Wojna a historia człowieka

Od najdawniejszych czasów historii cywilizacji towarzyszyła wojskowość.

R13rHDbZtCUu01
Ateńska amfora z VI w. p.n.e. ze sceną na której Neoptolemos zabija Priama. Tego typu dekoracje z wojownikami pełniły zarówno funkcję estetyczną, jak i propagandową.
Źródło: Rob Koopman, licencja: CC BY-SA 2.0.

Początkowo nie istniało rozróżnienie na ludność cywilną i żołnierzy, wszyscy dorośli mężczyźni byli wojownikami i w razie potrzeby brali udział w walce. Z czasem rzemiosłem wojennym zaczęły parać się wybrane osoby: w skład armii wchodzili mężczyźni powoływani pod broń jedynie podczas zagrożenia (pospolite ruszenie) lub też tacy, którzy walką zajmowali się zawodowo, część z nich za wynagrodzeniem (wojska zaciężne). To właśnie osoby odnoszące sukcesy w wojnach wywierały wpływ na losy państw, z tych grup pochodzili władcy, arystokracja i szeroko rozumiana elita. Dzięki temu powiększali oni swoją władzę, majątki oraz zyskiwali poważanie i wysoką pozycję społeczną. Jednocześnie z wojnąwojnawojną zawsze wiązały się ogromne wydatki.

Wyposażenie wojska w broń i amunicję, zapewnienie żołnierzom żywności – te koszty w trakcie kampanii wojennej spoczywały często na tym, kto wystawiał oddziały. Zdarzało się też, że ponosiła je ludność cywilna, np. mieszkańcy wsi. Przemarszowi wojsk wielokrotnie towarzyszyły rabunki, wynikające z tego, że żołnierze pozbawieni byli zaopatrzenia.

Niezależnie od tego, jak moralnie oceniamy walkę człowieka z drugim człowiekiem, dzieje cywilizacji były związane z prowadzeniem wojen, nie tylko o charakterze militarnym. Walka towarzyszy ludzkości od zarania dziejów, przeobrażeń społecznych, gospodarczych i politycznych, a równocześnie jest ich przejawem. Dzięki temu, śledząc zmiany w strategii, organizacji wojsk czy technice walk, możemy także obserwować zmiany, jakie na przestrzeni wieków zachodziły w życiu człowieka.

W państwach Europy Zachodniej we wczesnym średniowieczu zarysował się wyraźny podział na grupy, który wynikał z zadań, jakie dane osoby miały do realizowania.

R14qqkDDa3E51
Ilustracja interaktywna przedstawia średniowieczne malowidło. Ukazani są na nim trzej mężczyźni. Pośrodku stoi rycerz w hełmie i zbroi, trzyma w lewej dłoni tarczę. Rozmawia ze znajdującym się po lewej stronie duchownym w długiej szacie. Za plecami rycerza stoi mężczyzna z łopatą. Opis punktów znajdujących się na ilustracji: 1. Rycerze Zajmowali wysokie miejsce w strukturze społecznej. Do ich obowiązków należało m.in. zapewnianie obrony i opieki kobietom, duchownym, pielgrzymom, sierotom i najuboższym, poszanowanie dla świątyń chrześcijańskich, a także walka w obronie wiary., 2. Duchowieństwo Jego miejsce w hierarchii społecznej było wysokie. Oprócz sprawowania pieczy duchowej nad społeczeństwem, przedstawiciele duchowieństwa mieli też duży wpływ na politykę władców, a tym samym na prowadzone przez nich wojny., 3. Chłopi Znajdowali się na samym dole hierarchii jako osoby pracujące na rzecz pozostałych grup społecznych.
Trzy stany w średniowieczu
Źródło: wikipedia.org, domena publiczna.
bg‑gray3

Zastanów się, dlaczego to grupa rycerzy znalazła się tak wysoko w hierarchii społecznej.

Z czasem grupy społeczne stały się zamknięte oraz przekształciły się w stany. Przynależność do nich wynikała zazwyczaj z urodzenia (z wyjątkiem duchowieństwa) i wiązała się nie tylko z innymi powinnościami, lecz także z prawami oraz odmiennym stylem życia. Taki podział stanowy okazał się trwały i porządkował społeczeństwa wielu krajów jeszcze na początku XX w.

Wojny bez sił zbrojnych

Chociaż wojna to przede wszystkim działania zbrojne, historia daje nam kilka przykładów, kiedy państwa znajdowały się w formalnym lub nieformalnym stanie wojny, lecz nie prowadziły bezpośrednio przeciwko sobie akcji militarnych. We wrześniu 1939 r. Francja i Anglia wypowiedziały wojnę III Rzeszy, ale nie wszczęły walk (nazwano to dziwną wojną). Od zakończenia II wojny światowej do upadku ZSRS obserwowaliśmy zimną wojnę, a więc trwający prawie pół wieku stan, w którym dwa bloki polityczne państw (NATO z USA i Układ Warszawski z ZSRS na czele) trwały w ciągłym napięciu, które mogło przekształcić się w otwarty konflikt zbrojny. W XX w. znaczenia nabrały inne niż militarne metody prowadzenia wojen: naciski gospodarcze (jak embarga, tj. zakazy eksportu lub importu), rywalizacja w dziedzinie techniki i nauki (np. wyścig kosmiczny); mówimy wtedy np. o wojnie gospodarczej lub technologicznej.

