Przeczytaj
George Gordon Byron (1788–1824)
Istotnym aspektem życia Byrona, który w dużej mierze rzutował na kształt jego twórczości, były odbywane przez poetę podróże. Po pierwszej podróży do Hiszpanii, Portugalii, Grecji, na Półwysep Bałkański i Bliski Wschód, w latach 1812‑1818 powstały Wędrówki Childe Harolda. W tym i następnych utworach – Giaurze (1813) i Korsarzu (1814) – Byron ucieleśnił ideał poety romantycznego: samotnika skłonnego do zadumy i przekonanego o własnej wyjątkowości.
Byron stworzył postać Childe’a Harolda, posępnego podróżnika, który „po świecie błądzi szerokim / I pędzi życie tułacze”, jak również Giaura i Korsarza, ludzi zbuntowanych przeciw światu, Bogu, a nawet przyjętym zasadom moralnym.
Giaur to powieść poetyckapowieść poetycka opublikowana po raz pierwszy w 1813 roku. Stanowi jednocześnie pierwszy element cyklu utworów Byrona związanych z tematyką Orientu. Zaprezentowany w niej typ postaci z czasem zaczął być określany mianem bohatera bajronicznegobajronicznego.
O dziele
Jednym z głównych tematów Giaura jest trójkąt miłosny, którego uczestnikami są tytułowy bohater, Giaur, a także Hassan i jego żona, piękna Leila:
GiaurOko jej czarne — i któż się ośmieli
Wzrok ten malować? te oczy gazeli
Wielkie i słodkie, ciemne i błyszczące!
Dusza z nich mówi przez iskier tysiące,
Które ze źrenic lecą przezroczystych
Jako z Dżemszyda rubinów ognistych.
Dusza z nich mówi! [...]
Powiem: kto widział Leili źrenice,
Ten Alkoranu nauk nie usłucha!
Czyż taka piękność jest prochem bez ducha? [...]
Na jej obliczu cudowny rumieniec
Wiecznym i świeżym błyszczy się szkarłatem,
Jakby granatów posypany kwiatem.
Jej włosy jako hijacynty płyną;
Gdy okolona rówiennic drużyną,
Stanie, nad wszystkie głową wyniesiona,
I da warkoczom płynąć przez ramiona,
Włosem zamiata ślad swój na marmurach,
Ślad nóżki bielszej niźli śniegi w górach, [...]
Jak była oczom piękną Gruzyjanka,
Tak miała serce czułe dla kochanka.
Kochanka? któż jej kochanek? — Hassanie,
Ty nim nie jesteś dziki muzułmanie!Źródło: George Gordon Byron, Giaur, tłum. Adam Mickiewicz, Kraków 2003.
Poza samym napięciem związanym z konkurencją o względy dziewczyny, pojawia się także konflikt na tle religijnym, Hassan jest bowiem muzułmaninem, zaś Giaur – chrześcijaninem. Jego obcość kulturowa potęguje poczucie zagubienia, którą ilustrują stany emocjonalne takie jak wściekłość, wzbudzenie czy niepewność. Owo napięcie i rywalizacja o Leilę doprowadza Giaura do zdecydowanych czynów motywowanych chęcią zemsty; dewastuje on serajseraj Hassana, zostawiając go w całkowitej ruinie.
GiaurDziś… Lecz ty, Giaurze, kto jesteś? co znaczy
Twój ubiór obcy — i twój wzrok rozpaczy?
Co cię obchodzi BajramBajram? po co czekać
Naszego święta lub przed nim uciekać?
On stał — wtem nagły strach lica mu ścisnął,
I strach ten nagle wściekłością zabłysnął.
A blask ten nie był jak rumieniec nikły
Gniewów, co wschodzić i przemijać zwykły,
Ale jak bladość marmurowej bryły
Powiększająca ciemnotę mogiły.
Brwi nasunione, osłupiałe oko.
Wtem rękę dźwignął i podniósł wysoko,
I na wiatr miotał, jakby groził gniewny.
Stał, czy uciekać, czy gonić, niepewny;
A wtem koń zarżał niecierpliwy zwłoki,
I rżenie echem odbiły opokiopoki.
Giaur za miecz porwał, i szczęk rękojeści,
Wybił go nagle z tej niemej boleści,
Jak zbójcę budzi krzyk sowy złowrogi;
Znowu koniowi w bok wraziłwraził ostrogi:
Dalej, w cwał koniu, tu idzie o życie! —
Znowu koń czarny zagrzmiał po granicie;
Chyży jak dzirytdziryt — leci wzdłuż zatoki,
Dalej ku morzu — wpadł między opoki.
Nie widać twarzy — znikła strusia kita,
Na chwilę grzmiące ucichły kopyta.
Raz tylko wstrzymał rumakowi wodze
I nieruchomy, chwilę stał na drodze,
Chwilę — i znowu opoka zabrzmiała,
Giaur poleciał, jakby go śmierć gnała.Źródło: George Gordon Byron, Giaur, tłum. Adam Mickiewicz, Kraków 2003, s. 21–22.
