Normy prawne

Normy prawnenorma prawnaNormy prawne są to normy postępowania ustanowione lub uznane przez państwo, wyrażone w aktach normatywnych, wydawanych przez upoważnione organy państwowe. Zaliczyć do nich można ustawy, dekretydekretdekrety, rozporządzeniarozporządzenierozporządzenia, a także prawo państwowe, zawarte w konstytucjach i aktach niższej rangi oraz normy prawa autonomicznego (np. statutystatutstatuty partii politycznych) czy prawo zwyczajowe.

Definiując normę prawną, możemy ją określić jako prawny wzór (regułę) postępowania w określonej sytuacji, skierowany do adresata (adresatów) w postaci obowiązku – zakazu bądź nakazu albo dozwolenia. Określanie i używanie tego terminu jest niezbędne zarówno w doktrynie, jak i w praktyce prawniczej. Normy prawne zalicza się do norm społecznych, czyli takich, które regulują życie społeczne (tzn. postępowanie ludzi żyjących w społeczeństwie).

Przyjmuje się również, że normy prawne mają charakter:

Często normy prawne sprowadzają się do abstrakcyjności, czyli regulowania potencjalnie nieograniczonej liczby zachowań adresatów normy, albo do konkretności, czyli jednoznacznego określenia, na czym ma polegać zachowanie adresata.

Inna definicja normy prawnej stanowi, że jest to reguła postępowania ustanowiona przez upoważniony organ państwa, zagwarantowana możliwością użycia legitymowanego przymusu. Wskazuje ona tutaj na sposób postępowania oraz na konsekwencje jej nieprzestrzegania. Istnienie norm prawnych jest więc przejawem i warunkiem istnienia państwa o określonym systemie politycznym. Zdaniem niektórych autorów istotnym atrybutem norm prawnych jest też ich ogólny charakter. Skierowane są bowiem do zbiorowości społecznych, a nie do indywidualnych obywateli.

Adresatem norm prawnych nie jest jedna lub kilka konkretnych osób, lecz wszystkie osoby charakteryzujące się pewnymi cechami. Normy prawne odzwierciedlają istniejące zdobycze cywilizacyjne, a przede wszystkim warunki materialne bytu społeczeństwa. Treść norm prawnych w dominującym stopniu jest określana przez interesy grup społecznych w danym społeczeństwie oraz przez interesy narodu. Normy prawne mają określoną strukturę, na którą składają się:

Ustawa

Ustawa jest to akt prawny (normatywny) o charakterze powszechnie obowiązującym, uchwalany przez parlament (czyli organ przedstawicielski) w szczególnym trybie (tzw. droga ustawowa).

Wśród ustaw wyróżnia się:

• ustawy zasadnicze (noszące nazwę konstytucji);

• ustawy konstytucyjne (czyli akty o mocy prawnej równej konstytucji);

• ustawy zwykłe.

RPdpcV2S5ZtFH1

Zdjęcie przedstawia pierwszą stronę Dziennika Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej z szóstego października dwa tysiące szóstego roku. Znajduje się tu spis treści rozporządzeń Rady Ministrów (pozycje 1326-1327), Prezesa Rady Ministrów (pozycja 1328), Rozporządzeń z pozycjami od 1329 do 1336 oraz Wyrok Trybunału Konstytucyjnego (pozycja 1337).

W niektórych systemach politycznych (np. we Francji i w Hiszpanii) wyróżnia się także ustawy ograniczone, które charakteryzują się szczególną mocą prawną (niższe od konstytucji, ale wyższe od ustaw zwykłych).

Ustawy zwykłe zajmują pierwsze miejsce po konstytucji w hierarchii źródeł prawa. Z jednej strony powinny być zgodne z konstytucją, z drugiej zaś – same stanowić punkt odniesienia dla aktów podstawowych (niższego rzędu), które muszą być zgodne z konstytucją.

W niektórych państwach istnieje również możliwość uchwalania ustawy w drodze powszechnego głosowania (referendum). Proces czynności prowadzących do uchwalenia ustawy nazywamy procesem ustawodawczym, który przysługuje określonemu kręgowi podmiotów polityki. Niezbędnym warunkiem wejścia w życie ustawy jest jej ogłoszenie w odpowiednim publikatorze - w Polsce jest to „Dziennik Ustaw”.

Dekret

Dekret należy do aktów prawnych władzy wykonawczej o różnym znaczeniu i charakterze prawnym. Wyróżnić można przynajmniej dwa rodzaje dekretów:

Rozporządzenie

Rozporządzenia są powszechnie obowiązującymi aktami normatywnymi, wydawanymi w celu wykonania ustawy i na podstawie zawartego w niej upoważnienia. Zawierają uprawnienia, nakazy i zakazy, których adresatami mogą być organy państwowe i obywatele. Między rozporządzeniem i ustawami istnieje ścisły związek. Nie ma bowiem rozporządzenia bez ustawy, które by upoważniało do jej wydania. Wejście w życie ustaw zależy faktycznie od wydania rozporządzeń wykonawczych. Warunkiem wejścia w życie rozporządzenia jest jego ogłoszenie w „Dzienniku Ustaw” – w tym samym, w którym ogłasza się ustawy.

