Przeczytaj
Przykłady realizacji motywu natury w literaturze
Kwiatki świętego Franciszka (średniowiecze)
![Obraz przedstawia dwóch stojących zakonników. Mężczyzna stojący po lewej stronie jest dojrzały. Postać ukazuje prawy półprofil okrągłej twarzy. Ma krzaczaste brwi, niewielki nos, lekko otwarte usta i zarumienione policzki. Mnich opuszcza głowę i unosi pra wą dłoń. Jest ubrany w ciemny habit. Na głowie ma kaptur. Drugi mężczyzna jest w sile wieku. Postać ukazuje prawy profil. Twarz mężczyzny jest owalna. Ma tonsurę. Brwi postaci są cienkie, oczy lekko zwężone, a nos niewielki. Mężczyzna ma jasny zarost na twarzy i zarumienione policzki. Jego głowę otacza złota aureola. Postać pochyla się, unosząc prawą rękę i opuszczając lewą. Mnich ma nagie stopy. Na ziemi obok niego stoją gołębie. Ptaki patrzą na świętego. Po prawej stronie, na pierwszym planie rośnie okazałe, ulistnione drzewo. Na drugim planie, po lewej rośnie drugie, wątłe drzewo. W głębi ukazane jest skaliste wzgórze. W tle ciemne niebo.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/Rg7xvQATs67Ua/1639583027/1n5FEQ5YbM0sQDJ7xt7dVAKrQ0ckU8Tg.jpg)
Bohaterami zbioru opowiadań są żyjący na przełomie XII i XIII w. święty Franciszek z Asyżu i jego uczniowie. Poszczególne epizody prezentują franciszkański wzorzec życia, będący doskonałym wcieleniem nauki Biedaczyny z Asyżu. Jej ważnym elementem jest kult natury, która jest rozumiana jako doskonałe dzieło Boga i prowadzi do afirmacji świata (aby uwypuklić motyw natury, warto przytoczyć kilka biblijnych źródeł Franciszkowego zachwytu nad naturą: Mdr 13,5; Ps 148,7‑10; Mt 6,28‑29). Mówi o tym początek Pieśni słonecznej, której autorstwo przypisuje się świętemu:
Pieśń słonecznaBądź pochwalony, Panie mój, ze wszystkimi twory.
W szczególności z panem braciszkiem słońcem.
Które dzień niesie i sobą nam świeci,
Jest piękne, jasne i roznieca blask wielki.
I Twem, o Najwyższy, jest wyobrażeniem.Źródło: św. Franciszek z Asyżu, Pieśń słoneczna.
Inne idee św. Franciszka to wynikające z autentycznej miłości bliźniego zainteresowanie losem ubogich, wyrzeczenie się dóbr doczesnych i pochwała wszelkiego, nawet najmniejszego stworzenia. Na uwagę zasługuje stosunek do zwierząt, które były nazywane przez świętego „braćmi mniejszymi”, a więc istotami wymagającymi szacunku i zrozumienia, do których (np. do jaskółek) święty wygłaszał swoje słynne kazania. Kwiatki świętego Franciszka zostały przetłumaczone na język polski w roku 1910 przez Leopolda Staff a, wpisując się w ówczesne zainteresowania postacią tego świętego, które na przełomie XIX i XX stulecia przyniosło wiele prac popularnych i naukowych, a w sztuce zrodziło nurt zwany franciszkanizmemfranciszkanizmem (w poezji reprezentowali go m.in. Jan Kasprowicz lub wspomniany wyżej Leopold Staff).
