bg‑orange

Przyczyny otyłości

Przyczyną otyłościotyłośćotyłości jest długotrwały dodatni bilans energetycznybilans energetyczny organizmubilans energetyczny, czyli nadmierna podaż energii dostarczanej w pożywieniu w stosunku do energii zużywanej przez organizm.

Większość otyłych to ludzie z tzw. otyłością pierwotnąotyłość alimentacyjna (prosta, pierwotna)otyłością pierwotną, spowodowaną nadmiernym spożywaniem pokarmów oraz złymi nawykami żywieniowymi. Przejadanie się, nieregularne spożywanie posiłków, dieta obfitująca w tłuszcze i węglowodany, a uboga w warzywa, uzależnienia od cukru i soli powodują zbyt duży przyrost masy ciała. Również tempo życia, niska aktywność fizyczna czy niedostateczna ilość snu przekładają się na dodatkowe kilogramy.
Przyczyną tzw. otyłości wtórnejotyłość wtórnaotyłości wtórnej mogą być zaburzenia hormonalne oraz zażywane leki, które powodują nagromadzenie tkanki tłuszczowej. Na występowanie tego typu otyłości mogą również wpływać uwarunkowania genetyczne, przebyte ciąże, starzenie się czy nadmierny stres.

R1N7xzoD77wh41
Porównanie zapotrzebowania energetycznego ludzi w różnym wieku. Wartości podano w kilokaloriach (kcal).
Źródło: Anita Mowczan, Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
bg‑orange

Nadwaga czy otyłość?

NadwagęnadwagaNadwagę i otyłość można zdiagnozować za pomocą kilku wskaźników.

bg‑yellow

1. BMI – wskaźnik masy ciała (ang. body mass index)

Na podstawie wartości wskaźnika BMI można w przybliżeniu określić zawartość tkanki tłuszczowej w organizmie i stwierdzić, czy dana osoba ma jej za mało (jest niedożywiona) czy w nadmiarze (ma nadwagę lub jest otyła). BMI pozwala również oszacować ryzyko pojawienia się chorób towarzyszących otyłości. Wskaźnik ten oblicza się na podstawie poniższego wzoru.

R1AUQeCBv7xxm
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaproponowała jednolite, stosowane powszechnie na całym świecie, wspólne kryteria oceny prawidłowej masy ciała osób dorosłych na podstawie wskaźnika BMI. Przedstawiono je w tabeli 1.

Tabela 1. Klasyfikacja otyłości zależna od BMI wg Raportu WHO, Genewa 2000

KLASYFIKACJE

BMI

RYZYKO CHORÓB TOWARZYSZĄCYCH OTYŁOŚCI

Niedowaga

< 18,5

Niskie (zwiększone ryzyko innych chorób)

Norma

18,5–24,9

Średnie

Nadwaga

25–29,9

Podwyższone

Otyłość I stopnia

30–34,9

Znacznie podwyższone

Otyłość II stopnia

35–39,9

Wysokie

Otyłość III stopnia

 40

Bardzo wysokie

U dzieci i młodzieży wskaźnik BMI zmienia się w miarę wzrastania. Dlatego do oceny ich prawidłowej masy ciała stosowane są odpowiednie normy przygotowane dla danego kraju lub regionu. Mają one postać tzw. siatek centylowych, uwzględniających płeć i wiek badanych. Na każdej siatce centylowej wykreślone są krzywe, które pokazują, jaki procent populacji osiąga mniejszą lub większą wartość wskaźnika BMI. Wyniki, które znajdują się pomiędzy 5. a 85. centylem, mieszczą się w zakresie tzw. szerokiej normy.

1
Tabela 2. Klasyfikacja masy ciała dzieci i młodzieży na podstawie rozkładu centylowego BMI

PRZEDZIAŁ CENTYLOWY

ZABURZENIE

< 5. centyla

Niedobór masy ciała

od 85. do 95. centyla

Nadwaga

 95. centyla

Otyłość

bg‑yellow

2. WHR – stosunek obwodu talii do obwodu bioder (ang. waist‑hip ratio)

Wskaźnik WHRWHRWHR służy do rozpoznania typu otyłości brzusznej i pośladkowo‑udowej u osób, których BMI jest większe niż 25, czyli mają nadwagę lub są otyli. Poniższy wzór pozwala na obliczenie wskaźnika WHR.

RApcPSF3zoV31
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ustalając wartość wskaźnika WHR, należy pamiętać, że obwód w talii powinien zostać zmierzony na wysokości pępka, a obwód w biodrach – na wysokości spojenia łonowego. Wartości określające typ otyłości, wyznaczane na podstawie stosunku obwodu talii do bioder, zawiera tabela 3.

