Przeczytaj
Problemy społeczne na świecie – fakty
Poniżej przedstawiono dane o globalnych problemach społecznych, które zaczerpnięto z Agendy 2030 – Cele Zrównoważonego Rozwoju.
Wybrane problemy społeczne | Fakty |
UbóstwoUbóstwo |
|
Głód |
|
Nierówność płci |
|
Kultura ubóstwa
Ubóstwo (bieda)Ubóstwo (bieda) jest jednak wciąż zjawiskiem powszechnym niezależnie od kraju czy kontynentu.
Jest wiele teorii tłumaczących powstanie i kształtowanie się ubóstwa, w tym teoria złego rozdzielenia zasobów i szans. Uważa się jednak, że największe znaczenie wyjaśniające – zwłaszcza w krajach wyżej rozwiniętych – ma koncepcja kultury ubóstwa. Poszukując społeczno‑kulturowych przyczyn i skutków biedy, stwierdzono, że wynikający z niej sposób życia ma charakter miejscowej subkultury i jest ograniczony do kręgu ludzi najuboższych. Ma jednak również charakter uniwersalny. Życie człowieka biednego we wszystkich krajach jest niezwykle podobne, nastawione na przeżycie i biologiczne przetrwanie. Skrajna nędza wymusza podobne wzory zachowań, niezależnie od położenia geograficznego i czasu.
Poniższej przedstawiono najważniejsze cechy „kultury nędzy”, które można również nazwać skutkami ubóstwa.
Cechy demograficzne (w relacji do średniej) | Cechy ekonomiczno‑społeczne (w relacji do średniej) | Cechy społeczno‑psychologiczne (w relacji do średniej) |
wyższy poziom śmiertelności | wyższe bezrobociebezrobocie i niepewność zatrudnienia | większa liczba rozbitych rodzin |
niższa przeciętna długość życia | wyższe zatrudnienie kobiet i dzieci | większa liczba związków nieformalnych (konkubinatów) |
większa przeciętna liczebność ludzi młodych | częstsze podejmowanie prac niewymagających specjalnych kwalifikacji | częstsza przemoc w rodzinie |
niższy poziom wykształcenia | niższe płace | wcześniejsze dojrzewanie i uświadamianie seksualne |
niższa oszczędność | brak dzieciństwa lub jego znaczne skrócenie | |
chroniczny brak pieniędzy i zapasów żywności | częstsze zaburzenia i choroby psychiczne (w tym alkoholizm, narkomania, uzależnienie od hazardu) | |
zastawianie rzeczy osobistych | częstszy brak aspiracji życiowych wynikający z niemożliwości kształcenia się, podnoszenia kwalifikacji i poprawienia osobistej pozycji | |
częstsze pożyczanie na lichwiarski procent (klienci lombardów) | częstszy brak uczestnictwa w życiu kulturowym, politycznym, społecznym (np. niższa przynależność do stowarzyszeń) | |
częstsze kupowanie używanych ubrań i mebli | częstszy brak zaufania do ludzi i instytucji (np. do rządu, policji) | |
niższy poziom korzystania z usług zdrowotnych | częstsza skłonność do obarczania innych osób odpowiedzialnością za osobiste niepowodzenia | |
niższa mobilność społecznamobilność społeczna (wewnątrz i międzypokoleniowa) | brak poczucia kontroli nad czasem i wydarzeniami, poczucie alienacji/fatalizmu/rezygnacji | |
częstsza wiara w spiskowe teorie dziejów |
Likwidacja samego ubóstwaubóstwa nie pociąga za sobą automatycznego unicestwienia kultury ubóstwa, czyli zjawiska zakorzenionego w czasie, dziedziczonego przez kolejne pokolenia. Współcześnie grupą najbardziej narażoną na życie w kulturze ubóstwa są osoby z najbiedniejszych warstw, zwłaszcza w sytuacji szybkich zmian systemów gospodarczych i społecznych.
