Przeczytaj
Źródła
Cechą specyficzną myślenia Leibniza było przekonanie, że w każdym poglądzie kryje się jakaś cząstka prawdy, zadaniem filozofa jest zaś te cząstki wydobyć i złożyć w całość. Można powiedzieć więc, że Leibniz odwołuje się do całej tradycji filozoficznej i buduje swój system – niewyłożony zresztą w żadnym dziele w całości – w oparciu o tę tradycję. Punktem wyjścia była dla niego tradycja zapoczątkowana przez Kartezjusza, rozwijana przez okazjonalistów, Spinozę i Hobbesa.
Wpływ i recepcja
Leibniz sławny był już za życia, nie stworzył jednak szkoły filozoficznej. Jego poglądy rozwijał przede wszystkim filozof niemiecki Christian WolffChristian Wolff, który pominął jednakże wiele istotnych wątków jego systemu, uwypuklił natomiast pierwiastki racjonalne, sprowadzając myśl Leibniza do skrajnego racjonalizmu. Dzięki Wolffowi i jego uczniom (tzw. Leibniz-Wolff Schule) poglądy Leibniza wykładano na uniwersytetach niemieckich aż do pojawienia się filozofii Kanta.
Miał też Leibniz przeciwników. Polemizował z nim w ożywionej korespondencji ClarkeClarke, zwolennik Newtona i ArnauldArnauld, rzecznik kartezjanizmu.
Myśl Leibniza odegrała ważną rolę w kształtowaniu się ideologii oświecenia, przede wszystkim w związku z problematyką harmonii i porządku przyrody. Naturalny ład pojęto jako możliwość tworzenia idealnych społeczeństw. Można odnaleźć nawiązania do Leibniza w wierszach angielskiego poety Aleksandra Pope’aAleksandra Pope’a, także w pismach Shaftesbury’egoShaftesbury’ego.
Z upływem czasu, w związku z wyraźnym rozdźwiękiem pomiędzy ideami a rzeczywistością, wyłoniła się w nurcie oświeceniowym opozycja wobec optymizmu Leibniza, znajdująca odzwierciedlenie przede wszystkim w dziełach Diderota i Woltera. Dopiero romantyzm nawiąże do leibnizjańskiej teodycei i włączy ją w problematykę tragicznego uwikłania człowieka w świecie.
Leibniz w Polsce
W związku z tym, że w nauczaniu filozofii w XVII‑wiecznej Polsce dominowała scholastykascholastyka, system Leibniza spotkał się z niewielkim odzewem.
Myśl Leibniza dotarła do Polski w czasach oświecenia wraz z przybyciem na dwór królewski Christiana Wolffa, który zgromadził wokół siebie wielu zwolenników, przede wszystkim Wawrzyńca Mitzlera de Kolofa, nadwornego lekarza Augusta III, biskupa Załuskiego, Kazimierza Narbutta. Pamiętać jednak należy, że Wolff propagował racjonalistycznąracjonalistyczną stronę myśli Leibniza. Do Leibniza nawiąże także polska filozofia romantyczna, m.in. August Cieszkowski i Karol Liebelt.
Leibniz w literaturze i kulturze
Bezpośrednio, choć w sensie polemicznym, nawiązał do Leibniza Wolter w powiastce filozoficznej Kandyd, czyli optymizm, gdzie sparodiował zarówno motyw „najlepszego z możliwych światów”, jak i koncepcję harmonii świata. Podobnie Diderot w Kubusiu Fataliście i jego panu ironicznie polemizował z przekonaniem o celowości świata.
W literaturze polskiej można odnaleźć inspiracje leibnizjańskie w twórczości romantyków, przede wszystkim u Mickiewicza i Słowackiego. I tak problem obecności zła w świecie w aspekcie dobroci Boga (teodycea) to centralna problematyka III cz. Dziadów, przede wszystkim Wielkiej Improwizacji. Pewne odniesienia do monadologiimonadologii można odnaleźć w Genezis z Ducha Słowackiego i w innych jego utworach z okresu mistycznego. Już w przedmistycznej Godzinie myśli pisze Słowacki o „istności przedżywotnej ducha”, co może być inspirowane bytem jako monadą, zaś celem finalnym metempsychicznej wędrówki dusz poprzez ciała jest „przeanielenie”, czyli wyzbycie się cielesności i zespolenie z Bogiem jako bytem doskonałym.
Do monadologii Leibniza nawiązywał wielokrotnie Stanisław Ignacy Witkiewicz, nie tylko w swych pismach filozoficznych, ale także w twórczości dramaturgicznej i powieściowej.
Słownik
(łac. schola – szkoła, scholasticus – uczony, nauczyciel, student, uczeń) okres w rozwoju filozofii średniowiecznej, obejmujący różnorodne kierunki filozoficzne, których cechą wspólną było podejmowanie problemu zgodności prawd wiary chrześcijańskiej z rozumem naturalnym oraz przyjęcie określonej metody badań i wykładu (tzw. metody scholastycznej)
(łac. ratio – rozum) termin używany z wielorakimi znaczeniami nadawanymi słowu ratio ('rozum’), w sporze o pochodzenie wiedzy i o metody jej uzasadniania, w opozycji do empiryzmu, racjonalizm upatruje w rozumie naczelne lub jedyne źródło poznania i kryterium prawdy
(gr. monas, monados – jednia, jednostka) w filozofii Leibniza teoretyczny byt czysto duchowy, niepodzielny, tożsamy z sobą samym, ujmowany jako całość swych spostrzeżeń; monadologia – nauka o monadach