Do najważniejszych problemów systemowych związanych ze stanem środowiska przyrodniczego w Polsce należą kwestie poprawy jakości powietrza. Rozwiązania w tym zakresie muszą następować wielokierunkowo. Głównym zadaniem stojącym przed władzami jest zmiana obecnego systemu energetycznego Polski, którego podstawą jest spalanie paliw kopalnych, zwłaszcza węgla brunatnego oraz węgla kamiennego. Argument w postaci posiadania złóż tych surowców przez Polskę nie może tłumaczyć dalszego utrzymywania takiego sposobu produkcji energii w naszym kraju, ponieważ jest to źródło emisji gazów przyczyniających się do powstawania smogu oraz efektu cieplarnianego i kwaśnych deszczów. Pozyskiwanie energii elektrycznej poprzez wykorzystywanie węgla kamiennego i brunatnego jako paliwa niesie ze sobą również zanieczyszczenia środowiska kadmem i rtęcią, co wpływa niekorzystnie na jakość wód oraz powietrza.

Z tego względu konieczne jest zwiększenie inwestycji w odnawialne źródła energii i wykorzystywanie potencjału energetycznego wody, wiatru oraz słońca. Coraz pilniejszym staje się również konieczność przeprowadzenia społecznej debaty nad wykorzystaniem w naszym kraju energetyki atomowej.

R1F3PWsrHQNfO

Zdjęcie przedstawia kilka wiatraków elektrowni wiatrowej. Stoją na terenie porośniętym trawą. W tle jest pole, na którym znajduje się kombajn. Na niebie są białe obłoki.

Poprawie stanu powietrza w naszym kraju mogą również sprzyjać działania podejmowane przez władze rządowe i samorządowe. Cenną inicjatywą są programy dofinansowujące wymianę pieców węglowych (Program Czyste Powietrze) na piece gazowe lub elektryczne. Użyteczna jest też rezygnacja z indywidualnych systemów grzewczych na rzecz przyłączenia do miejskiego systemu ciepłowniczego. Jednym z pierwszych regionów, w którym przyjęto regulacje antysmogowe była Małopolska.  Zgodnie z przyjętymi w roku 2017 przepisami wprowadzono ograniczenia dotyczące eksploatacji kotłów węglowych oraz paliw stałych złej jakości. Dzięki wsparciu samorządu tylko w 2018 roku zlikwidowano w Małopolsce 16 tysięcy pieców na paliwa stałe.

RsmvQgFilnywr

Zdjęcie przedstawia palenisko z uchyloną furtką. W środku są płomienie.

RWiETClcQItML

Zdjęcie przedstawia spadzisty dach nowego domu. Na dachu są zamontowane płaskie, prostokątne panele fotowoltaiczne.

Obok programów wymiany pieców poprawie stanu powietrza może pomóc rozwój komunikacji publicznej, dzięki któremu na drogach zmniejsza się ruch samochodów indywidualnych. Dobrze rozplanowana sieć połączeń tramwajowych, trolejbusowych czy linii metra w miastach jest w stanie zaspokoić potrzeby komunikacyjne mieszkańców, a równocześnie ograniczyć emisję spalin. Władze samorządowe modernizują również publiczny transport, inwestując w zeroemisyjne i niskoemisyjne autobusy z napędem elektrycznym lub hybrydowym. W wielu miastach rozbudowano system nowoczesnych, bezkolizyjnych linii tramwajowych zwanych Szybkim Tramwajem.

RyPqMkfz7ObZH

Zdjęcie przedstawia przystanek tramwajowy. Na przystanku stoi dużo ludzi. Nad przystankiem jest półokrągła wiata zrobiona z metalowej konstrukcji.

Coraz popularniejsze w dużych polskich aglomeracjach stają się również parkingi Parkuj i jedź, które lokalizowane są przy węzłach komunikacyjnych. Umożliwiają one pozostawienie samochodów osobom dojeżdżającym do miast i dalsze korzystanie przez ze środków komunikacji miejskiej. Dzięki temu można nie tylko ograniczyć korki oraz zwiększyć dostępność miejsc parkingowych w centrach miast, ale przede wszystkim zmniejszyć ilość spalin samochodowych.

Alternatywą dla przewozów pasażerskich jest rozwój transportu kolejowego. Coraz więcej dużych miast rozwija również przewozy kolejowe na trasach podmiejskich. pozwalają one na dojazd do aglomeracji mieszkańcom ościennych gmin i powiatów. Takie systemy funkcjonują z powodzeniem w Warszawie, Poznaniu, Łodzi, Trójmieście oraz na Śląsku.

RXX6qPePm18Z9

Zdjęcie przedstawia dwupiętrowy piętrowy budynek, który jest parkingiem. Na budynku jest napis "Parkuj i Jedź".

R14bLzZSEQ38n

Zdjęcie przedstawia stację warszawskiego metra. Na stacji po lewej stronie jest tabliczka z kierunkiem Kabaty, po prawej z kierunkiem Młociny. Na torach stoją dwa pociągi. Na stacji jest kilka osób.

