Warto przeczytać

Każdy z nas może obsługiwać urządzenia i obwody elektryczne pod warunkiem, że posiada i stosuje wiedzę dotyczącą bezpiecznego ich użytkowania. Zapoznaj się więc z poniższymi informacjami.

Gdy przez organizm człowieka przepływa prąd elektryczny, może on wywołać różne skutki. Jeśli natężenie takiego prądu jest mniejsze niż 0,5 mA dla prądu przemiennego (2 mA dla prądu stałego), w ogóle nie odczujemy tego faktu. Jeśli przez człowieka przepływa przemienny prąd o częstotliwości 50 Hz i natężeniu nie przekraczającym 10 mA, może on bez kłopotu samodzielnie uwolnić się spod działania napięcia. Dla prądu stałego próg ten jest kilkakrotnie wyższy i zależy od tego, czy jego natężenie zmienia się. Generalnie, napięcie sieciowe (przemienne o częstotliwości 50 Hz) jest bardziej niebezpieczne dla człowieka, niż napięcie stałe lub szybkozmienne, ze względu na niebezpieczeństwo zaburzenia rytmu pracy serca (fibrylacji). Niebezpieczeństwo to nie występuje, gdy natężenie nawet długotrwale przepływającego przez człowieka prądu, jest niższe niż 30 mA (dla prądu stałego – 120 mA).

Z uwagi na powyższe fakty, w instalacjach elektrycznych montuje się obecnie wyłączniki różnicowoprądowe o napięciu znamionowym 30 mA, które wyłączają zasilanie przy wypływie z instalacji prądu o natężeniu równym około połowy tej wartości. Więcej na ten temat możesz przeczytać w e‑materiale „Jak działa i jaką funkcję pełni wyłącznik różnicowoprądowy?”.

Zalecenia dotyczące bezpieczeństwa pracy określają tak zwane napięcia bezpieczne, czyli największe, które nie sprowadzają niebezpieczeństwa porażenia prądem elektrycznym. Przedstawiamy je w tabeli (Tab. 1.).

Tab. 1. Napięcia bezpieczne (biuletyn Centralnego Instytutu Ochrony Pracy)

Gdy człowiek znajduje się w wodzie (np. w wannie lub basenie), napięcia bezpieczne są jeszcze mniejsze, równe połowie obowiązujących w warunkach szczególnych.

Wartości napięć bezpiecznych zależą od oporu elektrycznego ciała człowieka w różnych warunkach. Parametrem decydującym o biologicznych skutkach porażenia prądem jest bowiem jego natężenie, o czym napisano na wstępie. Napięcie, natężenie prądu i opór elektryczny łączy oczywiście związek zwany prawem Ohma.

Jeżeli zamierzasz pracować z urządzeniem lub obwodem elektrycznym, w którym napięcie nie przewyższa napięcia bezpiecznego, nie musisz obawiać się porażenia prądem. Napięcie panujące w domowej instalacji elektrycznej jest jednak wyższe.

Musisz pamiętać, że w każdym zakładzie pracy (w tym w szkole) wszelkimi pracami związanymi z konserwacją lub naprawą instalacji elektrycznej lub urządzeń do niej podłączonych mogą zajmować się tylko osoby uprawnione i upoważnione. Ty możesz tylko wykonywać czynności obsługowe urządzeń powszechnie dostępnych, czyli włączać i wyłączać je, nadzorować ich pracę, odczytywać wskazania urządzeń pomiarowych oraz dokonywać oględzin niewymagających demontażu obudowy.

Jeśli dokonujesz jakichkolwiek czynności związanych z prądem elektrycznym w domu, robisz to na własną odpowiedzialność i musisz pamiętać o przestrzeganiu reguł, które omawiamy poniżej.

Podstawową zasadą jest to, by nigdy nie dokonywać żadnych napraw lub przeglądów urządzeń lub instalacji, które znajdują się pod napięciem. Urządzenia elektryczne wystarczy wyłączyć z gniazda. W przypadku naprawy instalacji, trzeba wyłączyć zasilanie, a następnie upewnić się, że do elementu, który chcemy rozebrać nie dochodzi napięcie. Sprawdzamy to za pomocą wskaźnika neonowego (Rys. 1.), który świeci w przypadku dotknięcia do elementu lub przewodu pod napięciem.

