Roman Ingarden O estetyce fenomenologicznej

EstetykaestetykaEstetyka – jeżeli można tę nazwę zastosować do czasów, w których jej jeszcze nie używano w rozumieniu dzisiejszym – przeżyła szczególne losy. Od czasu jej pierwszych początków w starożytnej Grecji przebiegały jej badania na dwu równych torach, między którymi się wahała. Z jednej strony były to rozważania skierowane na to, co „subiektywne”, a więc na twórcze przeżycia i działania, z których rodzą się dzieła sztuki, albo też na odbiorcze przeżycia i zachowania się, na odnoszenie wrażeń, rozkoszowanie się lub zachwycanie się dziełem sztuki (lub czym innym), z których – jak się zwykle mniema – już nic się nie rodzi. Z drugiej strony skierowywały się jej dociekania na „przedmioty”, które mogą być jeszcze różnorodne. Są to bowiem albo po prostu pewne przedmioty w przyrodzie (góry, krajobrazy, zjawiska takie jak zachód słońca), albo też sztucznie wytworzone nowe przedmioty, zwane zazwyczaj „dziełami sztuki”. […]

Przede wszystkim trzeba podkreślić, iż nie jest słuszne uważać wszystkie przeżycia i zachowania się człowieka, z których wypływa dzieło sztuki, za aktywne, natomiast te przeżycia i zachowania się, w których dochodzi do estetycznego ujęcia czy też poznania dzieła sztuki, za bierne i czysto odbiorcze. W obu przypadkach występują fazy bierności i odbiorczości – doznania i przyjęcia – i fazy aktywności i wyjścia poza to, co już jest zastane, i wytworzenia czegoś nowego, czego jeszcze nie było i co jest rzetelnym wytworem czy to artysty, czy też obserwatora. W pierwszym przypadku proces nie wyczerpuje się w wytwórczym przeżywaniu artysty, lecz wyładowuje się niejako w czynnym cielesnym jego zachowaniu się, w którym zostaje ukształtowany fizyczny fundament bytowy dzieła sztuki. […]

Z drugiej strony i obserwator (perceptor) nie zachowuje się wyłącznie biernie czy odbiorczo, lecz będąc na razie nastawiony na odbiór i odtworzenie samego dzieła, jest zarazem nie tylko aktywny, lecz i w pewnym przynajmniej sensie twórczy. Z początkowo odbiorczych faz jego przeżycia wyłaniają się fazy twórcze w chwili,  gdy już uchwycone i zrekonstruowane dzieło sztuki pobudza odbiorcę do przejścia od oglądania tej fazy przeżycia estetycznego, w której podmiot doznający wykracza poza sam schematyczny twór dzieła sztuki i w sposób twórczy je uzupełnia i obleka w sugerowane przez dzieło jakości estetycznie doniosłe, a następnie doprowadza do ukonstytuowania się jego wartość estetycznej. Jest to postępowanie twórcze, jakkolwiek jest nie tylko pobudzane, ale i kierowane przez to, co już zostało uchwycone w dziele sztuki, lecz wymaga inicjatywy twórczej perceptora, żeby nie tylko odgadnąć, jakimi jakościami estetycznie doniosłymi ma być wypełnione pewne miejsce niedookreślone w dziele sztuki, ale nadto naocznie sobie wyobrazić, jak będzie brzmiał zestrój estetycznie doniosły, powstały w ukonkretyzowanym dziele przez owo uzupełnienie nowymi, jeszcze w samym dziele nieucieleśnionymi momentami. I to doprowadzenie ukonkretnionego i nasyconego jakościami estetycznie doniosłymi dzieła sztuki do naocznego ukazania się obserwatorowi dokonuje się przy znacznej nieraz jego aktywności, bez której byłoby wszystko mdłe i pozbawione życia. Ta faza estetycznego kształtowania i żywego ukazania się estetycznej wartości doprowadza znowu do fazy ujmowania i uchwycenia istoty ukonstytuowanego wartościowego przedmiotu estetycznego, a postać rozkwitającego w tym uchwytywaniu przedmiotu pobudza perceptora do aktywnej odpowiedzi na uchwyconą już wartość i do dokonania oceny jego wartości.

cytat 1 Źródło: Roman Ingarden, O estetyce fenomenologicznej, [w:] tegoż, Studia z estetyki, t. 3, s. 18–27.