Z Austrią i Prusami przeciw Rosji czy odwrotnie?

Przed wybuchem I wojny światowej w trzech różnych państwach, na ziemiach, które przed rozbiorami należały do Rzeczpospolitej Obojga Narodów, mieszkało około 20 milionów Polaków. Dominowały wśród nich dwie sprzeczne ze sobą postawy. Pierwszą cechowało pogodzenie się z rzeczywistością i przekonanie, że skoro w przeszłości Polacy nie potrafili stworzyć sprawnego państwa i obronić jego suwerenności, to należało wyrzec się aspiracji do odrębności narodowej i politycznej. Druga postawa polegała na podtrzymywaniu i rozbudzaniu aspiracji narodowych.

Do postawy uległości i współpracy zachęcali sami zaborcy – tysiącom Polaków umożliwiono robienie karier w Austrii, Prusach i Rosji. Szlachcie obce dwory chętnie nadawały tytuły arystokratyczne, zabronione w Rzeczpospolitej jako sprzeczne z zasadą szlacheckiej równości. Polacy trzykrotnie byli premierami w państwie Habsburgów, wielu z nich pełniło funkcję ministrów. Podobna sytuacja miała miejsce w Prusach, gdzie np. księciu generałowi Fryderykowi Radziwiłłowi podlegały wszystkie pruskie twierdze, a hrabia Bogdan Hutten‑Czapski, dożywotni członek Izby Panów (izba wyższa parlamentu), w przededniu I wojny światowej należał do sztabu Paula von Hindenburga. W carskiej Rosji w 1906 r. wśród 499 deputowanych Dumy Państwowej 53 było członkami Koła Polskiego (wybranymi w Królestwie PolskimKrólestwo PolskieKrólestwie Polskim) lub Koła Kresowego, reprezentującego Polaków z ziem włączonych do Rosji. Koło Polskie działało też nieprzerwanie od 1848 r. w pruskiej Izbie Posłów, a w austriackiej Izbie Poselskiej Rady Państwa kilkudziesięciu Polaków utworzyło nie tylko Koło Polskie, ale i odrębne koła Polskiego Stronnictwa Ludowego, Stronnictwa Chrześcijańsko‑Ludowego oraz Polskiej Partii Socjalistycznej.

Rg18CHexye8031

Ilustracja przedstawia Bogdana Huttena‑Czapskiego. Ma krótkie, siwe włosy. Ma na sobie czerwony mundur. Przez prawe ramię ma przerzuconą czarną szarfę. Na piersi ma odznaczenia. Prawą dłoń trzyma schowaną we włochatym białym materiale leżącym na stole. W tle znajduje się kościół.

Bogdan Hutten‑Czapski (1851‑1937) polski szlachcic, pruski hrabia (graf) i niemiecki polityk. Był m.in. zaufanym sekretarzem i doradcą kanclerza Rzeszy Chlodwiga Hohenlohe. Jak napisał w autobiografii: „Wszystko mnie parło do działalności w życiu publicznym, w służbie jakiegoś wielkiego organizmu państwowego. Stosownie do mej przynależności państwowej, mogło to być jedynie Królestwo Pruskie i Rzesza Niemiecka”.Indeks górny {1}^{1}1Indeks górny {1}^{1}

Politykę wywłaszczania Polaków w prowincji poznańskiej uważał za błąd osłabiający państwo niemieckie. Był zdania, że Polaków trzeba do Niemiec przyciągać, aby mieć ich po swojej stronie w przyszłym konflikcie z Rosją. Należał do tej grupy polityków niemieckich, którzy planowali odbudowę Polski jako zależnego państwa buforowego, oddzielającego II Rzeszę od Rosji. W sierpniu 1915 r., kiedy niemieckie wojska zajęły Warszawę, był podpułkownikiem i doradcą do spraw polskich przy gen. Hansie Beselerze, generalnym gubernatorze okupowanej przez Niemców KongresówkiKongresówkaKongresówki. Stał się pośrednikiem między władzami niemieckimi a tutejszymi Polakami. Podczas uroczystości na Zamku Królewskim to on odczytał polskie tłumaczenie aktu 5 listopada.

