Źródła

Cechą specyficzną myślenia Leibniza było przekonanie, że w każdym poglądzie kryje się jakaś cząstka prawdy, zadaniem filozofa jest zaś te cząstki wydobyć i złożyć w całość. Można powiedzieć więc, że Leibniz odwołuje się do całej tradycji filozoficznej i buduje swój system – niewyłożony zresztą w żadnym dziele w całości – w oparciu o tę tradycję. Punktem wyjścia była dla niego tradycja zapoczątkowana przez Kartezjusza, rozwijana przez okazjonalistów, Spinozę i Hobbesa.

RxzrbhB8rZG2P

Ilustracja przedstawia tekst w ozdobnej ramce. Treść tekstu: Im bardziej w postępowaniu naszym kierujemy się rozumem, tym bardziej jesteśmy wolni — i zniewoleni, im bardziej ulegamy namiętnościom. Gottfried Wilhelm Leibniz .

Wpływ i recepcja

Leibniz sławny był już za życia, nie stworzył jednak szkoły filozoficznej. Jego poglądy rozwijał przede wszystkim filozof niemiecki Christian WolffChristian WolffChristian Wolff, który pominął jednakże wiele istotnych wątków jego systemu, uwypuklił natomiast pierwiastki racjonalne, sprowadzając myśl Leibniza do skrajnego racjonalizmu. Dzięki Wolffowi i jego uczniom (tzw. Leibniz-Wolff Schule) poglądy Leibniza wykładano na uniwersytetach niemieckich aż do pojawienia się filozofii Kanta.

Miał też Leibniz przeciwników. Polemizował z nim w ożywionej korespondencji ClarkeSamuel ClarkeClarke, zwolennik Newtona i ArnauldAntoni ArnauldArnauld, rzecznik kartezjanizmu.

R1dq4aL8iYjU8

Portret mężczyzny w średnim wieku. Mężczyzna ma na głowie perukę - dłuższe, kręcone włosy. Ubrany jest elegancko. Pod szyją ma zawiązaną chustkę z materiału.

R509K0xxGMl3R

Na ilustracji są dwa portrety Mężczyzna po lewej stronie to Samuel Clarke. Ma kręcone włosy do ramion. Pod szyją ma prostokątny kołnierz. Drugi portret przedstawia mężczyznę w średnim wieku. Spod okrągłego nakrycia głowy wychodzą krótkie, siwe włosy. Pod szyją ma biały prostokątny materiał.

R9seXwhpgJB0F

Na ilustracji są dwa portrety. Mężczyzna po lewej stronie ma długie szpakowate włosy. Pod szyją ma zawiązaną chustkę. Ubrany jest w marynarkę z ozdobnymi guzikami. Mężczyzna po prawej stronie siedzi przy biurku. Pisze. Ma krótkie włosy, rumiane policzki. Ubrany jest między innymi w białą koszulę.

Myśl Leibniza odegrała ważną rolę w kształtowaniu się ideologii oświecenia, przede wszystkim w związku z problematyką harmonii i porządku przyrody. Naturalny ład pojęto jako możliwość tworzenia idealnych społeczeństw. Można odnaleźć nawiązania do Leibniza w wierszach angielskiego poety Aleksandra Pope’aAleksander PopeAleksandra Pope’a, także w pismach Shaftesbury’egoAnthony Ashley CooperShaftesbury’ego.

Z upływem czasu, w związku z wyraźnym rozdźwiękiem pomiędzy ideami a rzeczywistością, wyłoniła się w nurcie oświeceniowym opozycja wobec optymizmu Leibniza, znajdująca odzwierciedlenie przede wszystkim w dziełach Diderota i Woltera. Dopiero romantyzm nawiąże do leibnizjańskiej teodycei i włączy ją w problematykę tragicznego uwikłania człowieka w świecie.

Leibniz w Polsce

W związku z tym, że w nauczaniu filozofii w XVII‑wiecznej Polsce dominowała scholastykascholastykascholastyka, system Leibniza spotkał się z niewielkim odzewem.

Myśl Leibniza dotarła do Polski w czasach oświecenia wraz z przybyciem na dwór królewski Christiana Wolffa, który zgromadził wokół siebie wielu zwolenników, przede wszystkim Wawrzyńca Mitzlera de Kolofa, nadwornego lekarza Augusta III, biskupa Załuskiego, Kazimierza Narbutta. Pamiętać jednak należy, że Wolff propagował racjonalistycznąracjonalizmracjonalistyczną stronę myśli Leibniza. Do Leibniza nawiąże także polska filozofia romantyczna, m.in. August Cieszkowski i Karol Liebelt.

R1K21pFGMuXyh

Zdjęcie przedstawia młodego mężczyznę. Ma krótkie włosy, prosty nos oraz pociągłą twarz. Ubrany jest w garnitur.

Leibniz w literaturze i kulturze

Bezpośrednio, choć w sensie polemicznym, nawiązał do Leibniza Wolter w powiastce filozoficznej Kandyd, czyli optymizm, gdzie sparodiował zarówno motyw „najlepszego z możliwych światów”, jak i koncepcję harmonii świata. Podobnie Diderot w Kubusiu Fataliście i jego panu ironicznie polemizował z przekonaniem o celowości świata.

W literaturze polskiej można odnaleźć inspiracje leibnizjańskie w twórczości romantyków, przede wszystkim u Mickiewicza i Słowackiego. I tak problem obecności zła w świecie w aspekcie dobroci Boga (teodycea) to centralna problematyka III cz. Dziadów, przede wszystkim Wielkiej Improwizacji. Pewne odniesienia do monadologiimonada, monadologiamonadologii można odnaleźć w Genezis z Ducha Słowackiego i w innych jego utworach z okresu mistycznego. Już w przedmistycznej Godzinie myśli pisze Słowacki o „istności przedżywotnej ducha”, co może być inspirowane bytem jako monadą, zaś celem finalnym metempsychicznej wędrówki dusz poprzez ciała jest „przeanielenie”, czyli wyzbycie się cielesności i zespolenie z Bogiem jako bytem doskonałym.

Do monadologii Leibniza nawiązywał wielokrotnie Stanisław Ignacy Witkiewicz, nie tylko w swych pismach filozoficznych, ale także w twórczości dramaturgicznej i powieściowej.

Słownik