bg‑cyan
  1. Sprawdź w słowniku języka polskiego, jak potocznie rozumiany jest termin „idea” .

  2. Nazwij i omów idee prezentowane w znanych ci utworach romantycznych. Wyjaśnij, jaki był ich związek ze światopoglądem romantycznym.

  3. Podaj przykłady utworów, w których autorzy podejmują polemikę z mitami romantycznymi. Wyjaśnij, w jakim celu i z jakim skutkiem to robią.

Opowieść o powstaniu styczniowym

Motyw powstania styczniowego jest obecny w wielu utworach Stefana Żeromskiego. Na kanwie wydarzeń 1863 r. pisarz osnuł akcję opowiadań Rozdziobią nas kruki, wrony, Echa leśne i powieści Wierna rzeka. Powstanie styczniowe pojawia się także jako ważny element biografii bohaterów Syzyfowych prac.

Wiernej rzece wydarzenia związane z powstaniem są źródłem wątków fabularnych. Do powstania odsyłają także realia historyczne czy topograficznetopografiatopograficzne przywołane w tekście. Żeromski wykorzystał w niej również fakty znane z rodzinnej historii. Sygnałem tego jest podtytuł, który pisarz nadał powieści: „Klechda domowa”. Klechda to stare podanie, opowieść o dawnych czasach, baśń. Opatrzenie jej epitetem „domowa” świadczy o osobistym, rodzinnym rodowodzie opowieści, zasłyszanej od bliskich w rodzinnych przekazach. Historię, która płynie przez pokolenia, można również skojarzyć z tytułową wierną rzeką.

topografia

Wobec powstania

Rozważania na temat sensu powstania pojawiają się przede wszystkim w dialogach bohaterów Wiernej rzeki, zwłaszcza rozmowach Salomei Brynickiej z Hubertem Olbromskim i z matką Józefa Odrowąża. Salomea i Hubert Olbromski oceniają powstanie z odmiennych perspektyw. Panna Brynicka patrzy na nie z punktu widzenia kobiety, która myśli przede wszystkim o losie bliskich jej ludzi.

Inaczej postrzega to wydarzenie Hubert Olbromski – ideolog i polityk reprezentujący władze powstańcze.

Przekonanie, że udział w powstaniu to obowiązek sumienia, przyświeca Józefowi Odrowążowi, dlatego jest dla niego oczywiste, że po wyleczeniu ran i odzyskaniu sił dołączy do oddziału, by dalej walczyć. Nie zatrzyma go miłość do Salomei, poświęci ją dla sprawy narodowej. Podobną postawę przyjęli bracia Rudeccy i ojciec Salomei – wszyscy zginęli w powstańczych walkach.

Złożony i zróżnicowany jest w powieści stosunek chłopstwa do powstania. Chłopi, z którymi styka się Odrowąż, odnoszą się do niepodległościowego zrywu niechętnie, wręcz wrogo. Szydzą z ran Józefa, ciskają za nim zmarzłą ziemią i kamieniami, wreszcie zawiadamiają władze zaborcze o jego pobycie w niezdolskim dworze, wskutek czego oddział dragonów przeprowadza rewizję. Źródłem takich postaw jest strach przed rosyjskim wojskiem, posłuszeństwo wobec każdej władzy wpajane chłopom przez wieki, a także ich nieufność w stosunku do szlachty. Jednak chłop przybyły z Gór Świętokrzyskich z wiadomością o śmierci ojca Salomei inaczej przedstawia stosunki panujące w jego stronach. Tamtejsi chłopi wierzyli w powstanie, pomagali walczącym, ukrywali rannych, niektórzy nawet brali udział w bitwach.

R1NKGSIClmLZU
Kadr z filmu Wierna rzeka, reż. Tadeusz Chmielewski, 1983
Źródło: dostępny w internecie: fototeka.fn.org.pl.

Szlachecki dworek

Większość wydarzeń Wiernej rzeki rozgrywa się w typowym polskim średnioszlacheckim dworze w Niezdołach. Dworek państwa Rudeckich, oddalony zarówno od wsi, jak i od miasta, stanowi swoistą wyspę na polskiej prowincji objętej działaniami powstańczymi. Rzadko dochodzą tam echa ważnych wydarzeń, jedynie od czasu do czasu we dworze pojawiają się oddziały rosyjskie. Odizolowanie od świata zewnętrznego powoduje, iż dworek jest swoistym mikrokosmosem. Życie szlacheckiego dworu i jego mieszkańców w Wiernej rzece stanowi ilustrację najważniejszych polskich problemów i konfliktów w drugiej połowie XIX w. – stosunków społecznych, uprzedzeń klasowych, postaw wobec niewoli narodowej i walki o wolność.

RJEoKAB6LzRil1
Rzeka Łośna, powieściowa „wierna rzeka”
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Rzeka gra w powieści rolę niemal baśniową: wchodzi z bohaterami w bliskie związki, rozmawia z nimi, wspiera ich, okazuje zrozumienie dla ich cierpień, przychodzi im z pomocą. Motyw rzeki ma znaczenia metaforyczne i symboliczne, czyni utwór Żeromskiego opowieścią o polskim losie i polskiej historii w czasie zaborów.

Słownik

mimesis
mimesis

(gr.) kategoria estetyczna wykształcona na gruncie filozofii starożytnej Grecji dla określenia sposobu naśladowania rzeczywistości w sztuce

naturalizm
naturalizm

(fr. naturalisme < łac. natura – natura) – kierunek literacki ukształtowany w 2. połowie XIX wieku we Francji; zgodnie z założeniami naturalistów rzeczywistość w dziele literackim miała być przedstawiana w obiektywistyczny sposób; istotną rolę odgrywały motywacje biologiczne wpływające na postępowanie bohaterów literackich; do najwybitniejszych przedstawicieli tego kierunku zalicza się Emila Zolę

weryzm
weryzm

(wł. verismo) – kierunek w literaturze, muzyce i sztuce włoskiej końca XIX wieku, będący odmianą naturalizmunaturalizmnaturalizmu; w literaturze nadający fikcji artystycznej pozory całkowitego autentyzmu, postulujący wierne odtwarzanie rzeczywistości, prawdę, realizm