Konstytucja

RnhOOgDViK5ti1

Zdjęcie przedstawia zewnętrzny filar budynku, na którym widnieje napis Trybunał Konstytucyjny oraz orzeł w koronie.

Konstytucja (z łac. constitutio – ustanowienie) to ustawa zasadnicza, akt prawny pisany, o najwyższej mocy prawnej, określający podstawy ustroju politycznego i gospodarczego państwa, jak również organizację władz i status prawny jednostki. Jest to akt prawny o szczególnym znaczeniu politycznym. Normy konstytucji wyposażone są w najwyższą moc prawną, a więc zajmują najwyższe miejsce w hierarchii norm prawnych państwa. Cały system prawny danego państwa musi zatem nie tylko wynikać z zasad zapisanych w konstytucji, ale pozostać z nimi w zgodzie.

W powszechnie używanym znaczeniu mówi się o konstytucji formalnej lub pisanej, podkreślając fakt, że ma ona postać ustawy uchwalanej i zmienianej w specjalnym trybie, odróżniającym ją od ustaw zwykłych. Najistotniejszą cechą konstytucji jest to, że odzwierciedla ona rzeczywisty stosunek sił społecznych i politycznych w danym kraju. Konstytucja pełni więc funkcje wiążące dokumentu prawnego tak długo, jak długo główne zorganizowane siły polityczne są zainteresowane jej podtrzymywaniem.

Najważniejsze cechy formalne konstytucji:

• szczególne znaczenie polityczne;

• najwyższa moc prawna;

• trwałość;

• szczególny tryb uchwalania.

W konstytucji, ze względu na treść, można wyodrębnić pięć grup regulacji, które dotyczą:

• określenia suwerena władzy;

• podstawy ustroju politycznego i gospodarczego;

• struktury i kompetencji organów państwowych;

• wolności i praw jednostki;

• trybu zmiany.

Jeżeli powyższe grupy znajdują się w konstytucji, mamy do czynienia z konstytucją pełną, natomiast brak którejś z tych grup powoduje jej niepełność. Jako przykład może posłużyć tzw. Mała konstytucja, Ustawa konstytucyjna z 17 X 1992 r. uchwalona w Polsce z inicjatywy prezydenta Lecha Wałęsy.

Prawo autonomiczne

Kolejną normą występującą w systemie politycznym jest prawo autonomiczne. Stanowi ono podstawę prawną każdej organizacji (np. związku zawodowego czy partii politycznej), a jego odzwierciedleniem jest statut wyżej wymienionych organizacji.

R1TGNOoxaroDp1

Zdjęcie przedstawia czerwoną okładkę niewielkiej książki z tytułem Statut Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.

Statut – jako jedna z norm prawa autonomicznego – zostaje często przyjęty na pierwszym posiedzeniu nowego zarządu (partii politycznej czy grupy interesów) i wtedy też wchodzi w życie. Określa on strukturę organizacyjną ze wskazaniem, w jaki sposób ma być reprezentowany, które z jednostek organizacyjnych mają osobowość prawną, wyznacza organy tej organizacji, tryb ich wyboru i odwołania oraz kompetencje, zasady uchwalania i zmiany statutu oraz sposób tworzenia majątku.

Poszczególne ustawy różnie regulują treść statutów. Przeważnie w swoim zapisie ograniczają się do uregulowania struktury oraz określenia zadań danej instytucji. Występują również statuty, które są nadawane przez upoważnione mocą ustawy organy państwa (w drodze rozporządzeń – np. Radę Ministrów, Prezesa Rady Ministrów). Stanowią one integralną część danego aktu prawnego lub są uchwalane przez upoważnione organy czy osoby w formie umownej (np. statut gminy, powiatu, spółki akcyjnej, fundacji, wyższej uczelni czy związku zawodowego). Jednak ten umowny charakter tworzenia statutu jest ograniczony z powodu kształtowania jego treści. Chodzi o zgodność z wymogami prawnymi, ponieważ warunkiem rejestracji jest załączenie statutu do wniosku (np. w przypadku związków zawodowych statut podlega kontroli organu rejestracyjnego pod kątem zgodności z obowiązującym porządkiem prawnym).

Prawo zwyczajowe

Prawo zwyczajowe – jedna z ostatnich norm prawnych występujących i działających w systemie politycznym, określana jest zazwyczaj jako zgodne postępowanie państw tworzące prawo. Przez wiele wieków było zasadniczym źródłem prawa międzynarodowego.

Słownik