Przeczytaj
Król Franków i jego administracja
Zanim do rządów w państwie frankijskimpaństwie frankijskim doszła dynastia KarolingówKarolingów, władzę sprawowali tam Merowingowie. W rodzie tym, który kierował Frankami przez przeszło 250 lat, szczególną rolę odegrał Chlodwig. Według tradycji w 496 r. Chlodwig przyjął chrzest w obrządku katolickim. Jego koronacja między rokiem 496 a 508 (wskazanie dokładniejszej daty jest jedynie pobożnym życzeniem) i przyjęcie chrztu w obrządku katolickim (wcześniej wyznawał arianizm) zapoczątkowały wielką karierę zarówno Chlodwiga, jak i jego ludu w świecie postrzymskim. Król musiał być jednostką silną, możni bowiem byli i jego sługami, i wrogami. Niemniej jednak administracja centralna działała sprawnie przez większą część rządów Merowingów. Władcy (bądź ludzie, którzy za nimi stali) wyznaczali książąt zajmujących się dowodzeniem armią na podległym im terytorium. Nominowali także hrabiów, w których gestii leżało zarządzanie miastami i przynależnymi im włościami (hrabstwami), utrzymywanie załóg oraz zbieranie podatków.
Administracja państwa Merowingów, chociaż wydawała się stabilna, już od połowy VII w. znajdowała się pod kontrolą majordoma (z łac. maior domus – starszy domu/pałacu), a nie króla. W VII w. majordom był urzędnikiem odpowiedzialnym za zarządzanie dworem królewskim. Podziały królestw frankijskich, które były tradycją i wynikały niejako z litery prawa, powodowały, że liczne rody arystokratyczne rywalizowały o władzę, zwłaszcza w czasach rządów królów słabych czy małoletnich. To zaś często wzmacniało pozycję majordoma, przede wszystkim takiego, który zręcznie potrafił manewrować między dworskimi stronnictwami.
Opis ostatnich dekad rządów Merowingów jest niezwykle trudny. Choć panujący w ogólnej świadomości obraz słabej monarchii został poddany pewnej rewizji, to jednak trudno nie przyznać racji stwierdzeniu, że to „nic nierobiący” królowie (tak określa ich Einhard, biograf Karola Wielkiego) w dużej mierze oddali swoją władzę. Najpierw w praktyce, a później formalnie przekazali ją majordomom, zwłaszcza Pepinidom, którzy w historii zapisali się bardziej jako Karolingowie.
Nadchodzą Karolingowie
Początki tego właśnie rodu związane są z dwiema postaciami: Arnulfa, biskupa Metzu, oraz Pepina I, majordoma Austrazji. Jednak drogę Karolingów do tronu królewskiego, a później cesarskiego wytyczył ich wnuk Pepin II, również majordom Austrazji. On to przejął całkowitą władzę nad krainami frankijskimi w wyniku pokonania majordoma Neustrii w bitwie pod Tetry w 687 r., a następnie osadził na znaczących stanowiskach ludzi od siebie zależnych i mu sprzyjających.
Co jest ahistorycznego w tym przedstawieniu? Zwróć uwagę na stroje, ale przede wszystkim na koronę Pepina II.
Po śmierci Pepina II w 714 r. rządy przejął jego syn Karol zwany Młotem. Temu wybitnemu przywódcy Franków udało się podporządkować Burgundię, złupić co najmniej dwukrotnie Akwitanię, a także rozmieścić w głównych miastach wierne sobie załogi. Skutecznie walczył też z atakującymi Franków Sasami i Fryzami, od których ściągał daninę. Wszystkie te sukcesy przyćmiewa jednak zwycięstwo nad wojskami arabskimi w październiku 732 r. na terenach Akwitanii, w okolicach Poitiers. Współcześnie historycy nie przywiązują już do wspomnianej bitwy tak dużej wagi jak dawniej, niemniej miała ona wielkie znaczenie przede wszystkim dla zbudowania wizerunku frankijskiego wodza. Autorytet Karola – od którego imienia wzięła nazwę dynastia karolińska – był tak wielki, że sam papież Grzegorz III zwrócił się do niego o pomoc w obronie przed Longobardami. Majordom nie mógł jednak przystać na tę prośbę, ci ostatni bowiem wsparli go w walce z Arabami.
