Andrzej Antoszewski, Ryszard Herbut Demokracje zachodnioeuropejskie. Analiza porównawcza

[Parlament to] wyposażona we władzę stanowienia ustaw i pochodząca z wyborów rywalizacyjnych kolegialnakolegialnośćkolegialna reprezentacja interesów indywidualnych wyborców i elektoratuelektoratelektoratu jako całości.

1 Źródło: Andrzej Antoszewski, Ryszard Herbut, Demokracje zachodnioeuropejskie. Analiza porównawcza, Wrocław 2008, s. 332.

Pierwsze parlamenty zaczęły pojawiać się w strukturze organów władz państwowych już w średniowieczu jako reprezentacja interesów różnych grup społecznych. Początkowo reprezentowana była przede wszystkim szlachta i duchowieństwo, z czasem w parlamentach swoje miejsce znaleźli również mieszczanie, a potem również inne grupy, uzyskując w ten sposób wpływ na władzę. Poszerzeniu ulegał nie tylko skład parlamentu, ale i jego kompetencje, pozycja ustrojowa. Rozwój parlamentaryzmu nieodłącznie związany jest z kształtowaniem się ustrojów demokratycznych, w których obecnie to właśnie parlamenty są najważniejszymi organami przedstawicielskimi i prawodawczymi.

W różnych państwach organizacja tego organu może przybierać wielorakie formy. Najczęstszym kryterium podziału parlamentów jest liczba izb – parlamenty mogą być bowiem jednoizbowe (unikameralne) lub dwuizbowe (bikameralne).

RDqzJLlcVa0Xb1
Uroczystość otwarcia XIV Kortezów Generalnych Hiszpanii
Źródło: Ministry of the Presidency. Government of Spain, licencja: CC BY-SA 4.0.

W Europie nieco bardziej powszechny jest bikameralizm – dwuizbowe parlamenty występują m.in. w Austrii, Francji, Belgii, Irlandii, Holandii, Hiszpanii, Szwajcarii, Wielkiej Brytanii i we Włoszech. Również polski parlament jest dwuizbowy. Dwuizbowość parlamentu najczęściej podyktowana jest względami historycznymi, tradycją lub też wiąże się z federalnym ustrojemustrój federalnyfederalnym ustrojem terytorialnym państwa. Izby niższe są zwykle liczniejsze i często ich rola jest w rzeczywistości większa niż rola izby wyższej, ponieważ zazwyczaj pochodzą one z wyborów powszechnych i bezpośrednich oraz reprezentują cały naród. Izby wyższe, często określane mianem senatu, bywają obsadzane według rozmaitych procedur odmiennych od wyborów powszechnych (np. Brytyjska Izba Lordów w ogóle nie jest ciałem wybieralnym; jej członków mianuje monarcha, stają się nimi wysocy duchowni z racji pełnionej funkcji lub członkostwo jest dziedziczone). W federacjach izby wyższe są też często reprezentacją części składowych państwa (np. Rada Federalna w Austrii czy Szwajcarii).

R1LNLyyvwTjLw1
Siedziba Althingu, parlamentu Islandii
Źródło: Ziko van Dijk, licencja: CC BY-SA 4.0.

Unikameralizm jest przede wszystkim cechą charakterystyczną ustrojów skandynawskich. Jednoizbowe parlamenty występują np. w Danii, Szwecji, Norwegii, a także w Finlandii, Islandii, Portugalii, Grecji, na Cyprze oraz Malcie. Jednoizbowość jest też rozwiązaniem stosunkowo młodym – historycznie większość parlamentów państw europejskich była dwuizbowa, dopiero z czasem odchodzono od takiej struktury. Tendencja ta zresztą nadal jest widoczna – w państwach, gdzie nadal mamy do czynienia z bikameralizmem, co jakiś czas powraca dyskusja o zasadności utrzymywania izby wyższej i argumenty za jej likwidacją.

Z funkcjonalnego punktu widzenia przesłanką przemawiającą za bikameralizmem jest dążenie do realizacji zasady podziału władzy – podziału między wspomnianą już federacją i tworzącymi ją krajami, ale także podziału władzy, dzięki któremu izba niższa byłaby powstrzymywana od zbyt radykalnych działań. Zadaniem izby wyższej, zwanej z tego względu „izbą zadumy”, jest na tej płaszczyźnie moderowanie decyzji i działań podejmowanych przez izbę niższą.

Skład parlamentu, a przynajmniej jego izby niższej, wyłaniany jest w wyborach powszechnych na ściśle określony czas nazywany kadencjąkadencjakadencją. Najczęściej kadencja parlamentu trwa cztery albo pięć lat, choć zdarzają się kadencje dłuższe (np. dziewięcioletnia kadencja francuskiego senatu) i krótsze (np. dwuletnia kadencja Izby Reprezentantów w USA).

Słownik

akt prawa
akt prawa

rezultat tworzenia prawa przez właściwy organ państwowy lub organ do tego upoważniony

elektorat
elektorat

ogół osób mających prawo do głosowania

kadencja
kadencja

określony prawem okres pełnienia danej funkcji (urzędu) przez urzędnika lub organ

kolegialność
kolegialność

zasada organizacyjna w procesie podejmowania decyzji przez ciała zbiorowe w organizacjach społecznych lub organach państwa

ustrój federalny
ustrój federalny

ustrój polityczny państwa złożonego, w którym poszczególne części składowe mają znaczny zakres swobody pod względem prawnym, gospodarczym, administracyjnym i innym, lecz bez prawa secesji