Wreszcie zemsta przybiera ostatecznego kształtu, gdy Giaur zabija emiraemira Hassana w odwecie za to, że ten ukarał Leilę za ucieczkę topiąc ją. Bohater zostaje sam. Przez to wzmaga się jego indywidualizm oraz wyobcowanie.
Giaur[...]Jestem przewoźnik — mam łódkę u brzegu.»
«Zgoda — rzekł EmirEmir — pośpieszaj, czas nagli,
Odbijem cicho, nie rozpinaj żagli,
Niech leżą zwite; wiosłami uderzaj,
I szybko, cicho, ponad brzegiem zmierzaj,
I wieź nas prosto, pomiędzy opoki,
Tam, na sam środek najgłębszej zatoki. —
Teraz odpocznij — dobre masz ramiona,
Podróż i zręcznie, i prędko skończona.
Lecz ona — zacznie podróż dalszą, z której…»
— Rzucili w wodę — ………………………………..Źródło: George Gordon Byron, Giaur, tłum. Adam Mickiewicz, Kraków 2003, s. 25.
Tajemniczość i grozę losów bohaterów dodatkowo wzmaga fakt, że wydarzenia nie są przedstawiona w sposób chronologiczny. Nie wiadomo zatem, czy Giaur uprowadził dziewczynę, czy też nie miał nic wspólnego z jej porwaniem. Chaos i dezorientacja podkreślają zagubienie głównych postaci. Tragedii miłosnej towarzyszy szereg orientalnych rekwizytów, które wprowadzają czytelnika w egzotyczną i tajemniczą scenerię.
GiaurDziś, czy Leila uszła? czy nie żyje? —
Hassan wie tylko, lecz sam w sobie kryje.
Różne powieści krążą między gminemgminem —
Słychać, że uszła z Wenecyjaninem.
W dzień RamazanuRamazanu, gdy zapadło słońce,
A z minaretówminaretów jasnych lamp tysiące
BajramBajram na całym obwieściły Wschodzie,
Leila poszła kąpać się w ogrodzie,
I nie wróciła — szukano daremnie.
Mówią, że z Giaurem zeszła się tajemnie,
Wsiadła z nim na koń za pazia przebrana
I w noc Bajramu zbiegła z państw sułtana.
Od dawna Hassan miał ją w podejrzeniu;
Ale w jej oczach i w jej uściśnieniu
Tyle wyczytał miłości i wiary,
Że znowu brance zaufał pan stary.
[...]
Lecz inni głoszą, że gdy padł mrok szary,
Przy bladym świetle wschodzącej FingaryFingary,
Widziano Giaura na czarnym rumaku
W cwał lecącego po nadbrzeżnym ślaku,
Z cuglem spuszczonym, skrwawioną ostrogą,
Lecz nie wiózł panny, ni pazia — ni kogo.Źródło: George Gordon Byron, Giaur, tłum. Adam Mickiewicz, Kraków 2003, s. 28.
Słownik
tendencje literackie ukształtowane pod wpływem twórczości i biografii Byrona; termin odnosi się głównie do literatury i związany jest ze stworzonym przez George’a Byrona modelem bohatera romantycznego
(fr. frénétique – gwałtowny, szaleńczy) – skłonność do przesycania obrazu świata przedstawionego utworu motywami okropności, zbrodni, szaleństwa, nieokiełznanych namiętności i uwolnionych spod kontroli rozumu pasji; bohaterom utworów frenetycznych właściwy był ostentacyjny immoralizm i pogarda dla przyjętych norm społecznych, ich postępki dawały świadectwo uległości natury ludzkiej wobec mocy szatańskich, ciemnych i niezgłębionych
(ang. gothicism) – nurt literacki, który narodził się w XVIII wieku w Anglii, odwołujący się do średniowiecza; w utworach gotyckich obecne są elementy grozy, szaleństwa, opuszczone przerażające miejsca, najczęściej średniowieczne zamki i ich ruiny; jedną z form gotycyzmu była tzw. poezja ruin
(ang. poetry of ruins) – opisy starych zniszczonych budowli lub siedzib ludzkich, z których wynika refleksja nad czasem, przemijaniem, historią (łączy się z elementami gotycyzmu)
ukształtowany w okresie romantyzmu rozbudowany utwór wierszowany zawierający fabułę nasyconą momentami dramatycznymi i odznaczający się silnym subiektywizmem opowiadania i opisu; narrator nie unika wynurzeń na temat własnych przeżyć, zwraca się wprost do czytelnika, komentuje postawę bohatera; powieść poetycką cechuje luźna, fragmentaryczna kompozycja, niedomówienia i zagadkowość oraz niechronologiczny układ zdarzeń; George Byron wprowadził do gatunku orientalną scenerię oraz typ bohatera określanego jako bajroniczny
(fr. orientalisme) – to, co wschodnie, charakterystyczne dla ludzi Wschodu, ich kultury, obyczajów itp.; powszechna w romantyzmie fascynacja kultura i życiem Wschodu (Orientem)
przedstawienie w malarstwie, rysunku, grafice sytuacji związanych z życiem codziennym