Jak powiedzieć coś, czego powiedzieć nie można?

Ryszard Kapuściński był świadkiem 27 rewolucji i zdążył poznać ich mechanizmy, które często okazują się bardzo zbliżone. Pojechał do Etiopii, by opisać kolejną afrykańską rewolucję, która w 1974 r. odebrała władzę cesarzowi Hajle Sellasje. Po powrocie powstała książka, którą umieszcza się w nurcie zwanym „reportażem beletryzowanym”. Jego cechami są przygodowość, fabularność, dominacja funkcji estetycznej nad publicystyczną i występowanie elementów fikcjonalnych. Etiopska rewolucja i cesarz funkcjonują tu na zasadzie symbolu. Pomysł uniwersalnego traktatu o władzy dyktatorskiejdyktaturadyktatorskiej był jednak ryzykowny w ówczesnych czasach. Pod koniec lat siedemdziesiątych XX wieku w Polsce wciąż obowiązywała cenzura. Cesarz ukazywał się początkowo w odcinkach w „Kulturze”„Kultura”„Kulturze”, nie wzbudzając podejrzeń. Dopiero całość okazała się bardzo wymowna. Książka szybko zdobyła popularność nie tylko w kraju, ale i za granicą.

R3sGC47rXJ8ot

Fotografia przedstawia grupę mężczyzn. Pierwszy od lewej stoi, jest ubrany w czarną długą togę i ma okrągłe nakrycie głowy. Za nim siedzi na kamieniu mężczyzna w mundurze wojskowym z bronią, obok niego po obu stronach stoi jeszcze dwóch żołnierzy z bronią.

Cesarz zyskał wiele interpretacji. Odnoszono go nie tylko do Polski czasów Edwarda Gierka, ale do wszelkiej władzy autorytarnej, totalitarnej, a nawet do określonego sposobu zarządzania różnymi instytucjami, korporacjami itp. Jak mówił Kapuściński:

Życie na cesarskim dworze

Wieczorami słuchałem tych, którzy znali dwór cesarza – zaczyna książkę Kapuściński, od razu sygnalizując, że oddaje głos swoim rozmówcom – urzędnikom dworu cesarza. Są oni anonimowi, poznajemy jedynie inicjały.

RNCc5R4aYOZ41

Fotografia przedstawia kilku czarnoskórych mężczyzn idących z bronią, są bosi. Dalej widać przyglądający się im tłum.

Urzędnicy cesarscy pełnili groteskowegroteskagroteskowe funkcje: woreczkowego – dźwiganie worka z miedziakami, które cesarz miał zwyczaj rozrzucać ubogim, poduszkowego – podstawianie poduszki pod nogi, lokaja trzech drzwi, moździerzowego, ktoś inny z kolei przez 10 lat wycierał buty dygnitarzy z psiego moczu. Każda służba wiązała się nie tylko z nadzieją na awans bądź darowiznę, ale często chodziło o coś więcej – utrata łaski znaczyła tyle, co przestać istnieć.

Cesarz w oczach poddanych

RyI3xwsfwshil1

Fotografia przedstawia mężczyznę z czarnymi włosami i brodą. Ubrany jest w togę ze zdobieniami na klatce piersiowej. Mężczyzna ma splecione przed sobą ręce na wysokości pasa i patrzy w stronę fotografa.

Dostojnicy wspominają cesarza jako wybitnego męża stanu, nazywają go najmądrzejszym i boskim, czcigodnym, dobrotliwym i łaskawym. Był wszechmocny, władał gronem uzależnionych od siebie dworzan, od jego decyzji czy kaprysu zależały ich dobrobyt i życie.

Kapuściński zestawia ze sobą świat dostatniego dworu i biednej, głodującej prowincji, której cesarskie oko nie dostrzega. Na wizytę władcy nawet najuboższy region solidnie się przygotowuje, by nie narażać pana na niemiłe doznania.

W opozycji do cesarskich dygnitarzy przedstawieni zostali ludzie myślący - studenci i oświecona gwardia. To ich bunt doprowadził do detronizacji Hajle Sellasjego.

Słownik