztuczną i całkowicie niepoważną. Pan Młody wyraża szczere zmęczenie atmosferą panującą w modernistycznej bohemie, która skupia się na pesymistycznych nastrojach, dręczona przez nudę i splinspleen, splinsplin. Jego podziw dla ludu to próba przeciwstawienia dekadentyzmowi realnych wartości zdolnych ożywić duszę człowieka przełomu wieków.

R1NhLnsz5tJc8

Ilustracja przedstawia wiejską zagrodę. Na pierwszym planie po lewej stronie spacerują dwie gęsi. Pośrodku na piaszczystej drodze dojrzały mężczyzna pochodzenia żydowskiego prowadzi cielę. Mężczyzna ma obfitą brodę. Postać lekko się pochyla. Mężczyzna jest ubrany w długi chałat. Na głowie ma czapkę z daszkiem. W lewej ręce trzyma dość długi kij. Po prawej stronie leżą pnie drzew. Na drugim planie stoją drewniane chaty pokryte strzechą. Wzdłuż jednej z chat stoi drewniany płot. Stoi przy nim dwoje ludzi: mężczyzna ubrany w długi kaftan i spodnie, z kapeluszem na głowie oraz kobieta ubrana w koszulę i długą spódnicę. Na głowie ma chustę. W tle rosną drzewa.

Bunt wobec przedstawicieli własnego środowiska kieruje Pana Młodego w stronę bezkrytycznego uwielbienia dla prostego ludu. Bohater nie chce nawet pamiętać o krwawych rozruchach wywołanych przez chłopów pół wieku wcześniej podczas rabacji galicyjskiejrabacja galicyjska (rzeź galicyjska)rabacji galicyjskiej. W rozmowie z Gospodarzem umniejsza znaczenie tego historycznego wydarzenia, mimo że wśród chłopstwa pamięć o nim nadal trwa:

Chociaż integracja inteligencji z chłopami jest istotna dla polskiego bytu narodowego, usposobienie Pana Młodego pozwala tylko na jej częściową realizację. Do prawdziwej współpracy potrzebne byłoby pojednanie i naprawienie zadawnionych krzywd wyrządzanych sobie wzajemnie przez szlachtę i prosty lud. W Weselu taka perspektywa zostaje ukazana jako bardzo odległa.

Słownik