Przyczyną otyłościotyłośćotyłości jest długotrwały dodatni bilans energetycznybilans energetyczny organizmubilans energetyczny, czyli nadmierna podaż energii dostarczanej w pożywieniu w stosunku do energii zużywanej przez organizm.

Większość otyłych to ludzie z tzw. otyłością pierwotnąotyłość alimentacyjna (prosta, pierwotna)otyłością pierwotną, spowodowaną nadmiernym spożywaniem pokarmów oraz złymi nawykami żywieniowymi. Przejadanie się, nieregularne spożywanie posiłków, dieta obfitująca w tłuszcze i węglowodany, a uboga w warzywa, uzależnienia od cukru i soli powodują zbyt duży przyrost masy ciała. Również tempo życia, niska aktywność fizyczna czy niedostateczna ilość snu przekładają się na dodatkowe kilogramy.
Przyczyną tzw. otyłości wtórnejotyłość wtórnaotyłości wtórnej mogą być zaburzenia hormonalne oraz zażywane leki, które powodują nagromadzenie tkanki tłuszczowej. Na występowanie tego typu otyłości mogą również wpływać uwarunkowania genetyczne, przebyte ciąże, starzenie się czy nadmierny stres.

NadwagęnadwagaNadwagę i otyłość można zdiagnozować za pomocą kilku wskaźników.

Na podstawie wartości wskaźnika BMI można w przybliżeniu określić zawartość tkanki tłuszczowej w organizmie i stwierdzić, czy dana osoba ma jej za mało (jest niedożywiona) czy w nadmiarze (ma nadwagę lub jest otyła). BMI pozwala również oszacować ryzyko pojawienia się chorób towarzyszących otyłości. Wskaźnik ten oblicza się na podstawie poniższego wzoru.

R1AUQeCBv7xxm

Grafika przedstawia wzór wskaźnika masy ciała BMI. W liczniku masa ciała w kilogramach. W mianowniku wzrost do potęgi drugiej w metrach.

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaproponowała jednolite, stosowane powszechnie na całym świecie, wspólne kryteria oceny prawidłowej masy ciała osób dorosłych na podstawie wskaźnika BMI. Przedstawiono je w tabeli 1.

U dzieci i młodzieży wskaźnik BMI zmienia się w miarę wzrastania. Dlatego do oceny ich prawidłowej masy ciała stosowane są odpowiednie normy przygotowane dla danego kraju lub regionu. Mają one postać tzw. siatek centylowych, uwzględniających płeć i wiek badanych. Na każdej siatce centylowej wykreślone są krzywe, które pokazują, jaki procent populacji osiąga mniejszą lub większą wartość wskaźnika BMI. Wyniki, które znajdują się pomiędzy 5. a 85. centylem, mieszczą się w zakresie tzw. szerokiej normy.

Wskaźnik WHRWHRWHR służy do rozpoznania typu otyłości brzusznej i pośladkowo‑udowej u osób, których BMI jest większe niż 25, czyli mają nadwagę lub są otyli. Poniższy wzór pozwala na obliczenie wskaźnika WHR.

RApcPSF3zoV31

Grafika przedstawia wzór stosunku obwodu talii do obwodu bioder WHR. W liczniku obwód talii w centymetrach. W mianowniku obwód bioder w centymetrach.

Ustalając wartość wskaźnika WHR, należy pamiętać, że obwód w talii powinien zostać zmierzony na wysokości pępka, a obwód w biodrach – na wysokości spojenia łonowego. Wartości określające typ otyłości, wyznaczane na podstawie stosunku obwodu talii do bioder, zawiera tabela 3.

