Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Przedstawiciele

Poglądy

Stoicy dzielili filozofię na trzy działy:

  • fizykę, czyli naukę o bycie,

  • logikę, na którą składała się dialektyka i teoria poznania,

  • etykę.

RqYLpHVnZSkd01
Ilustracja interaktywna. Ilustracja składa się z trzech części. Pierwsza część przedstawia kobietę siedzącą na tronie. Ubrana jest w długą suknię i trzyma obosieczny miecz. Pod nią na schodach znajdują się małe aniołki. Czytają książkę, trzymają klucz, wiążą supełki. Obok leżą miecz, klucze i księgi oraz pełzają węże. Druga część ilustracji przedstawia kobietę w długiej sukni, która stoi przy maszynie. Trzyma klosz, pod którym jest ptak. Klosz jest połączony z maszyną, której pedał jest naciskany przez kobietę. Trzecia część ilustracji przedstawia walkę między trzema kobietami i mężczyzną, którzy unoszą się w chmurach. Pod spodem jest grupa nagich dzieci. Elementy ilustracji interaktywnej: 1. Zagadnienia epistemologiczne i logiczne — semantyka i sensualizm Filozofowie stoiccy badali związki między poznaniem a językiem; wychodzili od oczywistego faktu, że narzędziem poznania jest język, będący niczym innym jak systemem znaków. Zainteresowania stoików dotyczyły różnych dziedzin: dialektyki, retoryki, gramatyki, topiki, czyli analizy tzw. toposów. Zajmowali oni się etymologią, czyli pochodzeniem słów, oraz semantyką, czyli nauką o ich znaczeniu. Można powiedzieć, że logika stoików sprowadzała się do badania znaków i tego, co one oznaczają. W rzeczywistych przedmiotach poznania dokonali rozróżnienia elementu znaczącego, to jest dźwięku wypowiadanego za pomocą głosu, i samego znaczenia (lekton), tworu powstającego w wyniku poznania umysłowego.
W teorii poznania stoicy, idąc za sofistami, byli wyznawcami sensualizmu; wiedza pochodzi ze zmysłowych spostrzeżeń, które najpierw są zbierane, następnie uogólniane, w wyniku czego powstają pojęcia. W tym procesie przekształcania spostrzeżeń w pojęcia bierze udział rozum (logos). Jednocześnie nie same nazwy zajmowały stoików najbardziej, tylko sądy, a więc zdania wyrażające prawdę lub fałsz. W poznaniu największe znaczenie miały tzw. sądy kataleptyczne, czyli niezachwiane, niebudzące wątpliwości, zweryfikowane przez rozum., 2. Zagadnienia fizyczne — materialistyczny monizm i teoria pożaru świata W poglądach na budowę świata stoicy nawiązywali do jońskich filozofów przyrody, zwłaszcza do Heraklita. Tak jak oni byli wyznawcami materialistycznego monizmu; uważali, że bytem może być tylko to, co działa i podlega działaniu, a więc ciała. Inaczej mówiąc, wszystko, co istnieje, ma charakter materialny, nawet dusza i bogowie. Jeśli coś nie jest materialne, to znaczy, że jest niebytem, próżnią. Stoicy, podobnie jak jońscy filozofowie, stali na stanowisku hylozoizmu, w ciałach wyróżniali dwa czynniki: bierny, czyli materię (hyle), oraz aktywny, czyli logos, oba materialne. Logos to — podobnie jak u Heraklita — kosmiczna siła, rozum świata, działający w sposób celowy, który stoicy wyobrażali sobie jako tchnienie (pneuma) przenikające materię i pobudzające ją do działania. Pneuma podobne było do stanu między ogniem a powietrzem. Każda istniejąca rzecz zawiera w sobie rozum zalążkowy (logoi spermatikoi), będący źródłem jej życia i rozwoju.
Wyznawali ponadto panteizm, czyli pogląd, że cały świat ma boski charakter. Nie pojawiał się u nich dualizm między Bogiem a światem, konsekwentnie opowiadali się za monistyczną koncepcją świata, w którym Bóg to zarówno mitologiczny Zeus, działający racjonalnie i celowo logos, jak i materialna pneuma. Świat dla stoików był uporządkowanym racjonalnie i działającym celowo kosmosem, kierowanym przez jedną boską siłę. W kosmosie każda rzecz i każde zdarzenie podlegało prawu konieczności, taki a nie inny porządek świata narzucało przeznaczenie (gr. heirmarmene, łac. fatum), taki a nie inny cel — opatrzność (gr. pronoia, łac. providentia). Tłumacząc powstanie świata, stoicy nawiązywali do Heraklitejskiej koncepcji ognia jako pierwotnej zasady świata. Na samym początku istniała tylko ognista pneuma, z niej powstały następnie trzy pozostałe żywioły. W dalszym procesie ewolucji pierwotna pramateria ulegała coraz większemu zróżnicowaniu, a po osiągnięciu maksymalnego poziomu rozpoczynał się etap ponownego scalania, który kończył się wielkim pożarem świata (ekpyrosis). Po czym cały cykl się powtarzał. Była to zatem teoria wiecznego powrotu., 3. Zagadnienia etyczne — życie zgodne z naturą i koncepcja cnoty Poglądy etyczne stoików korespondowały w znacznej mierze z ich zapatrywaniami na budowę świata. Kosmos, a więc wszystko to, co otacza człowieka, ma charakter racjonalny i boski. Wszystko to, co istnieje i dzieje się w świecie, wynika z konieczności. Wychodząc z takiego założenia, stoicy łatwo wskazywali najwłaściwszą drogę postępowania — człowiek, jeśli chce w swoim życiu osiągnąć szczęście, musi poznać prawa, w oparciu o które funkcjonuje cały świat, i z całym spokojem im się podporządkować, a tym samym wewnętrznie uniezależnić od wszelkich zewnętrznych zdarzeń i okoliczności. Celem ludzkiego życia jest życie zgodne z naturą, czyli boskim logosem przenikającym wszystko, a więc kosmos i ludzką duszę. Czyli inaczej mówiąc, żyć zgodnie z naturą to znaczy żyć zgodnie z rozumem, logosem. A rozum powinien podpowiadać człowiekowi, co dobre, a co złe, i nakłaniać do wyboru tego, co dobre, a odrzucenia tego, co złe. To, co dobre, jest cnotą, i właściwie tylko o nią człowiek powinien zabiegać w swoim życiu. Cnota jest samowystarczalna (autarkia), oprócz niej nic innego nie jest potrzebne do szczęścia, dzięki niej człowiek osiąga wewnętrzną harmonię. Jest też wiedzą, można się więc jej nauczyć.
Tym, co zakłóca szczęście człowieka, są afekty, czyli uczucia zanadto kierowane bezrozumnym popędem. Stoicy wskazywali cztery takie negatywne uczucia: nadmierna przyjemność, smutek, żądza, strach. Jeśli się im ulegnie, prowadzą do cierpienia (pathos), dlatego też zalecali apatię, czyli uwolnienie od afektów. Stawało się to możliwe wtedy, gdy człowiek starał się żyć na sposób rozumowy, kierując się cnotą. Stoicy dokonali rozróżnienia, co dobre (cnoty), i tego, co złe (afekty), pozostała reszta, czyli bogactwo, fizyczna siła, zaszczyty, zdrowie, to rzeczy obojętne. Ponieważ między nimi też trzeba dokonywać wyboru, dzielili je jeszcze na te, które warto wybierać, i te, które należy odrzucić. Do tych pierwszych zaliczyli na przykład zdrowie, rodzinę, uznanie itp.
Od lewej: Antoine le Grand, Alegoria logiki, 1694; Charles Nicolas Cochin, Fizyka, 1773; Charles Monnet, Gérard Vidal, Cnota i Prawda walczące z ludzką Dumą, aby człowiek żył zgodnie z Naturą. 1782/1785,
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., Wikimedia Commons, Wellcome Collection, licencja: CC BY-SA 3.0.
RRmQV4SSQelCS1
Wybierz jedno nowe słowo poznane podczas dzisiejszej lekcji i ułóż z nim zdanie.