Problemy społeczne na przykładzie postsocjalistycznej Polski
Wielorakie problemy społeczne nasilają się, kiedy dochodzi na danym obszarze do kryzysów o różnym podłożu. Może to być recesja ekonomiczna, pandemia czy po prostu transformacja gospodarcza. Ten ostatni przypadek jest szczególnie dobrze widoczny w Polsce po upadku komunizmu.
W 1989 roku upadł w naszym kraju – dominujący przez ponad 40 lat – system oparty na gospodarce centralnie sterowanej i został zapoczątkowany proces kształtowania gospodarki rynkowej, czego skutkiem było zamknięcie wielu zakładów przemysłowych. Bezrobocie stało się naturalnym składnikiem rynku pracy. Narastające w latach 90. XX wieku bezrobocie, zwłaszcza strukturalne i długotrwałe, stało się głównym generatorem biedy, a w wielu przypadkach ubóstwa (tzw. nowe ubóstwo). W owym czasie skala zjawiska została spotęgowana poprzez ujawnienie skrywanej wcześniej przez socjalistyczne władze dezaktywizacji zawodowej, będącej wynikiem kryzysu gospodarczego lat 80. XX wieku. Mechanizmy obronne i przystosowawcze związane z nasileniem się bezrobocia skutkowały – m.in. w północno‑wschodniej Polsce – wykształceniem się tzw. „kultury bezrobotnych”.
Po 1989 roku w skali całej Polski został wzmocniony tradycyjny podział miasto‑wieś. Co więcej, pojawiły się „nowe” obszary ubóstwa na wsi, np. na terenach zdominowanych uprzednio przez Państwowe Gospodarstwa Rolne. Z kolei upadek lub restrukturyzacja produkcji przemysłowej w wielu małych i średnich miastach (zwłaszcza tam, gdzie gospodarka była zdominowana przez jedną gałąź gospodarczą czy zakład) przyczyniła się do nasilenia kryzysu tych miejscowości (w kategoriach dochodowych czy demograficznych – depopulacja). Największymi wygranymi pozostały większe miasta. Ale i tam doszło do pojawienia się nowych i znacznego rozszerzenia dotychczas istniejących obszarów nędzy i bogactwa.
Wejście Polski do UE, a w konsekwencji otwarcie europejskiego rynku pracy dla Polaków, skutkowało znacznym obniżeniem się stopy bezrobocia i spadkiem poziomu biedy. W 2016 roku w Polsce w ubóstwie skrajnymubóstwie skrajnym żyło prawie 5% osób, a w ubóstwie relatywnymubóstwie relatywnym poniżej 14% populacji. Pomimo polepszenia się sytuacji w związku ze wzrostem wynagrodzeń, spadkiem bezrobocia oraz wprowadzeniem programu Rodzina 500 plus, społeczna i terytorialna mapa zagrożenia ubóstwem w Polsce nie zmienia się istotnie od lat. Zasięg ubóstwa skrajnego na wsi był 2,5‑krotnie wyższy niż w miastach. Różnica ta jest szczególnie wyraźna, gdy sytuację na wsi porównamy z sytuacją w największych miastach (powyżej 500 tys. mieszk.), gdzie skrajne ubóstwo wynosi odpowiednio 8% i 1%.
Ubóstwo może prowadzić do wykluczenia społecznego, ponieważ ludzie dotknięci biedą są odcinani od rynku pracy, nie biorą udziału w dominujących wzorcach zachowań oraz wzorcach kulturowych, tracą kontakty społeczne, mieszkają w naznaczonych osiedlach i znajdują się poza zasięgiem instytucji pomocy społecznej. W miastach Polski pierwszym powierzchniowym wymiarem wykluczenia społecznego jednostki, gospodarstwa domowego lub rodziny jest segregacja przestrzenna. W latach 90. XX wieku doszło do przekształceń własnościowych, a zwłaszcza prywatyzacji oraz odejścia od subsydiowania gospodarki mieszkaniowej, co spowodowało silniejsze procesy segregacji w miastach. Towarzyszyło temu silne rozwarstwienie majątkowe. Co więcej, wśród ludności bogatej – zwłaszcza tej, która wzbogaciła się na transformacji gospodarczej – spopularyzował się zwyczaj mieszkania w przestrzennie odizolowanych enklawach wysokiego standardu mieszkaniowego albo na osiedlach zamkniętych. Wyemigrowali oni z obszarów centralnych, gdzie postępuje starzenie się i szybkie zużycie nieremontowanej infrastruktury technicznej mieszkań. Z kolei ludność biedna i przeważnie w wieku poprodukcyjnym została „skazana” na życie w starym, zdekapitalizowanym budownictwie, np. w śródmieściu. W takich warunkach dochodzi do zaostrzenia się zaburzeń psychicznych (w tym uzależnień), w końcu zaostrza się też podział przestrzeni miasta na obszary demograficznie „młode” i „stare”.
