Pirron lub Pyrron (360–285 p.n.e.) pochodził z Elidy, położonej po zachodniej stronie Półwyspu Peloponeskiego. Uważa się go za twórcę sceptycyzmu. Pirron nie zostawił po sobie żadnych pisanych dzieł, zaś pierwszy okres działalności sceptyków (pirronizm) był praktycznie zorientowanym, niejednorodnym namysłem nad moralnością i postawą życiową człowieka. Dopiero w późniejszym okresie sceptycyzm stał się zwartą doktryną filozoficzną wykładaną w Akademii Platońskiej (akademizm).
Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.
Poznanie filozoficzne stawia sobie zazwyczaj za cel sformułowanie prawdziwych twierdzeń. Kierunki filozoficzne różnią się między sobą metodami dochodzenia do prawdy. Sceptycy formułują jednak zasadniczą wątpliwość – czy prawdę w ogóle można uchwycić? Czy uchwycono ją kiedykolwiek?
Sekstus EmpirykZarysy Pyrrońskie
Zdaje się, że ci, którzy czegoś szukają, muszą to albo znaleźć, albo zaprzeczyć możliwości znalezienia i uznać za nieuchwytne, albo wytrwale szukać dalej. Z tego zapewne powodu także w przypadku rzeczy poszukiwanych przez filozofów jedni orzekli, że znaleźli prawdę, inni oświadczyli przeciwnie, że jej nie można uchwycić, a inni jeszcze wciąż szukają. I myślą tak zwani dogmatycydogmatyzmdogmatycy, że ją znaleźli, na przykład wyznawcy Arystotelesa, Epikura, stoicy i reszta tych, którzy coś twierdzą. Klejtomachos znowu wraz z Karneadesem tudzież inni akademicy [tzn. platonicy] wypowiedzieli się o niej jako o czymś nieuchwytnym, a sceptycy wreszcie wciąż szukają.
1 Źródło: Sekstus Empiryk, Zarysy Pyrrońskie, [w:] Barbara Markiewicz, Od filozofów jońskich do Pascala. Wybór tekstów, Warszawa 1999, s. 90.
R1W2Ld1FLkXIL
Ta pochodząca z Pompejów mozaika przedstawia Akademię Platońską. Założona w 386 r. p.n.e. przez Platona instytucja była ośrodkiem naukowym, w którym uczeni prowadzili badania oraz szkołą kształcącą w dziedzinie filozofii, polityki, matematyki i nauk przyrodniczych. Uczeni i uczniowie, którzy do niej należeli, przyjmowali i rozwijali założenia koncepcji filozoficznych i naukowych Platona. Z tego powodu sceptycy nazywali ich dogmatykami.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Kryterium prawdy
Filozofowie spierają się również o kryterium prawdy – co pozwala nam uznać dane twierdzenie za prawdziwe? Sceptyków nie interesowało rozstrzygnięcie sporu – było to ich zdaniem niemożliwe. Chodziło im natomiast o odpowiedź na pytanie, jak ustosunkować się do sytuacji, w której toczy się spór pomiędzy wieloma równorzędnymi kryteriami prawdy.
Sekstus EmpirykPrzeciw logikom
Czy istnieje coś prawdziwego? Ponieważ nie istnieje żadne oczywiste kryterium, przeto jasne jest dla każdego, że i to, co prawdziwe, z konieczności również jest nieoczywiste; a podobnie będzie można oprócz tego pokazać, że gdybyśmy nawet nie byli powiedzieli niczego wprost przeciw kryterium, różnica zdań, która dotyczy samej rzeczy prawdziwej, wystarcza, by nas doprowadzić do zawieszenia sądu (gr. epochéepochéepoché): i tak jak jeśli nie istnieje w naturze rzeczy nic, co by było proste lub krzywe, to i nie ma też linii, która by to sprawdziła, i jeśli nie istnieje żadne ciało ciężkie ani lekkie, to razem z tym upada zastosowanie wagi, tak też jeśli nie istnieje nic prawdziwego, upada też kryterium prawdy.
2 Źródło: Sekstus Empiryk, Przeciw logikom, [w:] Barbara Markiewicz, Od filozofów jońskich do Pascala. Wybór tekstów, Warszawa 1999, s. 91.
Etyka
RT0Gu0oDeJVlA1
Sceptycyzm, stoicyzm i inne kierunki filozofii hellenistycznej łączył etyczny ideał mędrca. Cechowała go przede wszystkim niepodległość duchowa, wynikająca z uniezależnienie się od wydarzeń otaczającego świata oraz niewrażliwości na uczucia i emocje. Sceptycy interpretowali ten ideał w kontekście poznawczym – jako wyrzeczenie się pragnienia zdobycia pewnej i całościowej wiedzy o świecie, ponieważ uznawali to za niemożliwe.
Źródło: Pxhere, domena publiczna.
Sceptycyzm to nie tylko pewne stanowisko epistemologiczne, ale również etyczne. Zawieszenie sądu, czyli powstrzymanie się od rozstrzygania kwestii, które są nierozstrzygalne, było metodą osiągnięcia spokoju, a zatem szczęścia.