Tabela 3. Rozpoznanie typu otyłości wg Raportu WHO, Genewa 2000

Typ otyłości

WHR – kobiety

WHR – mężczyźni

Otyłość brzuszna

 0,85

 1,0

Otyłość pośladkowo‑udowa

< 0,85

< 1,0

bg‑yellow

3. Pomiar obwodu talii i bioder

RmmKU3iKdXs8k
Pomiar talii to prosty pomiar, który pozwala zdiagnozować otyłość brzuszną. Jeśli przekracza 102 cm u mężczyzn i 88 cm u kobiet, świadczy o nadmiarze tłuszczu w jamie brzusznej, co zwiększa ryzyko powstawania chorób.
Źródło: Pixabay, domena publiczna.
bg‑yellow

4. Zawartość procentowa tkanki tłuszczowej w organizmie

RngZbJ8kWEYkv
Poziom zawartości tkanki tłuszczowej w swoim ciele można zmierzyć za pomocą specjalnie skonstruowanych wag elektronicznych. Nadwagę u mężczyzn wyznacza wynik pomiaru zawartości tkanki tłuszczowej mieszczący się w przedziale od 20 do 25%, a u kobiet – od 30 do 35%. Z kolei otyłość określa wartość przewyższająca 25% tkanki tłuszczowej u mężczyzn i 35% u kobiet.
Źródło: Pixabay, domena publiczna.
bg‑orange

Skutki otyłości

Nadmiar tkanki tłuszczowej odkłada się nie tylko w postaci widocznych fałdek na biodrach, udach i pośladkach. Znacznie bardziej niebezpieczne dla zdrowia jest gromadzenie się tkanki tłuszczowej wewnątrz jamy brzusznej, która powoduje powikłania metaboliczne. Możliwe skutki otyłości obejmują m.in. cukrzycę typu 2, uszkodzenie funkcji nerek czy zaburzenia hormonalne wpływające na obniżenie płodności, a nawet powstawanie nowotworów hormonozależnych. U części osób otyłych może rozwinąć się także zapalenie wątroby oraz jej marskość. Jednym ze skutków otyłości brzusznej jest zaburzone metabolizowanie cholesterolu i triglicerydów, co może prowadzić do rozwoju miażdżycy, a w jej efekcie – nadciśnienia tętniczego, choroby wieńcowej lub udaru niedokrwiennego mózgu.

Zbyt duża ilość tkanki tłuszczowej zwiększa masę ciała, co obciąża kręgosłup i cały układ kostno‑stawowy. Osoby otyłe stają się mniej aktywne, a to osłabia ich mięśnie szkieletowe. W obciążonym szkielecie powstają zmiany zwyrodnieniowe stawów, a niewydolne mięśnie wpływają na tworzenie się żylaków kończyn dolnych. Otyli mają również problemy z oddychaniem, gdyż wprowadzenie do płuc odpowiedniej ilości powietrza wymaga znacznie większej pracy niż u człowieka szczupłego. Efektem są trudności w poruszaniu się i wykonywaniu codziennych czynności.

Otyłość przyczynia się także do pogorszenia samopoczucia psychicznego. Prowadzi do obniżenia samooceny, przez co zwiększa ryzyko depresji. Młodzi ludzie z otyłością są często nieakceptowani, stając się celem ataków rówieśników. To może powodować pogłębienie problemów emocjonalnych, chęć izolacji lub zachowań antyspołecznych.

bg‑orange

Profilaktyka otyłości

Podstawą zapobiegania otyłości jest utrzymywanie wyrównanego bilansu energetycznego organizmu. Ilość energii dostarczonej codziennie z pożywieniem powinna równoważyć całodobowe wydatki energetyczne. Najlepszym sposobem na utrzymanie prawidłowej masy ciała są codzienna aktywność fizyczna i odpowiedni sposób odżywiania.

bg‑yellow

Jak zapobiegać otyłości i nadwadze?

Piramida zapobiegania otyłości

R5YLMogHwzZye1
Ilustracja przedstawia piramidę zapobiegania otyłości. Na szczycie piramidy znajduje się hasło Ogranicz: 1. Oglądanie TV oraz 2. Ogranicz Korzystanie z komputera i dwa rysunki przedstawiające: osobę siedzącą przed telewizorem oraz osobę pracującą przy komputerze. Poziom niżej znajduje się hasło 2-3 razy w tygodniu i dwa rysunki przedstawiające: osobę ćwiczącą na bieżni i osobę podnoszącą sztangę. 3. Ćwiczenia rozciągające, kształtujące estetykę ruchu, np. fitness, taniec, 2-3 razy w tygodniu, oraz 4. Ćwiczenia rozwijające siłę i wytrzymałość, np. siłownia, 2-3 razy w tygodniu. Poziom niżej znajduje się hasło 3-5 razy w tygodniu i cztery rysunki przedstawiające: osobę jadącą na rowerze, osobę skaczącą na skakance, osobę biegającą i osobę grającą w tenisa. 5. Rekreacja ruchowa w ogólnodostępnych obiektach sportowych, 3-5 razy w tygodniu oraz 6. Jazda na rowerze, biegi lub marszobiegi, 3-5 razy w tygodniu. Poziom niżej znajduje się hasło Codziennie i cztery rysunki przedstawiające: idącą osobę, osobę koszącą trawnik, osobę zamiatającą, osobę wchodzącą po schodach. 7. Spacery, pomoc w obowiązkach domowych, codziennie, oraz 8. Wchodzenie po schodach, droga do szkoły w miarę możliwości na piechotę, codziennie.
Zgodnie z wytycznymi Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej osoby dorosłe powinny poświęcać co najmniej 30 minut na aktywność fizyczną o umiarkowanej lub dużej intensywności fizycznej, a dzieci i młodzież co najmniej 60 minut dziennie.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Podstawowe zasady zdrowego odżywiania:

