Przeczytaj
Grupa społeczna jest jedną z podstawowych kategorii służących analizie rzeczywistości społecznej, wewnętrznego zróżnicowania społecznego świata. Najczęściej przez grupę społeczną rozumie się co najmniej trzy osoby, połączone więzią społeczną, mające wspólną tożsamość (autoidentyfikację z grupą) lub przynajmniej pozostające we względnie stałych oddziaływaniach przebiegających według określonego wzoru.
Jednostki funkcjonują w grupach, wypełniając role społecznerole społeczne, które definiują ich prawa oraz powinności w stosunku do innych członków grupy oraz grupy jako całości. Uczestnictwo w wielu różnych grupach społecznych (rodzina, organizacja, wspólnota religijna, koło hobbystyczne, zespół projektowy itp.) nakłada na jednostkę konieczność odgrywania wielu ról jednocześnie. Społeczeństwo wiąże w ten sposób ze sobą poszczególne jednostki. Dzięki odgrywanym rolom nie tylko realizowane są zadania poszczególnych grup, ale i jednostka uzyskuje poczucie przynależności. Szczególnie wtedy, gdy relacje w grupie oparte są na zaufaniuzaufaniu. Jak piszą socjologowie, komentując znaczenie zaufania dla kapitału społecznegokapitału społecznego:
Kapitał społeczny i jego użytkownicyWzajemne zaufanie w sposób oczywisty jest zarówno warunkiem, jak i efektem grupowej współpracy. Jest ono metaforycznie określane jako ułatwiający je katalizator, a sieci wzajemnego zaufania tworzą emocjonalną podstawę dla osiągnięcia wspólnego sukcesu. W efekcie przyczynia się do umocnienia tzw. team spirit, czyli morale grupy.
Źródło: Maciej Frykowski, Paweł Starosta, Kapitał społeczny i jego użytkownicy, „Przegląd Socjologiczny” 2008, nr 1, s. 31–62.
Zaufanie w grupie jest budowane przez wspólnie wypełnianie zadań (jeśli tylko poszczególni członkowie przestrzegają wymaganych wówczas reguł postępowania), jak i pomoc, której członkowie grupy udzielają innym członkom tej grupy (z powodu pełnionych zadań lub samego faktu przynależności). Pomoc taka ma jednak znaczenie dla podtrzymywania więzi tylko wówczas, gdy oparta jest na zasadzie wzajemnościzasadzie wzajemności.
Podstawowa typologia grup społecznych
Typologie grup bazują na jakimś kryterium różnicującym, ale w rzeczywistości jedna i ta sama grupa może spełniać wiele wyróżnionych kryteriów i zarazem może mieścić się w różnych dychotomicznychdychotomicznych podziałach.
Próby uporządkowania społecznego świata przez wprowadzane typologie nie są z reguły wyczerpujące. Zawsze znajdą się całości społeczne wymykające się takim dychotomicznym podziałom, mieszczące się gdzieś pomiędzy wyróżnionymi przeciwstawnymi grupami.
W podziale grup najczęściej wykorzystuje się cztery kryteria:
Inne rodzaje grup
Teresa Torańska dwie swoje książki zatytułowała Oni i My. Jak myślisz, czy były to dwa tomy opisujące wojny klanów?
Nie. Zbiorowości opisywane w tych książkach to nie były nawet dwie grupy społeczne, ale robiąc wywiady, najpierw z „władcami” PRL‑u, a potem z działaczami Solidarności, autorka odwołała się do klasycznego podziału na „swoich” i „obcych”. Tak też mówi się o grupach społecznych, gdy podstawą ich wyodrębnienia jest poczucie tożsamości.
William Graham Sumner zwrócił uwagę na podstawowy podział determinujący relacje między grupami w społeczeństwach pierwotnych: grupę własną, z którą jesteśmy wiązani lojalnością, pozytywnymi uczuciami w stosunku do pozostałych członków, oraz grupę obcą, w stosunku do której jesteśmy co najwyżej neutralni, ale często też wrogo nastawieni. Podkreślał przy tym istniejącą współzależność: niechęć do grup obcych wzmacnia spójność i lojalność wobec grupy własnej.
Naturalne sposoby postępowania w gromadzie. Studium socjologicznego znaczenia praktyk życia codziennego, manier, zwyczajów, obyczajów oraz kodeksów moralnychStosunek przyjaźni i pokoju wobec grupy „my” oraz stosunek wrogości i wojny wobec grup „onych” są wzajemnie współzależne.
Źródło: William Graham Sumner, Naturalne sposoby postępowania w gromadzie. Studium socjologicznego znaczenia praktyk życia codziennego, manier, zwyczajów, obyczajów oraz kodeksów moralnych, Warszawa 1995, s. 16.
Rozróżnienie to można stosować współcześnie, między innymi do analizy nastawienia wobec grup etnicznych lub regionalnych.
