Przeczytaj
Modernizacja kraju
ModernizacjęModernizację kraju Japończycy przeprowadzali po to, aby go uchronić przed obcą ingerencją, do jakiej doszło m.in. w Chinach. W tym celu wzmocnili potencjał militarny. Pod hasłem „bogate państwo, silna armia” w 1873 r. ustanowiono powszechną służbę wojskową. W warunkach japońskich było to posunięcie rewolucyjne. Zlikwidowało ono monopol samurajówsamurajów (stanowiących 6‑10% społeczeństwa) na zajmowanie się wojną. Armia zajmowała niezwykle silną pozycję w państwie.
Reformy, wzorowane na rozwiązaniach zachodnich, objęły też szkolnictwo. Od 1871 r. zaczęto wprowadzać powszechną edukację. Sześć lat później w Tokio powstał uniwersytet. Jednocześnie Japonia weszła na drogę liberalnegoliberalnego kapitalizmukapitalizmu oraz intensywnej industrializacjiindustrializacji. W 1870 r. Japończycy zreformowali system walutowy według wzorów zachodnich. Skomplikowane stosunki monetarne zastąpił nowoczesny system dziesiętny z jenem jako walutą podstawową. W następnym roku oddano do użytku pierwszą linię kolejową, z Tokio do Jokohamy. Budowano linie telegraficzne i urzędy pocztowe. Sukcesy gospodarcze umożliwiły rozbudowę armii oraz utrzymanie kosztownych sił zbrojnych.
Na jakie zasady polityki cesarskiej zwraca uwagę ten portret?
W roku 1885 cesarz mianował pierwszą radę ministrów z premierem na czele, zaś cztery lata później nadał Japonii konstytucję. Władca jako wzór do opracowania ustawy zasadniczej przyjął rozwiązania pruskie, gdyż Japończykom bliskie były tradycje silnej władzy oraz armii. Odtąd Japonia była monarchią konstytucyjnąmonarchią konstytucyjną z rządami parlamentarnymi, przy czym stojący na jej czele cesarz miał atrybuty boskie. Symbolem nowych porządków oraz centralizacji aparatu władzy było przeniesienie stolicy z Kioto do Tokio.
Cechą charakterystyczną dla Japonii było to, że wprowadzając nowe instytucje, chroniono tradycję. Samurajski etosetos bezwzględnego posłuszeństwa swojemu panu stał się wzorem dla żołnierzy, gotowych do największych poświęceń dla cesarza. Dla Japończyka miłość do ojczyzny jako organizmu politycznego była mniej ważna niż miłość do monarchy, który uosabiał tradycję i kulturę Japonii. Swoje wpływy zachowały wielkie klany, których przedstawiciele przewodzili w służbie cywilnej oraz armii. Ponadto Japończycy pozostali wierni tradycyjnym wartościom, takim jak pilność, szacunek dla starszych oraz przełożonych, pracowitość i skłonność do poświęceń.
Wojna rosyjsko‑japońska
Pod koniec XIX w. Japonia rozpoczęła ekspansję na Azję Wschodnią. W 1879 r. przyłączyła wyspy Riukiu (archipelag wysp między Tajwanem a Kiusiu), sześć lat później pokonała Chiny w Mandżurii, po czym anektowałaanektowała Tajwan i znajdujące się w Cieśninie Tajwańskiej PeskadoryPeskadory. Japończycy musieli się jednak wycofać z Półwyspu LiaotuńskiegoPółwyspu Liaotuńskiego po sprzeciwie mocarstw europejskich.
W lutym 1904 r. Japończycy bez wypowiedzenia wojny zaatakowali rosyjską bazę morską w Port Artur. Oba kraje już od pewnego czasu prowadziły ekspansję na terenach, na których później starły się ich armie. Na początku działania prowadzono głównie na morzu, a wojenna baza w Port Artur padła dopiero po prawie rocznym oblężeniu. W jednej z głównych bitew lądowych - trzytygodniowej bitwie pod Mukdenem na przełomie lutego i marca 1905 r. - Japończycy wyparli Rosjan z południowej Mandżurii. W maju 1905 r. w bitwie pod Cuszimą flota japońska rozgromiła przybyłą z Morza Bałtyckiego flotę rosyjską. Wojna wywołana rywalizacją o Mandżurię i Koreę zakończyła się zwycięstwem Japończyków, którzy poza wpływami na obu terytoriach i ograniczeniem rosyjskiej obecności na Dalekim Wschodzie zyskali także część Sachalinu. Japonia stała się mocarstwem.