Po czym można poznać, że akurat tego Franka ona przedstawia?
Gdy w 741 r. Karol Młot zmarł, na mocy jego ostatniej woli władzę rozdzielono między synów: Pepina III Krótkiego i Karlomana. Pepin nie musiał jednak rywalizować z bratem, ponieważ sześć lat później Karloman postanowił porzucić życie świeckie i udać się do klasztoru w pobliżu Rzymu. Pepin został legalnym i jedynym władcą Franków, a przełomowym momentem jego rządów było wysłanie poselstwa do papieża.
Rok 749. Burchard, biskup Würzburga, oraz Fulrad, kapelan, zostali wysłani do papieża Zachariasza, by zapytać o królów we Francji, czy dobrze, czy to źle jest, że ci, którzy nie mają w rzeczywistości królewskiej mocy, są królami. I papież Zachariasz mianował Pepina, bo lepiej kiedy ten, co ma władzę, jest nazywany królem, niż ten, który bez mocy królewskiej włada, lepiej bowiem by nie został zakłócony porządek, przeto mocą swojej władzy apostolskiej nakazał uczynić Pepina królem.
Źródło: Annales Regni Francorum (Roczniki królestwa Franków), tłum. M.J. Baranowski, tekst oryginału dostępny online: thelatinlibrary.com.
W roku 751 Pepin spełnił marzenia swoje i swoich przodków i przywdział koronę, natomiast ostatni merowiński władca Childeryk III został wysłany do klasztoru po uprzednim obcięciu mu długich włosów, będących symbolem władzy. Na przełomie 753 i 754 r. do króla przybył sam papież Stefan III, który dokonał namaszczenia pierwszego karolińskiego władcy. Podróż głowy Kościoła poza Italię miała na celu pozyskanie pomocy Pepina w odparciu Longobardów, żądających hołdu od Rzymu. Frankowie wyruszyli na wyprawę, i to dwukrotnie, pokonali papieskiego przeciwnika, autorytet zaś Karolinga jako króla Franków był już niekwestionowany. Kolejne lata monarcha poświęcił innym sprawom: skutecznie walczył z Sasami, wymuszając na nich coroczny trybut, a także prowadził kampanię w celu ostatecznego opanowania Akwitanii, co powiodło się tylko częściowo. Przed śmiercią w 768 r. on także podzielił państwo między dwóch synów: Karola i Karlomana. Dwuwładza groziła wewnętrznymi konfliktami i wojną domową, jednak los sprzyjał Karolowi – trzy lata po objęciu przez rodzeństwo rządów nad Frankami Karloman zmarł. Starszy z braci, który przeszedł do historii jako Karol Wielki, został w 771 r. jedynowładcąjedynowładcą.
Wskaż atrybuty władzy. Przetłumacz napis /Pippin rex francorum/ pater karoli magni/ , widoczny na ilustracji.
Imperium Karolingów
Obejmując samodzielne rządy, syn Pepina zdecydował się na rozprawę z państwem Longobardów. Po długim oblężeniu Pawii (774–775 lub 775–776), gdzie schronił się król longobardzki Dezyderiusz wraz z rodziną, miasto poddało się Frankom. Karol przyjął tytuł króla Longobardów i – co nie mniej ważne – królewski skarbiec pokonanego wroga. Swojego syna Pepina uczynił królem Italii, jednocześnie wciąż prowadził wojny z Sasami, które zakończyły się dopiero w 804 r. wraz z ich chrystianizacją. W latach 80. VIII w. podporządkował sobie Bawarię. Walczył także z Awarami; nie pobił ich, ale na kampaniach przeciwko nim bardzo się wzbogacił. Pewne sukcesy odniósł również w Hiszpanii, gdzie w 795 r. utworzył Marchię Hiszpańską, która obejmowała Barcelonę i jej okolice. Celem powstania Marchii Hiszpańskiej była ochrona przed Arabami południowych granic państwa Franków. W sumie Karol poszerzył dwukrotnie terytorium, jakim władał jego dziad Karol Młot, i stworzył prawdziwe imperium.