Nadmiar tkanki tłuszczowej odkłada się nie tylko w postaci widocznych fałdek na biodrach, udach i pośladkach. Znacznie bardziej niebezpieczne dla zdrowia jest gromadzenie się tkanki tłuszczowej wewnątrz jamy brzusznej, która powoduje powikłania metaboliczne. Możliwe skutki otyłości obejmują m.in. cukrzycę typu 2, uszkodzenie funkcji nerek czy zaburzenia hormonalne wpływające na obniżenie płodności, a nawet powstawanie nowotworów hormonozależnych. U części osób otyłych może rozwinąć się także zapalenie wątroby oraz jej marskość. Jednym ze skutków otyłości brzusznej jest zaburzone metabolizowanie cholesterolu i triglicerydów, co może prowadzić do rozwoju miażdżycy, a w jej efekcie – nadciśnienia tętniczego, choroby wieńcowej lub udaru niedokrwiennego mózgu.

R110SEf3BfYqg

Rysunek przedstawia fragment układu krwionośnego, w centralnej części znajduje się serce. Widoczne są dwa przedsionki, główne żyły oraz tętnice.

RUsES9BJHN7Mu

Rysunek przedstawia dwa rodzaje komórek wewnątrz żyły. Jedne z nich to komórki o kształcie spłaszczonej elipsy. To erytrocyty. Drugie o kształcie kuli z tym, składający się z wielu drobnych kuleczek, to lipoproteiny.

Rysunek przedstawia dwa rodzaje komórek wewnątrz żyły. Jedne z nich to komórki o kształcie spłaszczonej elipsy. To erytrocyty. Drugie o kształcie kuli z tym, składający się z wielu drobnych kuleczek, to lipoproteiny.

ReOcFGxdbHwdO

Zdjęcie przedstawia aparat do mierzenia ciśnienia. Widoczny jest rękaw zakładany na ramię, stetoskop i wskaźnik pomiaru ciśnienia.

R1eOL8xi4Bd66

Zdjęcie przedstawia cukiernicę, obok której leży urządzenie do pomiaru stężenia cukru we krwi. To glukometr. Na specjalnym pasku umieszcza się kroplę krwi z palca, a następnie pasek umieszcza we właściwym otworze glukometru. Glukometr na zdjęciu wskazuje stężenie glukozy na poziomie 84.

R1Mz8pCHsRH7J

Zdjęcie przedstawia kobietę, która trzyma dłonie ułożone w kształcie serca na swoim brzuchu. Pomiędzy dłońmi znajduje się różowy kwiatek.

RGhTrnLm3xBws

Zdjęcie rentgenowskie przedstawia fragment miednicy i zwyrodniałych stawów biodrowych.

RGML5KYQSSNS3

Zdjęcie przedstawia nagromadzenie komórek. W warstwie gęsto ułożonych komórek o kolorze czerwonym, znajdują się skupiska większych komórek o kolorze białym. Kilka z nich ma kształt podłużny. Pomiędzy wszystkimi komórkami widoczne są gdzieniegdzie niebieskie plamy.

Zbyt duża ilość tkanki tłuszczowej zwiększa masę ciała, co obciąża kręgosłup i cały układ kostno‑stawowy. Osoby otyłe stają się mniej aktywne, a to osłabia ich mięśnie szkieletowe. W obciążonym szkielecie powstają zmiany zwyrodnieniowe stawów, a niewydolne mięśnie wpływają na tworzenie się żylaków kończyn dolnych. Otyli mają również problemy z oddychaniem, gdyż wprowadzenie do płuc odpowiedniej ilości powietrza wymaga znacznie większej pracy niż u człowieka szczupłego. Efektem są trudności w poruszaniu się i wykonywaniu codziennych czynności.

Otyłość przyczynia się także do pogorszenia samopoczucia psychicznego. Prowadzi do obniżenia samooceny, przez co zwiększa ryzyko depresji. Młodzi ludzie z otyłością są często nieakceptowani, stając się celem ataków rówieśników. To może powodować pogłębienie problemów emocjonalnych, chęć izolacji lub zachowań antyspołecznych.