R84ENOK7KNYz8

Zdjęcie przedstawia nowoczesny pociąg stojący na stacji. Stacja jest zadaszona. Zadaszenie jest półokrągłe.

Palącym problemem Polski, szczególnie w odniesieniu do zmian klimatycznych, są malejące zasoby wodne. Pod tym względem Polska znajduje się w grupie państw europejskich o najmniejszej wielkości zasobów. Średnia roczna ilość wody przypadająca na jednego mieszkańca Polski jest 2,5 razy mniejsza od średniej europejskiej. Dlatego najważniejszym zadaniem jest zwiększenie zasobów wodnych poprzez budowę na rzekach zbiorników retencyjnych, których zadaniem jest zmagazynowanie wody w okresach występowania nadwyżek i stopniowe uwalnianie jej w okresach niedoboru. Wielkie inwestycje hydrotechniczne generują jednak ogromne koszty finansowe, które nie zawsze są adekwatne do założonych celów. Dlatego coraz więcej hydrologów oraz ekologów postuluje budowę mniejszych zbiorników oraz zwiększenie roli małej retencji. Mianem tym określa się działania polegające na zabiegach i inwestycjach zmierzających do poprawienia bilansu wodnego w zlewni poprzez budowę małych stawów, oczek wodnych czy polderów.

R1XutlKpMcjty

Zdjęcie przedstawia oczko wodne. Na powierzchni oczka są okrągłe liście. Brzegi porasta wysoka trawa. W tafli oczka odbijają się chmury oraz drzewa, rosnące w pobliżu brzegu.

Równie istotna jest ochrona i powiększanie naturalnych obszarów retencyjnych, takich jak torfowiska oraz doliny rzeczne. Te ostatnie powinny pozostać w stanie jak najbardziej naturalnym. Budowa wszelkich umocnień czy regulacje koryt powinny być kompromisem między funkcją przeciwpowodziową a retencyjną. Obecnie coraz popularniejsza jest renaturyzacjarenaturyzacjarenaturyzacja rzek. Na terenach zurbanizowanych zaleca się natomiast zwiększenie bioretencjibioretencjabioretencji poprzez tworzenie zielonych „oaz” w postaci skwerów, parków, tzw. ogrodów deszczowych czy kwietnych łąk.

R1M3v674cnzjy

Zdjęcie przedstawia łąkę - między trawą rosną jasnoróżowe kwiaty na długich łodyżkach. Po lewej stronie łąki rosną drzewa. Za drzewami widać kilkupiętrowy budynek.

Niewielka ilość zasobów wodnych, jakie posiada nasz kraj, stawia nas przed koniecznością ochrony ich jakości. Do głównych problemów wymagających współpracy władz rządowych i samorządowych należy pogarszający się stan czystości wód i związane z tym konsekwencje, np. eutrofizacjaeutrofizacjaeutrofizacja.

Działania prowadzone w tym zakresie powinny obejmować między innymi budowę systemów kanalizacji, zwłaszcza na terenach wiejskich, które do tej pory korzystały najczęściej z własnych przydomowych szamb. Odprowadzane systemem kanalizacji ścieki z miast i terenów wiejskich powinny zostać następnie poddane procesowi oczyszczania. Tam, gdzie zbiorcze kolektory ścieków nie są możliwe do wybudowania, powinny powstawać oczyszczalnie przydomowe.

R12aqdN98MYb0

Zdjęcie wykonane z góry na prostokątne pola, pomiędzy którymi jest oczyszczalnia ścieków. W oczyszczalni znajduje się kilka okrągłych oraz prostokątnych zbiorników, dwa silosy oraz budynki. W oddali rośnie las oraz jest zabudowa jednorodzinna.

Szczególne znaczenie mają również programy skierowane do rolników, edukujące ich w zakresie prac rolnych niezagrażających środowisku. Stosowanie w odpowiedniej ilości i czasie nawozów sztucznych oraz naturalnych, przechowywanie nawozów naturalnych na płytach obornikowych lub w zbiornikach na odchody płynne zmniejsza możliwość przedostawania się do wód substancji biogennych, głównie fosforu, azotu i potasu.

Osobnym problemem jest wpływ zakładów przemysłowych na wielkość i jakość zasobów wodnych. W przemyśle największy udział w wykorzystaniu wody ma przemysł paliwowo‑energetyczny (89% ogólnego zużycia wody w przemyśle) oraz przemysł chemiczny (7%) i metalurgiczny (3%). Większość potrzebnej w procesach technologicznych wody pochodzi z zasobów powierzchniowych – rzek i jezior. Aby ograniczyć pobór wody, zalecane jest upowszechnienie technologii tzw. zamkniętego obiegu, w którym raz pobrana woda wykorzystywana jest jeszcze kilkukrotnie. Obecnie w polskich zakładach w zamkniętym obiegu wykorzystywane jest zaledwie 4% wody.