Johann Wolfgang Goethe Król olch (romantyzm)
![Obraz przedstawia nocną, leśną scenę. Na pierwszym planie, pośrodku ilustracji stoi pień drzewa. Jego dolna część jest opleciona długimi trawami. Za pniem unoszą się półnagie postaci. Tańczą, trzymając się za ręce. Na drugim planie ukazana jest leśna ścieżka. Podąża nią jeździec. Jest to mężczyzna w sile wieku. Jego twarz jest ukryta pod kapeluszem z szerokim rondem. Jest ubrany w obszerny płaszcz i wąskie spodnie. Płaszcz powiewa na wietrze. Koń galopuje, układając uszy ku tyłowi. Nad jeźdźcem unosi się przezroczysta postać starszego mężczyzny. Duch ukazuje lewy półprofil. Ma krzaczaste brwi, duży nos, sumiaste wąsy i długą, gęstą brodę. Postać unosi lewą rękę, a prawą wysuwa ku jeźdźcowi. Jest ubrany w powłóczyste szaty. W głębi rosną drzewa. Niebo jest bezgwiezdne.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RQqiS09txeWji/1639583027/1fAeX9hEZcX9kPnZAOn7AWWLWrTeZipP.jpg)
Ballada przedstawia dramatyczny dialog ojca i syna. Umierające dziecko, które wiezie ojciec, majaczy i opowiada o tajemniczym królu olch, który wabi go do swego leśnego pałacu, aby bawił się z jego córkami. Sceneria, w jakiej rozgrywają się wydarzenia (las okryty mrokiem nocy, mgła i zamieć), stwarza nastrój grozy i tajemniczości. Stanowi doskonałe tło dla uczuć bohaterów: ojca rozpaczliwie walczącego o życie syna i słabnącego dziecka, które zaczyna dostrzegać rzeczywistość naprzyrodzoną i coraz bardziej jej ulega. Rola motywu natury w balladzie jest jednak donioślejsza, zgodnie ze znaczeniem, jakie przypisywali przyrodzie romantycy. Na opisy natury składały się, co prawda, konwencjonalne elementy, takie jak las, jezioro, rzeka lub noc. Jednak z tym na pozór zwykłym krajobrazem łączyła się tajemnica; często, jak w balladzie Goethego, był ożywiany fantastycznymi postaciami. Romantyczne obrazy natury symbolizowały nadprzyrodzoną, metafizyczną, niemal sakralną sferę, w odróżnieniu od rzeczywistości materialnej, dostępnej rozumowi i zmysłom. W wielu utworach, jak w balladzie Król Olch, natura urastała do roli pełnoprawnego bohatera literackiego, budzącego grozę i fascynację zarazem. Kluczowa dla interpretacji utworu jest odpowiedź na pytanie, kim jest król „olszyn w koronie, z ogonem jak żmija!”. To postać symboliczna, którą można interpretować jako znak świata duchowego lub naturę wraz z jej niezmiennymi prawami życia i śmierci.
Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z roku 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem (romantyzm)
![Ilustracja przedstawia scenę rozgrywającą się na leśnej polanie. Na pierwszym planie znajduje się wąski strumień. Przechodzi przez niego dojrzały mężczyzna. Postać ukazuje lewy profil. Ma niewielkie oczy, duży nos i sumiaste wąsy. Na głowie ma kapelusz z szerokim rondem. Jest ubrany w żupan. Jego nogi są szeroko rozstawione. szlachcic opiera lewą dłoń o udo. Prawą kieruje ku kobiecie w sile wieku półleżącej po drzewem. Postać ukazuje owalną twarz w całości. Ma wyraziste brwi, duże oczy, niewielki nos i małe usta. Ma ciemne loki upięte na czubku głowy. Opiera ją o prawą rękę. W lewej dłoni trzyma książkę. Rękę opuszcza wzdłuż ciała. Jest ubrana w długą sukienkę z dużym dekoltem. W głębi, po prawej stronie ukazani są mężczyźni w sile wieku.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RZH2ZBGw1l7K7/1639583028/1Gik9Iz9IjKK9ZLX9xPtHsWaEdGyIQ05.jpg)