Polscy politycy zasiadający w parlamentach Austrii, Niemiec i Rosji zgodni byli w jednym – należało najpierw umacniać i poszerzać autonomięautonomiaautonomię ziem polskich w ramach państwa zaborczego, a jak to się uda, następnym krokiem będzie odbudowa własnego państwa. Najczęściej planowali to zrobić w oparciu o Rosję. Ten kierunek reprezentował przede wszystkim działający mniej lub bardziej legalnie we wszystkich trzech zaborach ruch narodowo‑demokratycznyNarodowa Demokracjanarodowo‑demokratyczny. Jego przywódca, Roman Dmowski, stał na czele Koła Polskiego w rosyjskiej Dumie Państwowej.

Z kolei krakowscy konserwatyścikrakowscy konserwatyścikrakowscy konserwatyści, którym dzięki zaufaniu Wiednia udało się spolonizować administrację Galicji, planowali stworzyć z niej „polski Piemontpolski Piemontpolski Piemont”. To właśnie stąd w przyszłej wojnie innych mocarstw z Rosją miał wyjść impuls do antyrosyjskiego powstania w Królestwie Polskim. W kolejnym kroku miało ono zostać połączone z Galicją, a same Austro‑Węgry miały stać się krajem trójczłonowym, z Polską jako nowym (obok Austrii i Węgier) autonomicznym elementem cesarstwa. Do realizacji tego planu przygotowywał Galicję jej cesarski namiestnik Michał Bobrzyński, zabiegając w Wiedniu o wyposażenie w broń legionistów Józefa Piłsudskiego. Był przekonany, że udział Polaków w przyszłym konflikcie militarnym przyspieszy pokonanie Rosji. Niezależnie od tego, z którym z zaborców wiązano nadzieje, wśród Polaków powszechne było przekonanie, że nadchodząca wielka wojna miała obalić system zbudowany w tej części Europy przez kongres wiedeński.

W sierpniu 1914 r. powstał w Krakowie, powiązany z tzw. państwami centralnymi (Austro‑Węgrami i Niemcami), Naczelny Komitet Narodowy (NKN)Naczelny Komitet Narodowy (NKN)Naczelny Komitet Narodowy (NKN) na czele z przewodniczącym Koła Polskiego w parlamencie Austrii Juliuszem Leo. U boku Rosji, wpierw w Warszawie, a potem w Petersburgu zawiązano Komitet Narodowy Polski (KNP)Komitet Narodowy Polski (KNP)Komitet Narodowy Polski (KNP) z Romanem Dmowskim na czele.

Rosyjska odezwa do „braci Polaków”

W drugim tygodniu wojny, 14 sierpnia 1914 r., książę Mikołaj Mikołajewicz, głównodowodzący carskiej armii i jednocześnie wuj panującego cara Mikołaja II, wydał odezwę „do braci Polaków”. Zapowiadał w niej odrodzenie Polski pod berłem cara, ale „swobodnej w swej wierze, języku i samorządzie”.Indeks górny {2}^{2}2Indeks górny {2}^{2} Dokument ten nie zawierał żadnych zapisów określających granice przyszłego państwa polskiego i zakres jego samorządu, a jedynie mglistą zapowiedź, że nadana przez kongres wiedeński autonomia Królestwa Polskiego zostanie przywrócona. Znaczenie odezwy osłabiał też fakt, że wydał ją dowódca wojskowy, a więc jej adresatami byli przede wszystkim pochodzący z Polski żołnierze i poborowi. W kręgach Komitetu Narodowego Polskiego wzbudziła jednak entuzjazm, bo potwierdzała słuszność opowiedzenia się po stronie Rosji. Do tego bowiem momentu żaden z członków rodzin cesarskich panujących w Austrii i Niemczech nie zabrał głosu w sprawie Polski. W tym sensie rosyjska odezwa znaczyła politycznie więcej niż inicjatywy namiestnika Galicji.