Jak długo może trwać grupa? Czy tak długo, jak żyje chociaż jeden z jej członków założycieli? O ile jednak łatwo sprawdzić, kiedy została założona firma albo partia polityczna, to trudno znaleźć „założyciela” rodziny. A nawet jeśli by się to udało, to czy protoplasta na przykład z czasów piastowskich daje się zaliczyć do współczesnej rodziny Kowalskich?
Problemu trwania grup nie daje się prosto rozwiązać. Niemniej socjologowie rozróżniają grupy przelotne, trwałe i dożywotnie. Te ostatnie to grupy, których nie da się opuścić, na przykład rodzina albo naród.
Czy grupa inkluzywna ma charakter otwarty, a ekskluzywna zamknięty?
Z punktu widzenia procedury naboru członków – tak, ale socjologowie rozróżniają także dwa rodzaje grup (zamknięte i otwarte) ze względu na charakter kontaktów z otoczeniem. Terminy te stosuje się czasem w odniesieniu do grup społecznych lub organizacji, które mają, odpowiednio: dość zamknięte granice i co za tym idzie, niewiele kontaktów z ludźmi spoza grupy, lub granice otwarte i niewiele ograniczeń w kontaktach z innymi. Mogą zatem istnieć otwarte i zamknięte sekty religijne, kluby, komitety, elity wojskowych itp.
Grupy rówieśników to grupy osób w podobnym wieku, które utrzymują ze sobą określone relacje i realizują zadania częściowo wynikające z podobieństwa wieku (na przykład grupa dzieci, których zadaniem jest nauka przez zabawę w grupie, wymagająca podobnego etapu rozwoju od wszystkich członków grupy). Czy jednak grupa rówieśników to grupa rówieśnicza?
Otóż nie. Grupa rówieśnicza to określenie szersze. Bardziej pasuje do niej określenie „równoważna”. Jest to bowiem grupa osób, które mają pewne wspólne cechy, takie jak wiek, przynależność etniczna lub zawód. Sama „wspólnota” tych cech nie tworzy jeszcze grupy rówieśniczej – co najwyżej kategorię społecznąkategorię społeczną osób w podobnym wieku, wspólnym pochodzeniu etnicznym albo zawodzie. Aby stała się zbiorowością w sensie grupy społecznej, osoby do niej należące muszą postrzegać siebie (i być postrzegane przez innych) jako odrębna zbiorowość społeczna. Grupa rówieśnicza ma wyraźną własną kulturę, symbole, sankcje i rytuały. Każdy nowy członek musi je poznać i przyjąć w procesie socjalizacjisocjalizacji. Ci zaś, którzy nie dostosują się do norm grupy, mogą być z niej wykluczeni.
Stan. Czy znasz ten utwór? Stanley, postać z wideoklipu Eminema, tak się zapatrzył w swojego idola, że zapomniał, kim sam jest. To się niektórym przytrafia w procesie budowania własnej tożsamości. Czy tak samo, jak w pojedynczego człowieka, można się „zapatrzyć” w grupę?
„Zapatrzyć” to może za dużo powiedziane. W socjologii wyróżnia się jednak grupy odniesienia. Są to zbiorowości, do których odwołuje się jednostka, dokonując oceny własnej pozycji, będące także źródłem postaw i norm akceptowanych, które jednostka może wykorzystywać w swoim działaniu, lub postaw i norm, wobec których chce się zdystansować. Jest to zatem grupa, na którą patrzymy jak na pozytywny wzorzec postępowania lub podmiot, od którego się dystansujemy, którego działanie budzi nasz sprzeciw z powodów moralnych, estetycznych lub innych, a nie zbiorowość, w której realnie funkcjonujemy. W wielkim uproszczeniu można powiedzieć, że wzorując się na grupie pozytywnego odniesienia, jednostka chce stać się lepsza (lub po prostu inna). Dystansując się wobec grupy negatywnego odniesienia, jednostka pokazuje, że jest lepsza (lub inna).
