Korporacje międzynarodowekorporacja międzynarodowaKorporacje międzynarodowe (KTN) ewoluują, a wraz z nimi zmieniają się ich definicje. Najprościej jednak można określić je jako jednostki gospodarcze sprzedające w więcej niż jednym kraju lub prowadzące działalność gospodarczą w skali międzynarodowej.

Zgodnie z normami Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) korporacja międzynarodowa składa się z:

• przedsiębiorstwa macierzystego posiadającego kontrolę nad co najmniej 10% akcji lub innych udziałów nad jednostkami gospodarczymi zlokalizowanymi poza krajem pochodzenia;

• afiliowanych przy przedsiębiorstwie macierzystym filii zagranicznych, do których zalicza się:

  • posiadające osobowość prawną jednostki stowarzyszone (ang. associates; 10‑50% udziałów należy do firmy‑matki) oraz jednostki zależne (ang. subsidiaries; ponad 50% akcji jest pod kontrolą firmy‑matki);

  • nieposiadające odrębności prawnej, a więc oddziały (ang. branches; w całości własność centrali).

Pojęcie korporacji międzynarodowej tożsame jest z określeniami: przedsiębiorstwo transnarodowe, ponadnarodowe, wielonarodowe czy globalne.

Początków tworzenia korporacji międzynarodowych należy szukać w XVII wieku, kiedy to zaczęto nadawać osobowość prawną przedsiębiorstwom jako spółkom akcyjnym, z prywatnym kapitałem i o publicznie zatwierdzonym statusie działalności. Za pierwsze wielkie międzynarodowe przedsiębiorstwa uznaje się Kompanie Wschodnioindyjskie – Brytyjską (założoną w 1600 r.) i Holenderską (1602 r.).

Rozwój korporacji transnarodowych stał się możliwy m.in. dzięki:

• postępowi technologicznemu w ramach wszystkich czterech rewolucji przemysłowych, które zagwarantowały najpierw masowość produkcji, a następnie jej przenoszenie w miejsca, w których jest to korzystne z perspektywy ekonomicznej lub politycznej (stabilność systemu, liberalne prawo, wsparcie państwa);

• intensyfikacji powiązań finansowych (rozwój bankowości) oraz kapitałowych (upowszechnienie bezpośrednich inwestycji zagranicznych – BIZ);

• upowszechnienie się myśli tzw. neoliberalizmu gospodarczego, który osłabił rolę państw narodowych w decyzjach ekonomicznych i ukształtował zasady wolnego rynku (poprzez np. stopniowe znoszenie barier celnych);

• unifikacji gustów konsumentów (i szerzej kultury) w skali światowej, co spowodowało, że produkcja prowadzona w jednym regionie może znaleźć zbyt w wielu innych miejscach, często odległych;

• zmniejszaniu się liczby i skali wojen oraz innych konfliktów międzynarodowych, co umożliwiło otwarcie nowych rynków zbytu (np. po końcu zimnej wojny).

Od II połowy XIX wieku można wyróżnić trzy etapy rozwoju korporacji międzynarodowych.

1. Faza dominacji przedsiębiorstw europejskich (połowa XIX wieku – II wojna światowa). To firmy z Europy były pierwszymi, które zaczęły prowadzić działalność poza krajem macierzystym.

2. Faza dominacji przedsiębiorstw amerykańskich (II wojna światowa – początek lat 70. XX wieku).

3. Faza triady ekonomicznej, a więc okres równowagi między przedsiębiorstwami europejskimi, amerykańskimi i japońskimi (początek lat 70. XX wieku – współcześnie). To okres najintensywniejszego rozwoju korporacji. W ciągu pół wieku ogólna liczba korporacji międzynarodowych na świecie wzrosła blisko 15‑krotnie (z 7 tys. podmiotów w 1969 roku do 100 tys. w 2015 roku). Ostatnio do grona największych inwestorów zagranicznych dołączyły firmy z krajów rozwijających się (np. Chiny, Indie) oraz takich, które stosunkowo niedawno stały się państwami rozwiniętymi (np. Korea Południowa).

Korporacje transnarodowe jako kluczowe podmioty w stosunkach międzynarodowych doczekały się wielu własnych klasyfikacji. W zależności od przyjętego kryterium uszeregowanie poszczególnych podmiotów podlega modyfikacjom. Najpopularniejsze rankingi są publikowane corocznie przez magazyny: BusinessWeek, Fortune, Forbes oraz Konferencję Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju – UNCTADKonferencja Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju (UNCTAD)Konferencję Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju – UNCTAD.

Od początku lat 90. XX wieku UNCTAD sporządza co roku Światowy Raport Inwestycyjny. Podawane są w nim różne dane, do których należy m.in. wskaźnik umiędzynarodowienia działalności (TNI – indeks transnacjonalizacji)wskaźnik umiędzynarodowienia/indeks transnacjonalizacji (TNI)wskaźnik umiędzynarodowienia działalności (TNI – indeks transnacjonalizacji) określający stopień intensywności lokowania za granicą funkcji/operacji realizowanych przez korporację (100% wartości miernika oznaczałoby, że firma w całości działa poza krajem pochodzenia). W raporcie tym zawarto ranking umożliwiający wskazanie najpotężniejszych przedsiębiorstw współczesnego świata, również w grupie firm niefinansowych.

Cechy korporacji transnarodowych:

• suwerenność – niezależność od interesów państw;

• złożoność – działalność prowadzona w posiadanym majątku produkcyjnym, jak i w niezależnych przedsiębiorstwach po zawarciu z nimi porozumień;

• rozproszenie geograficzne – otwieranie filii na całym świecie;

• specjalizacja – podejmowanie przez filie ściśle określonych działalności;

• zdolność arbitrażowania – dokonywanie transakcji w ramach własnych struktur organizacyjnych;

• elastyczność organizowania – zmieniające się sposoby angażowania zasobów oraz przesunięcia w rozdziale zadań i koordynacji ich realizacji;

• globalna efektywność – obniżenie kosztów netto w całym systemie korporacyjnym, ale niekoniecznie we wszystkich jednostkach organizacyjnych w danym czasie;

• zdolność integrowania – oznacza ścisłe powierzanie i koordynowanie działalności organizacyjnych poprzez wzajemny przepływ informacji.

Wielkie firmy są wszechobecne i wpływają na niemal każdy aspekt życia człowieka (szerzej: społeczeństwa) oraz funkcjonowanie gospodarki i środowiska przyrodniczego. 100 najpotężniejszych niefinansowych korporacji dysponuje aktywami stanowiącymi ok. 20% globalnego PKB, a 50 KTN finansowych to ok. 20% wartości globalnego rynku kapitałowego, co wskazuje, że są one podmiotami wpływającymi znacząco na strukturę obrotów i kierunki przepływów we współczesnej gospodarce. Aktywność korporacji niesie za sobą pozytywne i negatywne skutki, co przedstawiono poniżej.

Słownik