Pobierana z rzek lub jezior woda, po jej wykorzystaniu, ulega zanieczyszczeniu lub zmieniają się jej parametry, np. temperatura. Ścieki pochodzące z zakładów przemysłowych, będące ubocznym produktem procesów technologicznych, odznaczają się najczęściej większym stopniem zanieczyszczenia niż te komunalne. Pochodzące z fabryk ścieki to różnego rodzaju chemikalia, rozpuszczalniki i odpady organiczne. Pewna ich część to substancje toksyczne, większość z nich słabo ulega degradacji. Taka woda nie powinna trafiać z powrotem do obiegu wody, wymaga bowiem odpowiednich metod oczyszczania.

W ostatnich latach najgłośniejsze medialnie protesty ekologiczne dotyczyły gospodarowania zasobami leśnymi w Polsce, np. w Puszczy Białowieskiej czy Puszczy Karpackiej. Głównym postulatem środowisk ekologicznych jest zracjonalizowanie gospodarki leśnej, ograniczenie cięć drzewostanów (w szczególności starodrzewów) oraz objęcie ochroną najcenniejszych siedlisk.

R1FEEjYNU3lZr

Zdjęcie przedstawia las liściasty. Na pierwszym planie leży pień drzewa porośnięty mchem.

W aktywnej ochronie gatunków zwierząt, oprócz dbałości o ich siedliska, przeprowadza się często działania w zakresie restytucjirestytucjarestytucji oraz reintrodukcjireintrodukcjareintrodukcji. Wiele z trwających projektów przyczyniło się już do przywrócenia zagrożonych gatunków do natury. Działania zmierzające do ochrony najcenniejszych przyrodniczo obszarów Polski służą utrzymywaniu bioróżnorodności. Ochrona może mieć w tym przypadku charakter bierny lub aktywny. Pierwsza nie dopuszcza jakiejkolwiek ingerencji ze strony człowieka, pozostawiając środowisko jego naturalnym mechanizmom. Druga zakłada podejmowanie przez człowieka działań mających na celu wspomaganie naturalnych mechanizmów rządzących przyrodą. W ramach ochrony aktywnej prowadzi się projekty zalesienia lub przebudowy gatunkowej lasów, które zmierzają do ograniczenia monokulturmonokulturamonokultur drzew iglastych. Nie mniej istotne jest zachowanie zadrzewień śródpolnych i nadrzecznych. Pełnią one ważną rolę jako tzw. korytarze ekologiczne. Łącząc poszczególne fragmenty leśne, wykorzystywane są przez zwierzęta do migracji. Dla utrzymaniu bioróżnorodności ważne jest również objęcie ochroną mniejszych biotopówbiotopbiotopów: łąk górskich czy nadrzecznych, torfowisk, oczek wodnych.

Zaśmiecanie to problem, z którym każdy z nas spotyka się codziennie. Mimo obowiązku segregowania odpadów, wciąż jeszcze wiele osób nie chce lub nie potrafi robić tego we właściwy sposób. Wiedza na temat klasyfikowania śmieci nie tylko chroni środowisko przyrodnicze, ale przyczynia się do mniejszego zużycia surowców naturalnych.

Rohr58p9rnl6O

Zdjęcie przedstawia dwa pojemniki na odpady. Po lewej stronie stoi dwukomorowy, plastikowy pojemnik na szkło, po prawej stronie pojemnik z metalowej siatki na plastikowe butelki.

Metal, szkło czy papier można z powodzeniem poddać recyklingowi, czyli przetworzeniu w taki sposób, aby powstała nowa wersja tego samego produktu lub tworzywa. W niektórych krajach popularność zyskuje upcykling [apcykling], czyli takie przetwarzanie materiału, które pozwala otrzymać produkt o większej wartości niż rzecz przetworzona. Najbardziej zaangażowane osoby dążą do realizacji idei Zero wastezero waste Zero waste [ziroṷ ṷejst].

.

RXbMGKHqu1hT8

Zdjęcie przedstawia plecioną torebkę. Jest wykonana z pasków zielonego materiału.

RIgG4Og6jegSM

Zdjęcie przedstawia kompostownik z resztkami warzyw, owoców i trawy. Kompostownik jest zbity z desek.

Oprócz działań zapobiegających zanieczyszczeniu natury, w niektórych regionach konieczne są działania skierowane na przywracanie wartości użytkowych lub przyrodniczych obszarom silnie przekształconym lub zdegradowanym. Proces taki nosi nazwę rekultywacji. Rekultywacja może obejmować wody rzek, jezior czy gruntów. Najbardziej spektakularne efekty rekultywacji dotyczą terenów pogórniczych.  Przykładem takich działań jest rekultywacja Góry Kamieńskiej – dawnego zwałowiska Kopalni Węgla Brunatnego Bełchatów. Powstały tutaj trasy rowerowe, letni tor saneczkowy oraz wyciąg narciarski.

RWoy695sueWD2

Zdjęcie przedstawia kolej krzesełkową biegnącą nad lekko pochylonym stokiem. Na stoku rośnie trawa. Po lewej i prawej stronie zbocza rosną drzewa.

Słownik