Słownik
odnoszący się do wartości autotelicznych, wartości samych w sobie, zajmujących najwyższą pozycję w hierarchii; realizacja takiej wartości jest ważna ze względu na nią samą, a nie inne wartości; wartościom autotelicznym przeciwstawiamy wartości instrumentalne
socjodarwinizm; zespół teorii, które tłumaczą powstanie i rozwój społeczeństwa, odwołując się do zasady ewolucji, ale niekoniecznie do zasady doboru naturalnego
(z gr. dichotomos – przecięty na dwie części); podział na dwie, wzajemnie wykluczające się części, np.: 0–1, jest – nie ma, impuls – brak impulsu
wzajemne oddziaływanie na siebie różnych obiektów (przedmiotów, zjawisk, osób itd.); interakcja społeczna oznacza wzajemne oddziaływanie na siebie jednostek (osób), przy czym każdą z nich charakteryzuje świadomość własnej podmiotowości
według Bourdieu jest zasobem jednostki osiągniętym dzięki trwałym relacjom z innymi jednostkami lub grupami, znajomościom i wzajemnemu uznaniu; według Putnama jest cechą organizacji społeczeństwa: odnosi się do takich cech organizacji społeczeństwa, jak zaufanie, normy i powiązania, które mogą zwiększyć sprawność społeczeństwa, ułatwiając skoordynowane działania; kapitał społeczny w tym ujęciu nie jest dobrem prywatnym, a jest dobrem publicznym; według Jamesa Colemana jest specyficznym zasobem jednostek, tkwiącym w relacjach pomiędzy podmiotami, dzięki któremu możliwe jest osiągnięcie celów jednostkowych i grupowych
zbiór jednostek wyodrębniony ze zbiorowości ze względu na cechę odróżniającą je od innych jednostek; cecha ta musi być ważna pod względem społecznym, a jednostki muszą posiadać poczucie odrębności ze względu na tę cechę
względnie trwałe, spójne oczekiwania, jakie wobec podejmującego rolę członka ma zbiorowość społeczna
(z łac. socialis – społeczny, towarzyski); uspołecznienie, proces nabywania przez podmiot umiejętności (a przede wszystkim przyswajania systemu wartości, norm i wzorów zachowań akceptowanych i podtrzymywanych przez zbiorowość lub społeczeństwo); proces, w którym jednostka ze swoimi specyficznymi biologicznymi i psychicznymi dyspozycjami staje się dojrzała społecznie; w wyniku tego zostaje wyposażona w dynamicznie podtrzymywane w okresie całego życia zdolności i umiejętności skutecznego działania w obrębie całego społeczeństwa (jak i w poszczególnych jego elementach); jednocześnie jest to proces powstawania i rozwoju osobowości zachodzący we wzajemnej zależności ze społecznie przekazywanym środowiskiem socjalnym i materialnym
podstawowa faza procesu socjalizacji, w której dziecko nabywa bazowe kompetencje kulturowe: umiejętności komunikacyjne, wiedzę, normy, wartości i wzory działania oraz uczy się roli dziecka i rozpoznaje role tak zwanych znaczących innych (rodziców, dziadków i pozostałych osób z najbliższego kręgu rodzinnego); ma ona charakter nieświadomy i oparty na naśladownictwie
faza procesu socjalizacji, w której dziecko jest wprowadzane w różne wymiary życia społecznego, nabywa wiedzę niezbędną do pełnienia różnorodnych ról społecznych; przyjmuje się, że socjalizacja wtórna rozpoczyna się, kiedy dziecko uzyskuje zdolność uogólniania właściwości członków grup i reguł działania (tzw. uogólniony inny)
styczność społeczna (pomiędzy jednostkami), w której interesuje nas podmiot, z jakim nawiązujemy relacje, wchodzimy w styczność, a nie to, co może nam zaoferować ów podmiot: usługę, rzecz, rozwiązanie jakiegoś problemu; interesuje nas on sam – jego cechy osobiste: wygląd, intelekt, uzdolnienia, cechy charakteru lub sprawy osobiste dotyczące partnerów styczności
styczność społeczna (pomiędzy jednostkami), której przyczyną jest rzecz, jakaś sprawa istotna (przynajmniej dla jednej osoby wchodzącej w tę styczność): usługa, rozwiązanie jakiegoś problemu itp., a nie osoba, z którą wchodzi się w interakcję (jej cechy lub emocjonalny stosunek do niej)
najlepiej wyraża ją zdanie: „Jeśli ty zrobiłeś dla mnie coś dobrego, to ja także zrobię coś dobrego dla ciebie”; zasada kierująca zachowaniem ludzi, w myśl której należy odwzajemnić się osobie, która nas czymś obdarowała lub coś dla nas uczyniła; respektowanie tej reguły jest warunkiem tworzenia więzi społecznej; jest to reguła wiążąca obie strony relacji: ktoś, kto otrzymał dobro, powinien się zrewanżować, a ktoś, kto je wyświadczył, ma prawo oczekiwać rewanżu; jest to reguła głęboko zakorzeniona w ludzkim postępowaniu, przyswajana na wczesnym etapie socjalizacji; odwołuje się do przekonania, że zawsze powinniśmy się odwdzięczyć za coś, co otrzymaliśmy od innych; ten dar może mieć charakter materialny lub nie (np. pomoc) i pochodzić od osób, grup lub instytucji; reguła ta wiąże obdarowanego zobowiązaniem do wdzięczności, nawet jeśli o nic nie prosił (co jest wykorzystywane do manipulacji, na przykład przez sprzedawców)
przypisanie aktualnym i przyszłym działaniom innych ludzi uczciwych zamiarów, intencji