Sekstus EmpirykZarysy Pyrrońskie
Nie będzie może od rzeczy omówić także z kolei cel sceptycyzmu. Celem jest tedy to, dlaczego wszystko się czyni lub myśli, a ono samo nie jest niczemu podporządkowane, innymi słowy: najwyższa wartość. Powiadamy na razie, że celem sceptyka jest niezakłócony spokój wobec przypuszczeń, a wobec rzeczy mu narzuconych umiarkowane ich doznawanie. Zacząwszy bowiem filozofować, by osądzić wyobrażenia i uchwycić, które są prawdziwe, a które fałszywe, i tak zyskać spokój, utknął na równowadze sprzeczności, nie mogąc zaś jej rozsądzić, powstrzymał się od wyrokowania, a kiedy się powstrzymał, uzyskał zrządzeniem losu niezakłócony spokój wobec przypuszczeń.
3 Źródło: Sekstus Empiryk, Zarysy Pyrrońskie, [w:] Barbara Markiewicz, Od filozofów jońskich do Pascala. Wybór tekstów, Warszawa 1999, s. 92.
Polecenie 1
Starożytni sceptycy opracowali tropy (sposoby), czyli argumenty mające na celu zbijanie twierdzeń filozoficznych. Na podstawie poniższego fragmentu zastanów się, na czym mogły polegać i zastosuj je do obalenia znanego ci twierdzenia filozoficznego.
RgK3DwGB27Bzj
(Uzupełnij).
Tropy sceptyckie
Sekstus EmpirykZarysy Pyrrońskie
R1eSwZO40ne261
Ten słup nie jest złamany. Światło, które rozchodzi się w wodzie wolniej niż w powietrzu, inaczej się załamuje i w ten sposób powstaje złudzenie, że ten prosty słup jest złamany. Inaczej postrzegamy ten sam przedmiot, w zależności od tego, czy jest zanurzony w wodzie czy nie. Złudzenia optyczne były jednym z argumentów na rzecz tezy sceptyków, że poznanie zmysłowe jest względne.
Źródło: David Dixon, Geograph, licencja: CC BY-SA 2.0.
Starsi sceptycy podają argumenty [gr. tropos], które mają doprowadzić do powściągliwości [w wydawaniu sądów], zazwyczaj w liczbie dziesięciu i nazywają je jeszcze także wywodami oraz wzorami. Przedstawiają się one w następujący sposób: pierwszy wskazuje na rozmaitość żywych stworzeń, drugi na różnicę między ludźmi, trzeci na odmienność narządów zmysłowych, czwarty na [różne] warunki, piąty na położenia, szósty na domieszki, siódmy na [różnicę w] rozmiarach i ustrojach przedmiotów, ósmy na względność, dziewiąty na ustawiczne lub rzadkie zetknięcia, dziesiąty na wiele różnych dążeń, obyczajów, praw, mitycznych wierzeń i dogmatycznych mniemań. […]
5 Źródło: Sekstus Empiryk, Zarysy Pyrrońskie, [w:] Barbara Markiewicz, Od filozofów jońskich do Pascala. Wybór tekstów, Warszawa 1999, s. 91.
Argumenty dotyczące rozumowania
Sekstus EmpirykZarysy Pyrrońskie
R14wXzubQSJxh1
Czy jeden z odcinków nie wydaje ci się dłuższy od drugiego? W rzeczywistości, jak widzisz, są równej długości. Postrzegamy rzeczywistość za pomocą zmysłów, a te, jak głoszą sceptycy, są podatne na złudzenia. Wyniki naszego poznania są zawsze względne. Skoro tak, zdaniem sceptyków, powinniśmy powstrzymać się od wydawania ostatecznych sądów o tym, jaka jest natura rzeczywistości.
Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.
Po prostu, skoro w ten sposób dowodzimy, że wszystko jest względne, to jasny jest wniosek, że nie będziemy mogli orzekać, jaki jest każdy poszczególny przedmiot w swojej naturze i bezwzględnej czystości, lecz tylko, jaki się wydaje ze względu na coś, z tego zaś wynika, że powinniśmy się wystrzegać wyrokowania o naturze rzeczywistości.
4 Źródło: Sekstus Empiryk, Zarysy Pyrrońskie, [w:] Barbara Markiewicz, Od filozofów jońskich do Pascala. Wybór tekstów, Warszawa 1999, s. 92.
Słownik
dogmatyzm
dogmatyzm
(gr. dógma - mniemanie, twierdzenie) absolutystyczne przekonanie poznawcze, uznające, że istnieją prawdy pierwotne, niepodważalne i bezwzględne, obiektywnie prawdziwe; dogmatyzm religijny doszukuje się tych prawd w objawieniu religijnym
epoché
epoché
(gr. epoché - zawieszam, wstrzymuję) termin filozoficzny pochodzenia greckiego, który oznacza zawieszenie osądu, niewyrażanie mniemań i opinii; w antycznej Grecji spopularyzował je Protagoras z Abdery, głoszący niemożliwość określenia, czym jest prawda (sprzeczność sądów), i względność tego, czym jest cnota (relatywizm moralny); jedno z kluczowych pojęć dla ruchu sceptyków, powstrzymujących się od stawiania twierdzeń, którym towarzyszyłoby poczucie pewności czy przeświadczenie o ich prawdziwości