Podstawą zapobiegania otyłości jest utrzymywanie wyrównanego bilansu energetycznego organizmu. Ilość energii dostarczonej codziennie z pożywieniem powinna równoważyć całodobowe wydatki energetyczne. Najlepszym sposobem na utrzymanie prawidłowej masy ciała są codzienna aktywność fizyczna i odpowiedni sposób odżywiania.

Piramida zapobiegania otyłości

Podstawowe zasady zdrowego odżywiania:

1. Jedz regularnie.

2. Spożywaj pięć posiłków dziennie.

3. Jedz dużo warzyw i owoców.

4. Sól zamień na zioła.

5. Produkty typu fast food zastąp zdrowszymi, samodzielnie przygotowanymi daniami.

6. Ogranicz spożycie tłuszczów, szczególnie zwierzęcych.

7. Nie objadaj się słodyczami.

8. Pij dużo wody.

9. Unikaj białego pieczywa.

10. Unikaj alkoholu.

Podstawowym zaleceniem podczas leczenia otyłości jest powrót do prawidłowej masy ciała. Zaleca się radykalną zmianę stylu życia przez stosowanie urozmaiconej diety odchudzającej oraz regularne stosowanie ćwiczeń fizycznych. Do uzyskania trwałych, zadowalających efektów potrzebne są cierpliwość, wytrwałość i konsekwencja. Tak zwane diety cud, czyli rygorystyczne diety mające na celu szybką utratę masy ciała, są zwykle nieskuteczne, a czasem niebezpieczne. Nie dostarczają wszystkich potrzebnych składników odżywczych, a ich zakończenie wiąże się z efektem jo‑jo, czyli nagłym przyrostem masy ciała.

R1Ma08Mf2ya06

Zdjęcie przedstawia osobę szczupłą ubraną w za duże jeansy, osoba trzyma spodnie w taki sposób, że pomiędzy spodniami a brzuchem występuje spora przestrzeń

U części otyłych pacjentów konieczne jest dodatkowe leczenie farmakologiczne oparte na lekach zmniejszających apetyt i redukujących przyswajanie tłuszczu. Środki farmakologiczne wspomagające odchudzanie powinny być zażywane wyłącznie pod kontrolą lekarza.

W ciężkich przypadkach, kiedy diety i farmakoterapia nie przynoszą spodziewanych efektów, a wartość wskaźnika BMI chorego przekracza 35, stosuje się leczenie chirurgiczne. Operacje bariatryczne, polegające na zmniejszeniu żołądka, wykonuje się u osób z otyłością $\text{II}$ stopnia (tzw. otyłość zaawansowana) oraz $\text{III}$ stopnia (tzw. otyłość olbrzymia).

Otyłość jest chorobą, która dotyczy nie tylko ciała, ale często również umysłu. Chory wymaga zatem wsparcia psychologicznego w zmianie stylu życia i reagowania na nadmierny stres.

Słownik

BMI

BMI

R1SGUDgtw3Ipz

Grafika przedstawia wzór wskaźnika masy ciała BMI. W liczniku masa ciała w kilogramach. W mianowniku wzrost do potęgi drugiej w metrach.

wskaźnik masy ciała (ang. body mass index); współczynnik powstały przez podzielenie masy ciała podanej w kilogramach przez kwadrat wysokości podanej w metrach; stosowany do oceny zagrożenia chorobami związanymi z nadwagą i otyłością lub niedowagą

WHR

WHR

stosunek obwodu talii do obwodu bioder (ang. waist‑hip ratio); współczynnik wynikający z podzielenia obwodu talii przez obwód bioder (pomiary dokonywane w dowolnej jednostce miar); wskaźnik rozmieszczenia tkanki tłuszczowej w ciele człowieka

Radio3jyDOWOh

Grafika przedstawia wzór stosunku obwodu talii do obwodu bioder WHT. W liczniku obwód talii w centymetrach. W mianowniku obwód bioder w centymetrach.