Co dziś rozumiemy pod pojęciem wojny

Wojna to stan stosunków między dwoma podmiotami prawa międzynarodowego (zwykle: państwami), poprzedzony oficjalnym zerwaniem relacji pokojowych i – najczęściej – przejściem do walki zbrojnej, która kończy się wraz z oficjalnym zawarciem pokoju. To klasyczne rozumienie wojny jako zorganizowanej walki zbrojnej między państwami wydaje się nie przystawać do złożoności zjawisk we współczesnym świecie. Stąd zastąpione zostało szerszym pojęciem konfliktu zbrojnegokonflikt zbrojnykonfliktu zbrojnego. W jego zakres wchodzą wszelkie przejawy walki, nawet jeśli nie dotyczą dwóch państw, a nieznanych wcześniej aktorów pozapaństwowych, jak organizacje terrorystyczne (tzw. wojna asymetryczna) lub jeśli działań zbrojnych nie poprzedza oficjalne wypowiedzenie pokoju (jak było w przypadku wojen w Korei i Wietnamie).

Za konflikt zbrojny nie uznaje się rebelii (czyli spontanicznych, niezorganizowanych wystąpień zbrojnych przeciw władzy państwowej), puczów wojskowych czy działań prowadzonych przez grupy i jednostki z użyciem broni (terroryzm).

Zasadność rozróżnienia między wojną a konfliktem dobrze obrazuje fakt, że od roku 1945 do roku 1990 formalnie nie było wielu wojen, w praktyce zaś odnotowano około 150 różnych konfliktów zbrojnych o różnej skali, ze szczególnym nasileniem konfliktów etnicznych i wewnętrznych.

Po roku 1990 konflikty nabrały nowego, asymetrycznego charakteru, co znaczy tyle, że stronami sporów nie zawsze są dwa państwa, ale również podmioty niepaństwowe, niemające własnej armii, nieposługujące się taktyką wojenną. Przeciwnicy nie są sobie równi, stąd też wojna prowadzona jest za pomocą nietypowych środków (np. zamachy terrorystyczne, ludobójstwo, walka partyzancka). Ich działania często oparte są na umiejętnie podsycanych niechęciach religijnych, kulturowych bądź narodowych. Przykładem może być Al‑Kaida. Po zamachu z 11 września 2001 roku Stany Zjednoczone uznały ją za oficjalnego przeciwnika, a prezydent George W. Bush ogłosił wojnę z terroryzmem, której celem było unieszkodliwienie tej organizacji. W ramach tej wojny USA wraz z silami NATO interweniowały w Afganistanie w 2001 roku oraz w Iraku w roku 2003.

Rodzaje konfliktów zbrojnych

RftOyAugZL0sK1
Mapa myśli. Lista elementów: Nazwa kategorii: [bold]konflikty zbrojne[/]Elementy należące do kategorii [bold]konflikty zbrojne[/]Nazwa kategorii: kryterium przestrzeniElementy należące do kategorii kryterium przestrzeniNazwa kategorii: lądoweNazwa kategorii: morskieNazwa kategorii: powietrzneKoniec elementów należących do kategorii kryterium przestrzeniNazwa kategorii: kryterium prawneElementy należące do kategorii kryterium prawneNazwa kategorii: legalneNazwa kategorii: nielegalneKoniec elementów należących do kategorii kryterium prawneNazwa kategorii: kryterium uczestnictwaElementy należące do kategorii kryterium uczestnictwaNazwa kategorii: międzypaństwoweNazwa kategorii: niepaństwoweKoniec elementów należących do kategorii kryterium uczestnictwaNazwa kategorii: kryterium skaliElementy należące do kategorii kryterium skaliNazwa kategorii: wewnętrzneNazwa kategorii: regionalneNazwa kategorii: globalneKoniec elementów należących do kategorii kryterium skaliNazwa kategorii: kryterium źródła konfliktuElementy należące do kategorii kryterium źródła konfliktuNazwa kategorii: ekonomiczneNazwa kategorii: polityczneNazwa kategorii: ideologiczneKoniec elementów należących do kategorii kryterium źródła konfliktuNazwa kategorii: kryterium przyczynyElementy należące do kategorii kryterium przyczynyNazwa kategorii: strukturalneNazwa kategorii: koniunkturalneNazwa kategorii: okazjonalneKoniec elementów należących do kategorii kryterium przyczynyNazwa kategorii: kryterium celówElementy należące do kategorii kryterium celówNazwa kategorii: agresywneNazwa kategorii: obronneNazwa kategorii: prewencyjneKoniec elementów należących do kategorii kryterium celówNazwa kategorii: kryterium zasięguElementy należące do kategorii kryterium zasięguNazwa kategorii: ograniczoneNazwa kategorii: totalneKoniec elementów należących do kategorii kryterium zasięguKoniec elementów należących do kategorii [bold]konflikty zbrojne[/]
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik

konflikt zbrojny
konflikt zbrojny

walka przy użyciu sił zbrojnych lub zorganizowanych i uzbrojonych grup, prowadzona dla osiągnięcia wyznaczonych celów państwa, narodu, grupy społecznej czy religijnej itp.

siły zbrojne
siły zbrojne

środki i siły zorganizowane przez państwo i służące do zabezpieczenia jego interesów oraz prowadzenia walki zbrojnej; składają się z różnych rodzajów wojsk i służb, przeważnie sił powietrznych, lądowych i marynarki wojennej

wojna
wojna

zorganizowana walka, najczęściej zbrojna, między państwami, narodami lub grupami społecznymi, religijnymi itp. (w świetle współczesnego prawa uczestnikami wojny są tylko strony uznane za podmioty prawa międzynarodowego), prowadzona dla osiągnięcia zamierzonych celów; w dzisiejszych czasach toczyć się powinna zgodnie z prawem międzynarodowym i rozpoczynać zerwaniem stosunków dyplomatycznych między stronami, a kończyć – formalnym zawieszeniem broni i pokojem