  1. Jedz regularnie.

  2. Spożywaj pięć posiłków dziennie.

  3. Jedz dużo warzyw i owoców.

  4. Sól zamień na zioła.

  5. Produkty typu fast food zastąp zdrowszymi, samodzielnie przygotowanymi daniami.

  6. Ogranicz spożycie tłuszczów, szczególnie zwierzęcych.

  7. Nie objadaj się słodyczami.

  8. Pij dużo wody.

  9. Unikaj białego pieczywa.

  10. Unikaj alkoholu.

bg‑orange

Leczenie otyłości

Podstawowym zaleceniem podczas leczenia otyłości jest powrót do prawidłowej masy ciała. Zaleca się radykalną zmianę stylu życia przez stosowanie urozmaiconej diety odchudzającej oraz regularne stosowanie ćwiczeń fizycznych. Do uzyskania trwałych, zadowalających efektów potrzebne są cierpliwość, wytrwałość i konsekwencja. Tak zwane diety cud, czyli rygorystyczne diety mające na celu szybką utratę masy ciała, są zwykle nieskuteczne, a czasem niebezpieczne. Nie dostarczają wszystkich potrzebnych składników odżywczych, a ich zakończenie wiąże się z efektem jo‑jo, czyli nagłym przyrostem masy ciała.

R1Ma08Mf2ya06
Efekty odchudzania.
Źródło: Pixabay, domena publiczna.

U części otyłych pacjentów konieczne jest dodatkowe leczenie farmakologiczne oparte na lekach zmniejszających apetyt i redukujących przyswajanie tłuszczu. Środki farmakologiczne wspomagające odchudzanie powinny być zażywane wyłącznie pod kontrolą lekarza.

W ciężkich przypadkach, kiedy diety i farmakoterapia nie przynoszą spodziewanych efektów, a wartość wskaźnika BMI chorego przekracza 35, stosuje się leczenie chirurgiczne. Operacje bariatryczne, polegające na zmniejszeniu żołądka, wykonuje się u osób z otyłością II stopnia (tzw. otyłość zaawansowana) oraz III stopnia (tzw. otyłość olbrzymia).

Otyłość jest chorobą, która dotyczy nie tylko ciała, ale często również umysłu. Chory wymaga zatem wsparcia psychologicznego w zmianie stylu życia i reagowania na nadmierny stres.

Słownik

bilans energetyczny organizmu
bilans energetyczny organizmu

różnica między ilością energii dostarczanej do organizmu w pokarmie w postaci węglowodanów, tłuszczów i białek (co najmniej w ciągu doby) a ilością energii wydatkowanej przez organizm w postaci pracy i ciepła, w tym samym okresie

BMI
BMI
R1SGUDgtw3Ipz
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

wskaźnik masy ciała (ang. body mass index); współczynnik powstały przez podzielenie masy ciała podanej w kilogramach przez kwadrat wysokości podanej w metrach; stosowany do oceny zagrożenia chorobami związanymi z nadwagą i otyłością lub niedowagą

impedancja elektryczna
impedancja elektryczna

opór elektryczny tkanek organizmu, wykorzystywany w analizie składu ciała

nadwaga
nadwaga

nagromadzenie tkanki tłuszczowej w organizmie przekraczające przyjęte normy w stopniu umiarkowanym, skutkujące zwiększoną masą ciała

otyłość
otyłość

nadmierne nagromadzenie tkanki tłuszczowej w organizmie, przekraczające jego fizjologiczne potrzeby i możliwości adaptacyjne, mogące prowadzić do niekorzystnych skutków dla zdrowia

otyłość alimentacyjna (prosta, pierwotna)
otyłość alimentacyjna (prosta, pierwotna)

spowodowana dostarczaniem nadmiernej ilości kalorii

otyłość wtórna
otyłość wtórna

spowodowana zaburzeniami hormonalnymi (np. niedoczynnością tarczycy) lub stosowaniem niektórych leków

WHR
WHR

stosunek obwodu talii do obwodu bioder (ang. waist‑hip ratio); współczynnik wynikający z podzielenia obwodu talii przez obwód bioder (pomiary dokonywane w dowolnej jednostce miar); wskaźnik rozmieszczenia tkanki tłuszczowej w ciele człowieka

Radio3jyDOWOh
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
zespół metaboliczny
zespół metaboliczny

zbiór powiązanych czynników znacznie zwiększających ryzyko rozwoju miażdżycy i cukrzycy typu 2; należą do nich m.in. otyłość brzuszna, nadciśnienie tętnicze i zaburzona tolerancja glukozy