Przeczytaj
Macedonia Filipa II
Od przełomu V i IV w. p.n.e. w Macedonii nasiliły się wpływy greckie. Król Archelaos (413–399 r. p.n.e.) sprowadził do swej stolicy, Pelli, wielu greckich uczonych i artystów. Jednocześnie starał się on wzmocnić swoje państwo, uwłaszczając chłopów (czyli nadając im użytkowaną ziemię na własność) i tworząc oddziały piechoty chłopskiej obok arystokratycznej konnicy.
W okresie hegemoniihegemonii tebańskiej Epaminondas zdołał podporządkować Macedonię Tebom. Zakładnikiem gwarantującym lojalność Macedonii został Filip, brat króla macedońskiego, który przebywał w domu Epaminondasa i zdobył tam wykształcenie oraz umiejętności dowódcze. Skutkiem tego Filip zaczął uważać się za Greka. Dlatego też później sprowadził do Pelli jednego z najwybitniejszych filozofów greckich, Arystotelesa, i uczynił go wychowawcą swego syna, Aleksandra.
Po bitwie pod Mantineją Filip powrócił do ojczyzny i w 359 r. p.n.e. wstąpił na tron macedoński jako Filip II. Nowy król, wykorzystując wojny między greckimi poleis, przystąpił do budowy mocarstwa. Najpierw opanował Tesalię, która słynęła z konnicy.
Dzięki Tesalom Filip II zaczął stosować na polu bitwy taktykę połączonych broni, czyli współdziałania piechoty i konnicy. Następną jego zdobyczą stała się zachodnia Tracja, gdzie znajdowały się kopalnie złota, co dało Macedonii niezależność gospodarczą. Filip II zaczął wówczas bić własne złote monety – statery.
W 349 r. p.n.e. Filip II zdobył greckie miasto Olint, leżące na Półwyspie Chalcydyckim. Chociaż król Macedonii starał się, aby Grecy nie uważali go za obcego i wroga, wielu helleńskich polityków zaczęło zdawać sobie sprawę z zagrożenia macedońskiego, czemu chyba najbardziej stanowczo dawał wyraz Demostenes, polityk ateński, który uważał działania Filipa II za największe zagrożenie dla wolności greckich poleis. Otwarta konfrontacja stała się nieunikniona. W 339 r. p.n.e. flota ateńska uniemożliwiła Filipowi zdobycie Bizancjum. Król przeniósł zatem wojnę do Grecji. W 338 r. p.n.e. Macedończycy spotkali się z Grekami na polach pod Cheroneją w Beocji. Bitwę rozstrzygnęła wspaniała szarża kawalerii poprowadzona przez 18‑letniego syna Filipa II, Aleksandra. Klęska Hellenów pod Cheroneją kończy okres niepodległości greckiej. Po tym zwycięstwie Filip II utworzył Związek Koryncki pod przewodnictwem Macedonii. Rozpoczął się okres hegemonii Macedonii w Helladzie. Członkostwo w nim zostało narzucone niemal wszystkim greckim poleis oprócz Sparty. Głównym celem Filipa stała się wspólna wyprawa Macedończyków i Greków przeciw Persji. W trakcie przygotowywania ekspedycji, w 337 r. p.n.e., Filip został zamordowany. Decyzją wojska macedońskiego, z wodzem Parmenionem na czele, królem został Aleksander, najstarszy z synów Filipa. Żołnierze zdawali sobie sprawę z wodzowskich talentów Aleksandra i uznali, że właśnie on najskuteczniej poprowadzi ich na Persję.
Na wieść o śmierci Filipa Ilirowie zaatakowali Macedonię, Aleksander wyruszył więc na północ i ich pokonał. Tymczasem pod nieobecność młodego króla macedońskiego Demostenes zorganizował powstanie w Grecji. Aleksander błyskawicznie przerzucił armię pod zbuntowane Teby, zdobył i zburzył miasto, a jego ludność sprzedał w niewolę. Reszta greckich poleis poddała się królowi.
Wyprawa Aleksandra Macedońskiego
W 334 r. p.n.e. wojska macedońsko‑greckie, liczące ok. 40 tys. żołnierzy, pod wodzą Aleksandra uderzyły na Persję. Król pozostawił w Grecji kilkanaście tysięcy żołnierzy pod dowództwem Antypatra, a sam po wylądowaniu ze swą armią w Azji Mniejszej starł się z siłami miejscowych satrapów nad rzeką Granik i odniósł zwycięstwo, które oddało w jego ręce cały półwysep. Król perski Dariusz III, gdy dowiedział się o klęsce, wysłał flotę, aby odcięła Aleksandra od Europy. W związku z tym Macedończycy i Grecy podjęli marsz na Fenicję, gdzie znajdowały się bazy floty perskiej.