Zwycięska wojna z Rosją ośmieliła Japończyków do dalszych podbojów na Dalekim Wschodzie. Okazało się, że Europejczyków można było pokonać, co stało się punktem zwrotnym dla państw Azji. W 1910 r. Japończycy zajęli Koreę, a następnie swoją ekspansję skierowali przeciwko Mandżurii i Chinom. Natomiast klęska armii rosyjskiej w znaczący sposób przyczyniła się do wzrostu niezadowolenia społecznego w Rosji oraz do wybuchu rewolucji w 1905 roku. Rewolucjoniści wymusili na Mikołaju II istotne ustępstwa, takie jak wprowadzenie powszechnego prawa wyborczego i wolności zgromadzeń, oraz zwołanie parlamentu (Dumy Państwowej). Autorytet cara znacząco upadł, a Rosja wkroczyła na drogę reform demokratycznych i liberalnych. Jednocześnie imperium rosyjskie, utraciwszy swoją wcześniejszą pozycję na Pacyfiku, zmieniło kierunek swojej ekspansji, skupiając się na Europie, Bliskim Wschodzie, a także rejonie cieśnin Morza Śródziemnego i Czarnego.
Słownik
(z łac. annexio – przyłączenie) przyłączenie przez jedno państwo całości lub części terytorium drugiego państwa
(gr. ethos – zwyczaj, porządek) przestrzegany przez daną społeczność zestaw wartości, ideałów i zasad postępowania, którym członkowie społeczności kierują się przy podejmowaniu wyborów i działań; etos ma postać niepisanej umowy, podtrzymywanej działaniami członków społeczności (np. etos rycerski, etos zawodowy lekarzy)
(ang. industrialisation, z łac. industria - pierwotnie w znaczeniu pracowitości, celowego działania) rozwój przemysłu, proces przekształcania się społeczeństwa tradycyjnego w społeczeństwo przemysłowe
(od łac. capitale, od caput - głowa; w pierwotnym znaczeniu dotyczyło ruchomej własności) system gospodarczy oparty na prywatnej własności i czerpaniu z niej zysku za pośrednictwem swobodnego zawierania umów; kapitalistą był człowiek posiadający kapitał, a więc majątek (w postaci np. pieniędzy, dóbr materialnych, a także środków produkcji itp.)
półwysep w północono‑wschodnich Chinach na Morzu Żółtym
(od łac. liber – wolny) postawa oparta na indywidualistycznej koncepcji człowieka i społeczeństwa, charakteryzująca się umiłowaniem wolności; jako nurt polityczny liberalizm podkreślał takie elementy życia publicznego, jak wartości demokratyczne, wolności i prawa obywatelskie czy własność prywatną i wolny rynek
unowocześnianie; procesy społeczne związane z rozwojem przemysłowym
ustrój państwa, w którym władzę sprawuje monarcha ograniczony przez władzę ustawodawczą parlamentu i sądy niezależne od niego i monarchy
archipelag 90 wysepek znajdujący się w Cieśninie Tajwańskiej, na zachód od wyspy Tajwan; obecnie należy do Chin
(jap. samurai – wojownik; rzeczownik pochodzący od archaicznego czasownika saburau, który z czasem przeszedł zmianę fonetyczną w samurau, znaczącego służyć panu) pierwotnie świta służąca najwyższym dostojnikom japońskim, także gwardia cesarska (gosho‑zamurai); na Zachodzie szeroko rozpowszechniona nazwa feudalnego rycerza japońskiego
(siogun; w jap. – dowódca) tytuł noszony przez japońskich namiestników wojskowych zarządzających w dawnej Japonii (zwłaszcza w XVII–XIX w.) faktycznie państwem
Słowa kluczowe
Tokugawa, szogun, szogunat, Japonia, Mutsuhito, Port Artur, świat w II połowie XIX w., świat na początku XX w., wojna rosyjsko‑japońska
Bibliografia
A. Chwalba, Historia powszechna. Wiek XIX, PWN, Warszawa 2008.
Wielka Historia Świata, t. 1–12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności), Świat Książki 2004–2006.
Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011–2019.
P. Schmidt, Statysta na dyplomatycznej scenie, tłum. H. Kurnatowski, Kraków 1962.
Wiek XX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. M. Sobańska‑Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1998.