Formowanie polskich oddziałów

R19TfAxMHAeh41

zdjęcie przedstawia ułanów. Stoją oni na krawężniku i chodniku. Wszyscy mają mundury, na głowach kwadratowe czapki a w dłoniach szable. Za nimi znajdują się ściany budynków.

Zarówno Naczelny Komitet Narodowy, jak i Komitet Narodowy Polski zabiegały u zaborców o utworzenie polskiej siły wojskowej. Polacy słusznie zakładali, że kształt terytorialny i ustrojowy przyszłej autonomii będzie zależał od stopnia przyczynienia się polskich oddziałów do zwycięstwa danego państwa. Na tym polu, od początku, przewagę miały polskie władze Galicji. Od lat działały tu legalnie polskie organizacje paramilitarne (Związek StrzeleckiZwiązek Strzelecki (ZS)Związek Strzelecki, Towarzystwo Sportowo‑Gimnastyczne „Strzelec”Towarzystwo Sportowo‑Gimnastyczne „Strzelec”Towarzystwo Sportowo‑Gimnastyczne „Strzelec”, Polskie Drużyny StrzeleckiePolskie Drużyny Strzeleckie (PDS)Polskie Drużyny Strzeleckie, Drużyny „Sokoła”Drużyny „Sokoła”Drużyny „Sokoła”, Drużyny PodhalańskieDrużyny PodhalańskieDrużyny Podhalańskie) związane z różnymi partiami politycznymi. Na wniosek parlamentarnego Koła Polskiego władze austriackie zgodziły się na powołanie dwóch polskich formacji – Legionu Wschodniego we Lwowie i Legionu Zachodniego w Krakowie. Pierwszy z nich rozpadł się po kilku tygodniach pod wpływem doniesień o rosyjskich zwycięstwach na froncie i związanych z tym nadziejach narodowych demokratów. Żołnierzy przekonywano, że Roman Dmowski uzyskał już zgodę Petersburga na powołanie rządu w Warszawie i od teraz to Niemcy są wspólnym wrogiem Polski i Rosji. W efekcie z ponad 6200 ochotników zaledwie kilkuset pozostało pod dowództwem Józefa Hallera. Natomiast Legion Zachodni tworzył na początku jedynie pułk dowodzony przez Józefa Piłsudskiego, wkrótce (w grudniu 1914 r.) przemianowany na I Brygadę Legionów. Pod koniec 1914 r. Brygada liczyła prawie 4 tys. żołnierzy. Wiosną 1915 r. prawie trzytysięczny pułk Hallera otrzymał nazwę II Brygady, a w maju powstała jeszcze kilkutysięczna III Brygada. Choć formowali ją politycy prawicowi, jednostka szybko znalazła się pod wpływem Piłsudskiego.

RHad3uvV8znIU

Zdjęcie przedstawia Józefa Piłsudskiego. Znajduje się on na pierwszym planie. Ma kurtkę od munduru oraz czapkę. Za nim stoją żołnierze w podobnych ubraniach. Są oni w okopach podtrzymywanych przez belki.

Był to już czas ugruntowywania się legendy Józefa Piłsudskiego jako wojskowego. Po zwycięstwie pod Laskami i Anielinem na przedpolach Twierdzy Dęblińskiej oraz wyprowadzeniu pułku z okrążenia pod Uliną Małą i bitwie pod Konarami – w oczach żołnierzy Piłsudski z lidera jednej z partii przemienił się w okrytego sławą dowódcę. Imponowała też atmosfera I Brygady, w której zwracano się do siebie po imieniu, ewentualnie „kolego” lub „obywatelu” – co było nawiązaniem do armii Tadeusza Kościuszki. Inaczej niż w innych formacjach legionowych noszono w niej wyłącznie polskie mundury (a nie austriackie), bez cesarskich dystynkcji, kokard i opasek. Uznawano tylko stopnie wojskowe uzyskane za zasługi w Brygadzie, a ochotnikom – oficerom z wojska austriackiego proponowano służbę od rangi szeregowego.

