Wiry powietrzne

Jednym z ekstremalnych zjawisk atmosferycznychekstremalne zjawisko meteorologiczne (atmosferyczne) ekstremalnych zjawisk atmosferycznych, o nasilającej się częstości występowania w konsekwencji zmian klimatu, są trąby powietrzne. Trąba powietrzna jest pionowym wirem atmosferycznym o niewielkiej średnicy (średnio 200–250 m, lecz czasami ponad 2 000 m), ale bardzo dużej sile i prędkości (czasami ponad 400 km/h). Wir ten ma charakter leja, który zaczyna się u podstawy chmury burzowej Cumulonimbus (Cb) i może zakończyć się na powierzchni ziemi. Górna część leja – blisko chmury – jest szersza, a dolna część – węższa. Jeżeli dolna część dochodzi do powierzchni wody, mówimy wówczas o trąbie wodnej. Natomiast w strefie pustyń gorących i strefie stepów często występują wiry pyłowe. W południowo‑zachodniej części USA noszą one nazwę tańczących diabłów, a w Dolinie Śmierci w Stanach Zjednoczonych – piaskowych świdrów. Występują najczęściej podczas upalnej pogody. Na półkuli północnej wiry powietrzne obracają się w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara.

R1dtevxs74XRB

Na zdjęciu ukazano trąbę powietrzną. Jest dość wąska, rozszerza się ku górze. Górę trąby tworzą czarne chmury.

RSW7IRcKHiO7n

Na zdjęciu jest trąba wodna. Jest to twór podobny do trąby powietrznej, znajduje się jednak nad powierzchnią morza. Od prawej i od lewej od trąby na morzu znajdują się statki. Trąba jest dość wąska, ale bardzo wysoka.

RPp60EkA7IAHZ

Na zdjęciu jest dość płaski teren, pustynny. Na linii horyzontu znajduje się biały, szeroki wir powietrza, unoszący się ku górze. Przypomina szeroki słup dymu.

Trąba powietrzna a tornado

W Europie trąby powietrzne występują dosyć rzadko – w porównaniu na przykład ze Stanami Zjednoczonymi czy Australią. Na kontynencie amerykańskim nazywane są one tornadami. Nazwa ta pochodzi od hiszpańskiego słowa tornada, co znaczy tyle, co burza. Można się także spotkać z określeniem twister, ponieważ lej tornada pulsuje, kręci się, opada i podnosi się. Trąby powietrzne w Ameryce Północnej są zwykle groźniejsze niż w Europie i powodują większe zniszczenia.

Trąba powietrzna tworzy się przeważnie z nisko leżącej, ciemnej podstawy chmury burzowej Cumulonimbus (Cb), której towarzyszy zjawisko mamma. W początkowej części tworzenia się trąby powietrznej widoczny jest lej, przypominający wirujący w powietrzu wisiorek, które zwęża się ku dołowi. Towarzyszy mu charakterystyczny dźwięk, który jej wywołany falami akustycznymi, mającymi związek z silnym gradientem wiatru. Kiedy wir ten zetknie się z powierzchnią ziemi, jest bardzo dużym niebezpieczeństwem dla zwierząt, ludzi, ich dorobku i wszystkiego, co znajdzie na swojej drodze. Trąbie powietrznej towarzyszą wyładowania atmosferyczne, intensywne opady deszczu i gradobicie. Naukowcy zbadali, że:

• średnica trąb powietrznych z reguły nie przekracza kilkuset metrów, choć tornada w Stanach Zjednoczonych są zwykle większych rozmiarów niż trąby powietrzne w Polsce – ich średnice mogą być większe niż 1,5 km,

• siła wiatru podczas trąby powietrznej zwykle nie przekracza 200 km/h, choć zdarzają się też takie (szczególnie w Stanach Zjednoczonych), których prędkość wynosi powyżej 500 km/h,

• jedna trąba powietrzna niszczy pas o średniej długości 3–7 km i szerokości około 300 m, choć zdarzają się też tornada, które przemierzają nawet 100 km,

• w Polsce niegdyś trąby powietrzne były rzadkością – występowały 1–4 razy w roku, lecz w ostatnich latach ich liczba zwiększyła się do kilkunastu.                 Dla porównania, w Stanach Zjednoczonych odnotowuje się średnio około trzy tornada dziennie, najczęściej występują od maja do lipca.

RE8XpwBKsVP8y

Na zdjęciu jest niebo pokryte ciemnymi chmurami o wielu wypukłościach. U dołu zdjęcia znajduje się wzgórze porośnięte drzewami. Jest ponuro, ciemnawo.

ReovTN8DGckRA

Zdjęcie stanowi połączenie ujęć tornada w różnych fazach powstawania. Od lewej strony na zdjęciu znajduje się tornado niestykające się z ziemią. Następnie, w drugim ujęciu, tornado styka się z powierzchnią ziemi. W trzecim ujęciu tornado wygina się nieco w bok. Czwarte ujęcie ukazuje tornado nieco uniesione nad powierzchnią ziemi. Piąte ujęcie prezentuje nieco rozszerzone tornado. Wokół robi się ciemniej. Szóste ujęcie - tornado jest szersze. Siódme ujęcie - tornado niknie w ciemności.

Zapoznaj się z prezentacjąDvLrHS1MNprezentacją w dalszej części e‑materiału, obrazującą przypuszczalne wyjaśnienie powstawania trąb powietrznych na przykładzie tornad w Stanach Zjednoczonych.

RbnpEzLskvmhP

Na mapie świata zaznaczono obszary o dużym ryzyku wystąpienia trąby powietrznej. Są to tereny Stanów Zjednoczonych, południowej Kanady, północnego Meksyku, pogranicze argentyńsko‑urugwajskie, Europa bez Półwyspu Iberyjskiego, bałkanów i północy Skandynawii, RPA, Nepal i północno‑wschodni skrawek Indii, Japonia, Korea Południowa. Filipiny, Nowa Zelandia, Australia, bez środkowej części.

Intensywność tornada

Jak pamiętasz, porównując intensywność cyklonów, używa się skali Saffira‑Simpsona. Porównując wielkość trzęsień ziemi – skalę Richtera. Natomiast w celu porównania intensywności tornada używa się skali EF, która powstała w 2007 roku na bazie skali opracowanej przez Tetsuya Fujita w latach 70. XX w. Skala EF (ang. Enhanced F Scale, czyli Ulepszona Skala F – od nazwiska twórcy) bierze pod uwagę prędkość wiatru i wielkość dokonanych zniszczeń. Najczęściej odnotowuje się tornada w skali EF0 i EF1.

Słownik