Współczesny problem ubóstwa na świecie to nie tylko następstwo bezrobocia powiązanego z transformacją gospodarczą. Problem ubóstwa tłumaczy się także oddziaływaniem procesów globalizacji i zmianami wynikającymi z przejścia na gospodarkę postindustrialną (np. automatyzacja produkcji), segmentacją rynku pracy, a zwłaszcza wycofaniem się z koncepcji państwa opiekuńczego. Ryzyko popadnięcia w ubóstwo wzrasta także ze względu na przemiany społeczno‑demograficzne. W wielu państwach dochodzi do rozpadu tradycyjnych form i stylu życia rodziny i indywidualizacji. W takich warunkach trudniej o pomoc.
Słownik
zjawisko społeczne polegające na tym, że część ludzi zdolnych do pracy i pragnących ją podjąć nie znajduje zatrudnienia
przemieszczanie się jednostek społecznych lub kategorii społecznych w strukturze społecznej; ruchliwość wewnątrzpokoleniowa „w górę” oznacza przemieszczanie się jednostek lub grup między poziomami hierarchii poprzez podnoszenie swoich kwalifikacji przez jednostki, nabywanie majątku czy zdobywanie wyższego wykształcenia; ruchliwość międzypokoleniowa to ruchliwość całych kategorii społecznych względem pozycji zajmowanych przez ich rodziców
stały brak dostatecznych środków materialnych dla zaspokojenia potrzeb jednostki, w szczególności w zakresie jedzenia, schronienia, ubrania, transportu oraz podstawowych potrzeb kulturalnych i społecznych; ubóstwo stanowi zagrożenie dla realizacji celów lub zadań życiowych
ubóstwo odnoszące się do przeciętnego poziomu życia w danym kraju, mierzonego na ogół wysokością przeciętnych dochodów (wydatków); w tym pojęciu kładzie się nacisk nie tyle na bezwzględną wysokość dochodu, co na poziom nierówności, tj. dystans pomiędzy poziomem życia określonych grup ludności, który wynika z wysokości dochodu; w Polsce relatywna granica ubóstwa jest ustalona na poziomie 50% średnich wydatków ogółu gospodarstw domowych
ubóstwo obliczone na podstawie minimum egzystencji, a więc koszyka dóbr niezbędnych do podtrzymania funkcji życiowych człowieka i sprawności psychofizycznej; koszyk ten uwzględnia jedynie te potrzeby, których zaspokojenie nie może być odłożone w czasie, a konsumpcja niższa od tego poziomu prowadzi do biologicznego wyniszczenia i zagrożenia życia; w skład koszyka minimum egzystencji wchodzą potrzeby mieszkaniowe i artykuły żywnościowe; łączny koszt nabycia (zużycia) tych dóbr określa wartość koszyka, która stanowi granicę ubóstwa skrajnego
sytuacja, w której dana jednostka będąca członkiem społeczeństwa nie może normalnie uczestniczyć w działaniach obywateli tego społeczeństwa, przy czym ograniczenie to nie wynika z jej wewnętrznych przekonań, ale znajduje się poza kontrolą wykluczonej jednostki; wykluczenie społeczne jest zjawiskiem wielowymiarowym i w praktyce oznacza niemożność uczestnictwa w życiu gospodarczym, politycznym, jak i kulturowym, w wyniku braku dostępu do zasobów, dóbr i instytucji, ograniczenia praw społecznych oraz deprywacji potrzeb