RKk0BQoc6J0B1

Zdjęcie przedstawia oficerów. Tworzą oni cztery rzędy. W pierwszym rzędzie siedzą na podłodze a dwóch na środku leży. W drugim rzędzie siedzą na ławce. W trzecim rzędzie stoją na ziemi. W czwartym rzędzie stoją na podwyższeniu. Wszyscy ubrani są w mundury i czapki. Niektórzy trzymają szable. W tle są okna.

R1FBQMUQwg4lZ1

Zdjęcie przedstawia polskich oficerów. Jest ich dziewięciu. Stoją zwróceni lekko w lewą stronę i trzymają lewe ręce w kieszeni spodni. Mają na sobie mundury i czapki. W tle znajduje się chata oraz wysokie drzewo.

Jesienią 1914 r., mniej więcej w tym samym czasie, kiedy pułk Piłsudskiego miał już za sobą pierwsze zwycięstwa, po drugiej stronie frontu zapadła decyzja o formowaniu oddziałów pod auspicjami Komitetu Narodowego Polskiego. Zamierzano utworzyć dwie jednostki: Legion Puławski i Legion Lubelski, ich nazwy pochodziły od miejsc formowania. Na początku zimy 1915 r., kiedy ten pierwszy liczył ponad 1000 żołnierzy, a drugi dopiero się organizował, car Mikołaj II nakazał jednak likwidację obu formacji. Do Petersburga dotarły bowiem informacje, że legioniści wyrażają obawy, że każe im się walczyć z Polakami.

W prowadzonej przez Romana Dmowskiego polityce stawiania na Rosję nastąpił impas, dlatego zdecydował się on na wyjazd do Anglii. Postanowił doprowadzić do zmiany rosyjskiej polityki pod presją Anglii i Francji. Chciał przekonać polityków i opinię publiczną obu tych krajów, że nieingerowanie w stosunki polsko‑rosyjskie zaczyna zagrażać ich własnym interesom, ponieważ oddaje inicjatywę w ręce państw centralnych.

Akt 5 listopada i rosyjska riposta

Jesienią 1915 r. wojska państw centralnych wyparły Rosjan z Królestwa Polskiego. Wydawało się, że historia przyznaje rację tym, którzy wiązali nadzieję z zaangażowaniem się po stronie Niemiec i Austrii. Tymczasem mimo zajęcia Królestwa Polskiego państwa centralne milczały w sprawie przyszłości Polski. Aby skłonić Berlin i Wiedeń do zajęcia stanowiska, we wrześniu 1915 r. Józef Piłsudski polecił poufnie wstrzymać werbunek do Legionów (liczyły wówczas ok. 15 tys. żołnierzy). Wydał natomiast rozkaz rozbudowywania tajnej Polskiej Organizacji Wojskowej (POW)Polska Organizacja Wojskowa (POW)Polskiej Organizacji Wojskowej (POW), pierwszej tego typu organizacji od czasów powstania styczniowego, całkowicie wolnej od obcej kontroli.

Po bitwie pod Kościuchnówką na Wołyniu, w której w marcu 1916 r. I Brygada Legionów zapobiegła przerwaniu frontu przez wojska rosyjskie, w niemieckim sztabie generalnym umocniło się przekonanie, że silna liczebnie polska armia może ułatwić zwycięstwo państw centralnych na wschodzie. Niemcy uznali, że aby masowy pobór rekruta zakończył się powodzeniem, Polacy w zamian powinni otrzymać własne państwo.