Pan Tadeusz jest jednym z najważniejszych polskich dzieł literackich, narodową epopeją. Na fabułę składają się trzy przeplatające się wątki: perypetie miłosne Tadeusza, spór o zamek Horeszków oraz wątek patriotyczny, który buduje głównie historia konspiracyjnej działalności księdza Robaka. Soplicowo, gdzie rozgrywa się akcja utworu, stało się dla Mickiewicza symbolem Polski – kraju, za którym tęsknił i jaki pamiętał z czasów dzieciństwa. W owym świecie panuje ład i harmonia, ludzie czują się bezpieczni, a relacje z innymi opierają się na wzajemnej grzeczności i szacunku. Mickiewicz z pietyzmem opisał szlacheckie zwyczaje, wystarczy wspomnieć tak znakomite i zapadające w pamięć sceny, jak grzybobranie czy tańczenie poloneza. Natura w Panu Tadeuszu jest sprzężona z nostalgią oraz arkadyjskością wewnątrz wspomnień autora o wyidealizowanym kraju dzieciństwa. Autor przedstawia czytelnikowi opisy przyrody, o których Julian Przyboś napisał:
Obrazy przyrody w Panu Tadeuszu są zaiste jakby wyjęte z raju wymarzonego przez realistę. W raju tym równocześnie kwitną kwiaty wiosenne i dojrzewają owoce jesieni. (…) W tym raju rosną drzewa, krzewy i trawy niby takie same jak w rzeczywistości, podobne, ale jednak inne, piękniejsze, ubarwione i obwiedzione rysunkiem i ugrupowane w szczególnym porządku perspektywicznym, jak na obrazie malarskim.
Eliza Orzeszkowa Gloria victis (pozytywizm i Młoda Polska)
Nowela przedstawia jeden z epizodów powstania styczniowego: krwawą i przegraną dla Polaków bitwę, w której walczył oddział Romualda Traugutta. Śmierć młodych powstańców oraz ich bezimienna mogiła w lesie zostają opisane przez szczególnego narratora. Jest nim przyroda – wiatr, drzewa, kwiaty... Zabieg ten nadaje utworowi charakter baśniowy, ale niesie także głębszy sens. To nie ludzie, ale przyroda przechowuje prawdę o przeszłości, o młodych powstańcach, którzy zginęli w walce o wolność. Natura współczuje człowiekowi, z czego wynika, że istnieje między nimi ścisła zależność; człowiek jest częścią przyrody, jednym z jej elementów.
![Fotografia przedstawia pole porośnięte młodym zbożem. Jego kłosy pochylają się pod wpływem wiatru. W głębi, po lewej stronie stoją zabudowania gospodarcze. Po prawej zaś rosną ulistnione drzewa. Niebo jest ciemne, gęsto zachmurzone.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RnSdnFRrB2ycP/1639583029/8jsYUsc8Y4HCuFbviKWGeioeHHWwxm64.jpg)
Gloria victis(chwała zwyciężonym).
Słownik
fikcyjna kraina traktowana przez poetów jako kraina wiecznej szczęśliwości, spokoju, ładu, sielskiego życia; od jej nazwy wywodzi się określenie „topos arkadyjski”; także nazwa historycznej krainy sytuowanej na Półwyspie Peloponeskim
pojęcie, które w odniesieniu do literatury określa tendencje w literaturze przełomu wieków inspirowane duchowością i żywotem św. Franciszka z Asyżu, objawiające się poprzez afirmację życia, umiłowanie natury i wiarę opartą na osobistej relacji z Bogiem
(łac. miejsce przyjemne) – określenie toposu szczęśliwego miejsca, zazwyczaj przedstawianego jako przestrzeń łagodnej i sielskiej natury
(gr. tópos koinós, łac. locus communis) – pojęcie wprowadzone do badań literackich przez niemieckiego uczonego Ernsta C. Curtiusa; oznacza ono „miejsce wspólne” w kulturze, czyli wciąż powracające motywy i tematy, które wskazują na ciągłość tradycji danej kultury