R1ECi24Vs5iRo

Rys. 1. Ilustracja przedstawia zdjęcie, na którym widoczny jest wskaźnik neonowy do wykrywania napięcia elektrycznego. Wskaźnik neonowy widoczny jest w postaci urządzenia przypominającego śrubokręt płaski. Rączka wskaźnika wykonana jest z przezroczystego plastiku. Wewnątrz rączki znajduje się układ elektryczny zawierający diodę. Jeżeli trzpień wskaźnika zetknie się z przewodnikiem, w którym płynie prąd dioda zaświeci się dając sygnał, że element do którego przytknięto wskaźnik znajduje się pod napięciem. Górna część rączki wskaźnika zakończona jest czerwoną zatyczką, która zamyka układ elektryczny z diodą w jej środku.

Pamiętaj, by przed rozpoczęciem pracy w innym miejscu instalacji, ponownie sprawdzić obecność napięcia sieciowego, gdyż wyłączniki najczęściej odcinają zasilanie tylko do części obwodu w domu.

Dokonując napraw lub przeglądu domowej sieci elektrycznej, warto sprawdzić, jakiego typu zabezpieczenia ona posiada. Nowoczesne instalacje wyposażone są w uziemienie i połączoną z nim sieć żółto‑zielonych przewodów ochronnych. Są też zabezpieczone przed porażeniem wskutek awarii i upływu prądu wyłącznikami różnicowoprądowymi, o których pisaliśmy wyżej.

Instalacje budowane w Polsce przed 2003 rokiem mogą nie posiadać obwodów uziemiających. Bolce ochronne gniazd i urządzeń elektrycznych połączone są wtedy z przewodem neutralnym, co stanowi tylko częściowe zabezpieczenie użytkowników. Warto pamiętać, że instalacje wodne lub grzewcze albo elementy konstrukcyjne budynku mogą być wykonane w całości z elementów metalowych, a wtedy stanowią dobre uziemienie. Jednoczesne dotkniecie takiego elementu i przewodu fazowegoprzewód fazowyprzewodu fazowego lub niekiedy także neutralnego, grozi porażeniem prądem.

Jak napisano także w innych e‑materiałach, żaden bezpiecznik lub wyłącznik nie uchroni przed porażeniem prądem człowieka, który dotknie jednocześnie przewodu fazowegoprzewód fazowyprzewodu fazowego pod napięciem i niebieskiego przewodu neutralnego. Ciało ludzkie pełni bowiem wtedy taką samą funkcję w obwodzie, jak każdy inny odbiornik, więc zabezpieczenia nie wykryją różnicy. Napięcie 230 V jest na tyle wysokie, że zagraża życiu i zdrowiu człowieka.

Pod żadnym pozorem, nie należy dokonywać żadnych czynności związanych z prądem elektrycznym poza własnym domem, na ulicy itp. Uprawnione do tego są tylko wyspecjalizowane służby, które przed naprawą wyłączą napięcie w odpowiedniej części instalacji.

Przed przystąpieniem do prac polegających na kuciu w murze i przebijaniu otworów w ścianach zawierających podtynkowe instalacje elektryczne należy, z oczywistych powodów, wyłączyć spod napięcia wszystkie obwody w pomieszczeniu, w którym wykonywane będą te prace. Szczególnie, gdy instalacje wykonywane były przed 2003 rokiem i nie ma pewności, czy przewody poprowadzono równolegle do krawędzi ścian.

Zanim rozpoczniemy używanie jakiegokolwiek urządzenia elektrycznego, trzeba zapoznać się z jego instrukcją obsługi. Nawet, jeśli jest to typowe urządzenie, postęp technologiczny przebiega tak szybko, że nowe urządzenie może mieć właściwości, których się nie spodziewamy. Musimy także pamiętać, że urządzenie elektryczne, to nie gra lub program komputerowy, gdzie możemy pozwolić sobie na zastosowanie metody prób i błędów. Trzeba więc najpierw wiedzieć, a potem działać.

Osoba, która rozumie prawa przepływu prądu elektrycznego oraz stosuje się do zasad BHP oraz instrukcji obsługi urządzeń, może być spokojna o swoje bezpieczeństwo przy obsłudze urządzeń eklektycznych.

Słowniczek