R6SfgXOcICEGZ1

Zdjęcie przedstawia portret Luigiego Montresora. Ma on krótkie, ciemne włosy oraz wąsy. Jest ubrany w marynarkę, pod którą ma białą koszulę z kołnierzykiem.

Powstanie nowego Królestwa Polskiego (związanego z państwami centralnymi) ogłosili 5 listopada 1916 r. cesarze Niemiec i Austrii: Wilhelm II i Franciszek Józef I. W dokumencie nie podano przebiegu jego granic, zakładano, że miał o tym zdecydować dalszy przebieg wojny.

Akt 5 listopada stanowił wyłom w międzypaństwowej zmowie milczenia w kwestii polskiej, uznawanej dotąd za wewnętrzną sprawę głównie Rosji. Był naruszeniem prawa międzynarodowego, którego starały się przestrzegać walczące strony, a które zabraniało tworzenia nowych państw na terenach okupowanych. Jednak właśnie to zmusiło przeciwną stronę do przedstawienia Polakom konkurencyjnej oferty. W dniu 15 listopada 1916 r. rząd rosyjski odpowiedział oświadczeniem, że „Rosja (…) ma na widoku utworzenie Królestwa Polskiego, które obejmować ma wszystkie ziemie polskie”Indeks górny {3}^{3}3Indeks górny {3}^{3}. Natomiast 25 grudnia car Mikołaj II w rozkazie do wojska jako jeden z celów wojny wskazał odbudowę Polski „złożonej ze wszystkich trzech części, dotąd rozdzielonych”Indeks górny {4}^{4}4Indeks górny {4}^{4}.

Wśród sojuszników Rosji oficjalnie jako pierwszy zareagował parlament Włoch. W dniu 7 grudnia 1916 r. deputowany Luigi Montresor zgłosił projekt uchwały wzywającej państwa ententyententaententy do przywrócenia Polsce niepodległości, co włoski parlament zaakceptował. Montresor odwołał się w swoim przemówieniu do wspólnej z Polakami walki z austriacką okupacją w XIX wieku.

Kilka tygodni później, 22 stycznia 1917 r., zabrał głos prezydent Stanów Zjednoczonych. Wówczas jeszcze USA nie uczestniczyły w wojnie w Europie po żadnej ze stron (włączyły się do niej dwa miesiące później, 6 kwietnia).

Woodrow Wilson, w symbolicznie ważnym dla sprawy polskiej orędziu do Kongresu, oświadczył, że przywódcy obu wojujących stron są „jednomyślni pod tym względem, iż powinna istnieć zjednoczona, niepodległa, samodzielna Polska” złożona z „wszystkich części tego narodu”Indeks górny {5}^{5}5Indeks górny {5}^{5}. Choć ani Rosja, ani Austria i Prusy wcale nie planowały przyznawać Polsce niepodległości, to nie zaprotestowały, a słowa prezydenta Stanów Zjednoczonych stworzyły nowy standard mówienia o Polsce – nie jako kraju zależnym, ale niepodległym.

Zmiana sojuszy

W marcu 1917 r. w Rosji wybuchła rewolucja. Car Mikołaj II abdykował, władzę przejął Rząd TymczasowyRząd TymczasowyRząd Tymczasowy utworzony przez liberałów i socjalistów. Pod koniec marca tego roku nowa rosyjska władza wydała proklamację w sprawie Polski. Stwierdzano w niej m.in., że naród rosyjski uznaje polskie prawo stanowienia o swym losie, ale dopiero rosyjskie zgromadzenie konstytucyjne określi kształt przyszłego „braterskiego” związku z Polską oraz odniesie się do zmian terytorialnych, koniecznych w przypadku powstania Polski. Tak więc nie wykluczano już niepodległości Polski, ale zdecydować miał o niej wybrany w przyszłości rosyjski parlament.

