Wojna a historia człowieka

Od najdawniejszych czasów historii cywilizacji towarzyszyła wojskowość.

R13rHDbZtCUu01

Zdjęcie przedstawia wazę grecką z nakryciem. Waza posiada jajowaty brzusiec na niskiej stopce i opatrzona jest wysoką szyjką z dwoma uchwytami. Na wazie widnieją czarne malowidła. Jedno z nich przedstawia scenę, na której stojący wojownik przebija włócznią upadającego mężczyznę. Po obu stronach stoją kobiety w długich szatach.

Początkowo nie istniało rozróżnienie na ludność cywilną i żołnierzy, wszyscy dorośli mężczyźni byli wojownikami i w razie potrzeby brali udział w walce. Z czasem rzemiosłem wojennym zaczęły parać się wybrane osoby: w skład armii wchodzili mężczyźni powoływani pod broń jedynie podczas zagrożenia (pospolite ruszenie) lub też tacy, którzy walką zajmowali się zawodowo, część z nich za wynagrodzeniem (wojska zaciężne). To właśnie osoby odnoszące sukcesy w wojnach wywierały wpływ na losy państw, z tych grup pochodzili władcy, arystokracja i szeroko rozumiana elita. Dzięki temu powiększali oni swoją władzę, majątki oraz zyskiwali poważanie i wysoką pozycję społeczną. Jednocześnie z wojnąwojnawojną zawsze wiązały się ogromne wydatki.

Wyposażenie wojska w broń i amunicję, zapewnienie żołnierzom żywności – te koszty w trakcie kampanii wojennej spoczywały często na tym, kto wystawiał oddziały. Zdarzało się też, że ponosiła je ludność cywilna, np. mieszkańcy wsi. Przemarszowi wojsk wielokrotnie towarzyszyły rabunki, wynikające z tego, że żołnierze pozbawieni byli zaopatrzenia.

Niezależnie od tego, jak moralnie oceniamy walkę człowieka z drugim człowiekiem, dzieje cywilizacji były związane z prowadzeniem wojen, nie tylko o charakterze militarnym. Walka towarzyszy ludzkości od zarania dziejów, przeobrażeń społecznych, gospodarczych i politycznych, a równocześnie jest ich przejawem. Dzięki temu, śledząc zmiany w strategii, organizacji wojsk czy technice walk, możemy także obserwować zmiany, jakie na przestrzeni wieków zachodziły w życiu człowieka.

W państwach Europy Zachodniej we wczesnym średniowieczu zarysował się wyraźny podział na grupy, który wynikał z zadań, jakie dane osoby miały do realizowania.

Z czasem grupy społeczne stały się zamknięte oraz przekształciły się w stany. Przynależność do nich wynikała zazwyczaj z urodzenia (z wyjątkiem duchowieństwa) i wiązała się nie tylko z innymi powinnościami, lecz także z prawami oraz odmiennym stylem życia. Taki podział stanowy okazał się trwały i porządkował społeczeństwa wielu krajów jeszcze na początku XX w.

Wojny bez sił zbrojnych

Chociaż wojna to przede wszystkim działania zbrojne, historia daje nam kilka przykładów, kiedy państwa znajdowały się w formalnym lub nieformalnym stanie wojny, lecz nie prowadziły bezpośrednio przeciwko sobie akcji militarnych. We wrześniu 1939 r. Francja i Anglia wypowiedziały wojnę III Rzeszy, ale nie wszczęły walk (nazwano to dziwną wojną). Od zakończenia II wojny światowej do upadku ZSRS obserwowaliśmy zimną wojnę, a więc trwający prawie pół wieku stan, w którym dwa bloki polityczne państw (NATO z USA i Układ Warszawski z ZSRS na czele) trwały w ciągłym napięciu, które mogło przekształcić się w otwarty konflikt zbrojny. W XX w. znaczenia nabrały inne niż militarne metody prowadzenia wojen: naciski gospodarcze (jak embarga, tj. zakazy eksportu lub importu), rywalizacja w dziedzinie techniki i nauki (np. wyścig kosmiczny); mówimy wtedy np. o wojnie gospodarczej lub technologicznej.

Co dziś rozumiemy pod pojęciem wojny

Wojna to stan stosunków między dwoma podmiotami prawa międzynarodowego (zwykle: państwami), poprzedzony oficjalnym zerwaniem relacji pokojowych i – najczęściej – przejściem do walki zbrojnej, która kończy się wraz z oficjalnym zawarciem pokoju. To klasyczne rozumienie wojny jako zorganizowanej walki zbrojnej między państwami wydaje się nie przystawać do złożoności zjawisk we współczesnym świecie. Stąd zastąpione zostało szerszym pojęciem konfliktu zbrojnegokonflikt zbrojnykonfliktu zbrojnego. W jego zakres wchodzą wszelkie przejawy walki, nawet jeśli nie dotyczą dwóch państw, a nieznanych wcześniej aktorów pozapaństwowych, jak organizacje terrorystyczne (tzw. wojna asymetryczna) lub jeśli działań zbrojnych nie poprzedza oficjalne wypowiedzenie pokoju (jak było w przypadku wojen w Korei i Wietnamie).

Za konflikt zbrojny nie uznaje się rebelii (czyli spontanicznych, niezorganizowanych wystąpień zbrojnych przeciw władzy państwowej), puczów wojskowych czy działań prowadzonych przez grupy i jednostki z użyciem broni (terroryzm).

Zasadność rozróżnienia między wojną a konfliktem dobrze obrazuje fakt, że od roku 1945 do roku 1990 formalnie nie było wielu wojen, w praktyce zaś odnotowano około 150 różnych konfliktów zbrojnych o różnej skali, ze szczególnym nasileniem konfliktów etnicznych i wewnętrznych.

Po roku 1990 konflikty nabrały nowego, asymetrycznego charakteru, co znaczy tyle, że stronami sporów nie zawsze są dwa państwa, ale również podmioty niepaństwowe, niemające własnej armii, nieposługujące się taktyką wojenną. Przeciwnicy nie są sobie równi, stąd też wojna prowadzona jest za pomocą nietypowych środków (np. zamachy terrorystyczne, ludobójstwo, walka partyzancka). Ich działania często oparte są na umiejętnie podsycanych niechęciach religijnych, kulturowych bądź narodowych. Przykładem może być Al‑Kaida. Po zamachu z 11 września 2001 roku Stany Zjednoczone uznały ją za oficjalnego przeciwnika, a prezydent George W. Bush ogłosił wojnę z terroryzmem, której celem było unieszkodliwienie tej organizacji. W ramach tej wojny USA wraz z silami NATO interweniowały w Afganistanie w 2001 roku oraz w Iraku w roku 2003.

Rodzaje konfliktów zbrojnych

Słownik