Wyjaśnij, dlaczego chciano nawrócenia Sasów.
Odnowienie cesarstwacesarstwa
Zwieńczeniem karolińskiej potęgi był dzień 25 grudnia 800 r., gdy w Rzymie papież Leon III koronował Karola na cesarza Rzymian. Cesarstwo Rzymskie zostało przywrócone na zachodzie, a jego władcą został Karoling – Karol Wielki. Oddajmy głos autorowi Roczników królestwa Franków:
R. 800. Owego dnia najświętszego narodzenia Pana, gdy król podczas mszy przed ołtarzem błogosławionego Piotra apostoła powstał do modlitwy, papież Leon włożył koronę na jego głowę i cały lud rzymski zawołał: „Karolowi Augustowi przez Boga koronowanemu, potężnemu i pokojowemu cesarzowi rzymskiemu, życie i zwycięstwo!”. I po okrzykach, przez papieża, zwyczajem starożytnych władców, został uczczony i jako obdarzony imieniem patrycjusza cesarzem i augustem został nazwany.
Cytat za: Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, nr 4, Wczesne średniowiecze, oprac. J. Włodarczyk, Warszawa 1960, s. 7.
Dla części historyków Boże Narodzenie 800 r. było przełomowym wydarzeniem nie tylko w dziejach państwa Franków, ale i całego znanego wówczas świata. Inni z kolei uważają, że papież Leon III, wkładając na głowę Karola koronę cesarską, postawił jedynie przysłowiową kropkę nad i – przypieczętował sojusz papiestwa z Karolingami, który przydawał władcy Franków większej chwały i prestiżu, ale w żaden sposób nie wzmacniał ani jego kompetencji, ani pozycji. Einhard, świadek epoki i autor biografii władcy, w Żywocie Karola Wielkiego stwierdza, że tuż po koronacji cesarz przystąpił do reorganizacji prawa zarówno Franków, jak i ludności podbitej. Karol już w kolejnym roku występował jako imperator Imperium Romanum gubernans (łac., cesarz zarządzający Cesarstwem Rzymskim). Posługiwał się więc tytułem bez etnicznego obciążenia, które sugerowałoby, że Karol rządzi jedynie Frankami.
Słownik
(łac. Regnum Francorum) państwo plemienne, które z czasem przeobraziło się w jedno z najpotężniejszych państw wczesnośredniowiecznej Europy; podział tego państwa w Verdun w 843 r. podłożył podwaliny pod powstanie Niemiec, Francji i Włoch
państwo, w którym rządy sprawuje cesarz; uznawane za wyższe prestiżem od królestwa
dynastia wywodząca się od Karola Młota, panująca w państwie frankijskim w latach 753–987
forma rządów, w której cała władza leży w rękach jednej osoby i nie jest w żaden sposób kontrolowana
Słowa kluczowe
średniowiecze, monarchia Franków, imperium Karolingów, Chlodwig, Karol Wielki, Europa wczesnego średniowiecza
Bibliografia
Einhard, Życie Karola Wielkiego, tłum. J. Parandowski, Wrocław 1950.
R. Collins, Europa wczesnośredniowieczna 300–1000, tłum. T. Szafrański, Warszawa 1996.
R. McKitterick, Królestwa Karolingów 751–987. Władza – konflikty – kultura, tłum. B. Hlebowicz, M. Wilk, Warszawa 2011.
J. Nelson, King and Emperor: A New Life of Charlemagne, California 2021.