Wpływ i recepcja

Szkoła stoików działała prawie 500 lat i przetrwała do II w. n.e. Z czasem najbardziej znanym działem ich filozofii stały się poglądy etyczneetykaetyczne, w mniejszym stopniu oddziaływała fizyka. Etyka stoików okazała się zbieżna w wielu miejscach z etyką chrześcijańską, co sprawiło, że myśliciele chrześcijańscy zainteresowali się takimi postaciami jak Seneka. W okresie renesansu, epoce ponownego odkrywania antyku, sięgnięto po raz kolejny do stoicyzmu, który przyswajano za pośrednictwem Seneki, Cycerona i Horacego.

Słownik

apatia
apatia

(gr. apatheia – bezczucie) wyzwolenie się od namiętności i zewnętrznych podniet, powściąganie afektów; stan zobojętnienia wobec wszelkich dóbr życiowych, który przynosi człowiekowi spokój duchowy i poczucie wewnętrznej niezależności

etyka
etyka

(gr. ethikos (logos) — moralność, etyka) nauka o moralności, która jest ogółem ocen i norm moralnych przyjętych w danej zbiorowości społecznej (zbiorowości, klasie lub grupie społecznej, środowisku) w określonej epoce

etymologia
etymologia

(gr. etymon – prawdziwe znaczenie wyrazu) nauka o pochodzeniu i pierwotnym znaczeniu wyrazów

monizm
monizm

(gr. monos – jedyny) stanowisko filozoficzne, w którym zakłada się, że rzeczywistość jest jednorodna, istnieje tylko jedna substancja: według materialistów – materia, według idealistów – duch

panteizm
panteizm

(gr. pan – wszystko + en – w + theos – Bóg) doktryna filozoficzna, według której Bóg jest tożsamy z Wszechświatem, rozumianym jako jedna całość

sądy kataleptyczne
sądy kataleptyczne

(gr. katalepsis – uchwycenie) sądy niezachwiane, niebudzące wątpliwości, zweryfikowane przez rozum

semantyka
semantyka

(gr. semantikos – znaczący) nauka o znaczeniu i zmianie znaczeń wyrazów