Rząd Tymczasowy zgodził się również na formowanie się oddziałów polskich w Rosji. Jednocześnie w czerwcu 1917 r. prezydent Francji Raymond Poincaré wydał dekret o organizowaniu we Francji armii polskiej. Nowe stanowisko Rosji niewykluczające polskiej niepodległości, przystąpienie do wojny po stronie ententy Stanów Zjednoczonych (które tę niepodległość postulowały) oraz formowanie się polskiej armii w Rosji i Francji – wszystko to zmieniało położenie Polski wobec państw centralnych. Oferowana w akcie 5 listopada autonomia przestała być już atrakcyjna. W związku z tym Józef Piłsudski polecił podległym mu legionom odmówić złożenia przysięgi „braterstwa broni” z armiami Austrii i Węgier (tzw. kryzys przysięgowy). W efekcie żołnierze I i III Brygady znaleźli się w obozach internowania, a ich dowódca – w niemieckim więzieniu w Magdeburgu. W ten sposób Piłsudski z sojusznika państw centralnych przeistoczył się w ofiarę ich prześladowań, a każdy dzień uwięzienia powiększał jego kapitał polityczny jako przywódcy narodowego.

Formalną władzę w Warszawie sprawował w tym czasie generalny gubernator Hans Hartwig von Beseler, który stopniowo przekazywał cywilne uprawnienia Radzie RegencyjnejRada RegencyjnaRadzie Regencyjnej i organizował podległą sobie tzw. Polską Siłę Zbrojną nazywaną przez zwolenników Piłsudskiego Polnische Wehrmacht. Tworzenie wojska szło jednak opornie wobec narastania nastrojów antyniemieckich. Kres idei polsko‑niemieckiego współdziałania położył traktat pokojowy podpisany 9 lutego 1918 r. w Brześciu pomiędzy mocarstwami centralnymi a Ukraińską Republiką LudowąUkraińska Republika LudowaUkraińską Republiką Ludową. Na jego podstawie Niemcy i Austro‑Węgry przekazywały Ukrainie Chełmszczyznę z Chełmem i część Podlasia, a w tajnej klauzuli zobowiązywali się do wyodrębnienia Galicji Wschodniej wraz ze Lwowem i Przemyślem jako autonomicznego, ukraińskiego kraju w monarchii austro‑węgierskiej.

R1MJ1PYBDh9Jo

Zdjęcie przedstawia generała Józefa Hallera. Stoi on po prawej stronie i wyciąga prawą rękę. Ma jasny mundur. Obok niego stoi mężczyzna trzymający pergamin. Po lewej stronie stoją członkowie armii. Są ubrani w mundury, czapki. W rękach trzymają bagnety. Jeden z nich pochyla flagę w stronę dowódcy.

Celem Austriaków i Niemców było pozyskanie kolejnego oprócz Polski sojusznika na wschodzie. Fakt, że w tym celu samodzielnie zadysponowali ziemiami, które Polacy uważali za swoje, ostatecznie zdyskredytował ich nad Wisłą. Rada Regencyjna nazwała to pogwałceniem ducha dotychczasowej współpracy, a II Brygada Legionów zbuntowała się i w nocy z 15 na 16 lutego 1918 r. przeszła na drugą stronę frontu, aby połączyć się z formującym się w Rosji wojskiem polskim. Jej dowódca Józef Haller dołączył wkrótce do składu Komitetu Narodowego Polskiego, który pod przywództwem Romana Dmowskiego państwa ententy uznawały za przedstawicielstwo Polski. Haller stanął też na czele formującej się we Francji armii polskiej.

Wyzwolenie i walka o granice

Druga połowa 1918 r. przyniosła nie tylko koniec I wojny światowej. W listopadzie w Rosji doszło do przewrotu bolszewickiego, a w Niemczech do wybuchu rewolucji. W połowie października 1918 Czesi i Słowacy ogłosili utworzenie niepodległej Czechosłowacji, nieco później w Zagrzebiu własne państwo proklamowali wspólnie Chorwaci, Serbowie i Słoweńcy, a 30 października parlament Austrii uchwalił powstanie samodzielnego państwa austriackiego. Austro‑Węgry rozpadły się. Oznaczało to, że każde z trzech państw zaborczych na jakiś czas musiało zająć się wewnętrznymi problemami, co sprzyjało polskiej walce o niepodległość.