W 333 r. p.n.e. Dariusz III zastąpił Aleksandrowi drogę w wąskim przesmyku pod Issos, na północnych rubieżach Syrii. Armia macedońsko‑grecka odniosła tam świetne zwycięstwo nad Persami. Dariusz III zdołał uciec. Władca macedoński wkroczył do Syrii i Fenicji, gdzie z wyjątkiem fenickiego miasta Tyru nikt nie stawiał mu większego oporu. Następnie Aleksander wyruszył do Egiptu, który w 332 r. p.n.e. poddał mu się bez walki. Po dwóch latach od rozpoczęcia wyprawy wiadomo było, że Macedończycy trwale zawładną przynajmniej częścią terytoriów perskich. W Egipcie Aleksander postanowił więc przyjąć wschodni obyczaj królewski. Egipscy kapłani Amona – utożsamianego przez Greków z Zeusem – ogłosili, że władca macedoński jest synem boga. Trwałym śladem pobytu króla w Egipcie stało się miasto Aleksandria, założone na jego rozkaz.
W 331 r. p.n.e. Aleksander wraz ze swoją armią pomaszerował ku centrum państwa perskiego. O losach wschodniego imperium przesądziła ostatecznie bitwa pod Gaugamelą. Dariusz III poniósł w niej zupełną klęskę i został zamordowany podczas ucieczki w zamachu przeprowadzonym przez satrapę Bessosa. Aleksander zajął Babilon, Ekbatanę, Suzę i Persepolis – główne stolice perskie.
Bitwa pod Gaugamelą | ||
---|---|---|
Strony konfliktu | Macedonia, | Persja, |
Dowódcy | Aleksander Macedoński, | Dariusz III, |
Siły | ~47 000, w tym:
| ~200 000, w tym:
|
Straty | ~1200 poległo | ~40 000 poległo, |
W latach 329–325 p.n.e. Macedończycy podbili już całą Wyżynę Irańską i wkroczyli do Indii. Na skutek ogromnego zmęczenia armii Aleksander po 10 latach trwania wyprawy zarządził odwrót, osiadł w Babilonie i przystąpił do organizowania swojej władzy. Zgodnie ze wschodnimi obyczajami wymagał okazywania sobie jako królowi czci boskiej. Łaskawie traktował elity perskie i popierał małżeństwa mieszane, gdyż starał się stworzyć z Macedończyków i Persów jednolitą arystokrację. Sam nawet ożenił się z kobietą pochodzącą z Baktrii o imieniu Roksana. Aleksander utrzymał też perski podział państwa na satrapiesatrapie, wiele z nich powierzając Persom, lecz zarazem punkty ważne strategicznie dawał we władanie swym towarzyszom, umacniając je nowo założonymi koloniami greckimi. Macedończycy zorganizowali jednak silną opozycję przeciw orientalizacjiorientalizacji państwa. Aleksander krwawo rozprawił się z rzeczywistymi i domniemanymi przeciwnikami, wydając wyroki śmierci, m.in. na ParmenionaParmeniona i jego syna, FilotasaFilotasa, oraz – niewykonany – na AntypatraAntypatra.
W 323 r. p.n.e. Aleksander Wielki zmarł nagle w Babilonie, być może na zapalenie płuc. Ponieważ król nie pozostawił po sobie dorosłego syna, losy imperium znalazły się w rękach wodzów armii, zwanych diadochamidiadochami, czyli następcami (w domyśle: Aleksandra). Najważniejsi z nich to Perdikkas, najwyższy wódz armii macedońskiej i regent po śmierci Aleksandra, oraz satrapowie: Antypater w Grecji i Macedonii, Ptolemeusz w Egipcie, Antygonos Monoftalmos, czyli Jednooki, we Frygii i Lizymach w Tracji.
Słownik
w starożytności: osoba spoza kręgu cywilizacji grecko‑rzymskiej
(z gr. diádochos – następca) w starożytności wodzowie macedońscy, którzy po śmierci Aleksandra III Wielkiego (323 p.n.e.) podzielili między siebie jego państwo
(gr. hegemonia - panowanie, kierownictwo), przywództwo, panowanie jednego państwa (lub grupy społecznej) nad innymi
forma państwa, w której władzę sprawuje monarcha; Oparta na silnej władzy królewskiej w najwyższym stopniu gwarantuje jedność państwa, pokój i powszechne dobro.
nadawanie komuś lub czemuś cech orientalnych
w starożytnej Persji: prowincja zarządzana przez satrapę
lekka jazda w wojskach Aleksandra Macedońskiego, która w walce posługiwała się długą włócznią - sarisą
lekkozbrojna piechota w wojskach starożytnej Grecji i Macedonii, posługująca się krótkimi włóczniami i lekkimi tarczami
Słowa kluczowe
Aleksander Wielki, Filip II, Grecja, Macedonia, Cheroneja, Persja, starożytność, starożytna Grecja, antyk
Bibliografia
Kwintus Kurcjusz Rufus, Historia Aleksandra Wielkiego, tłum. L. Winniczuk, Warszawa 1976.
B. Bravo, M. Węcowski, E. Wipszycka, A. Wolicki, <citeHistoria starożytnych Greków, t. 2, Warszawa 2009.
J.K. Davies, Demokracja w Grecji klasycznej, tłum. G. Muszyński, Warszawa 2003.
N.G.L. Hammond, Starożytna Macedonia, tłum. R. Chankowski, Warszawa 1999.
R. Kulesza, Aleksander Wielki, Warszawa 2009.
A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2014.