Wojska niemieckie nadal jednak okupowały Polskę, ale w nowej sytuacji najważniejszym wyzwaniem stała się bezpieczna ich ewakuacja do Niemiec. Obawy przed wybuchem rewolucji w Polsce, która mogła utrudnić całą sytuację, skłoniły Niemców do zwolnienia Józefa Piłsudskiego z więzienia. Już 10 listopada 1918 r. znalazł się on w Warszawie, następnego dnia Rada RegencyjnaRada RegencyjnaRada Regencyjna przekazała mu władzę wojskową. Tego samego dnia w kwaterze marszałka Ferdynanda Focha w Compiegne Niemcy podpisały kapitulację. Jednak w zaborze pruskim pruskie ośrodki władzy trzymały się aż do grudnia 1918 roku. Gdy 26 grudnia 1918 r. do Poznania przybył Ignacy Paderewski, przedstawiciel Komitetu Narodowego Polskiego, przywitały go tłumy Polaków. Na fali patriotycznych nastrojów dzień później doszło do wybuchu powstania wielkopolskiego.

W styczniu 1919 r. Ignacy Paderewski stanął na czele nowego polskiego rządu, popieranego przez główne siły polityczne, a także uznanego przez KNP, a co za tym idzie – także przez państwa ententy. Polska została oficjalnie uznana niepodległym państwem, a jej przedstawiciele – Roman Dmowski i Ignacy Paderewski – wzięli udział w konferencji pokojowej w Paryżu, mającej ustalić powojenny ład w Europie. Jednym z największych wyzwań było uzgodnienie granic nowo powstałych państw, w tym również Polski, zwłaszcza granicy polsko‑niemieckiej. Konieczne było rozstrzygnięcie przynależności spornych terenów m.in. Wielkopolski, Górnego Śląska, Pomorza Gdańskiego i Kujaw, jak również Warmii i Mazur.

W czerwcu 1919 r. zawarty został traktat pokojowy w Wersalu, na którego mocy Polska otrzymała Wielkopolskę i Pomorze Gdańskie (bez samego Gdańska, który stał się wolnym miastem). Natomiast na Górnym Śląsku, Warmii i Mazurach odbyć się miały plebiscyty. Na Śląsku Polacy zbrojnie wystąpili przeciwko władzy niemieckiej i stosowanemu wobec Polaków terrorowi w trzech powstaniach śląskich (1919–1921), w wyniku których Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa na Górnym Śląsku zdecydowała się na korzystniejsze dla Polski rozwiązania terytorialne. W lipcu 1920 r. przeprowadzono plebiscyt na Warmii i Mazurach, przegrany przez Polskę – większość tamtejszych ziem, oprócz nielicznych pogranicznych wsi, pozostała częścią Niemiec.

Najważniejsze postacie

Najważniejsze wydarzenia

Słownik

Słowa kluczowe

odzyskanie niepodległości przez Polskę, legiony, świat po I wojnie światowej, dzieje II Rzeczypospolitej, odbudowa państwa polskiego, akt 5 listopada, świat po I wojnie światowej, dzieje II Rzeczypospolitej, odbudowa państwa polskiego

Bibliografia

T. Kizwalter, T. Nałęcz, Historia Polski 1831‑1939, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008.

W. Roszkowski, ,Historia Polski 1914‑2015, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2017.

K. Grysińska‑Jarmuła, Hrabia Bogdan Hutten‑Czapski (1851‑1937), Wydawnictwo Europejskiego Centrum Edukacyjnego, Koszalin 2011.