Przeczytaj
Rząd na uchodźstwie
Powołany 30 września 1939 roku nowy polski rząd za siedzibę obrał najpierw Paryż, a potem Angers nad Loarą. Władysław Sikorski oprócz stanowiska premiera objął też funkcję naczelnego wodza. Utworzono wielopartyjną Radę Narodową Rzeczypospolitej Polskiej pod przewodnictwem Ignacego Paderewskiego, będącą rodzajem reprezentacji parlamentarnej. W jej skład powołano przede wszystkim przedstawicieli partii, które przed wojną znajdowały się w opozycji do sanacjisanacji, a na emigracji poparły rząd Władysława Sikorskiego: Stronnictwa Narodowego (SN), Stronnictwa Ludowego (SL), Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) i Stronnictwa Pracy.
Najważniejszym celem rządu RP na uchodźstwie w pierwszym okresie była odbudowa sił zbrojnych. Dzięki staraniom generała Sikorskiego na wiosnę 1940 roku armia polska we Francji liczyła już 80 tys. żołnierzy, w większości ochotników z Polonii francuskiej oraz żołnierzy i oficerów internowanychinternowanych na Węgrzech i w Rumunii, którzy dzięki sympatii tamtejszych władz i społeczeństw przedarli się na Zachód. Wyposażenie wojsku dostarczyły rządy Francji i Anglii. Po klęsce Francuzów około 27 tys. wojska polskiego wraz z rządem zostało ewakuowane do Wielkiej Brytanii (część wojska do Palestyny), by kontynuować walkę. Rząd londyński dla lepszego kontaktu ze społeczeństwem na ziemiach polskich ustanowił jesienią 1940 roku Delegaturę RP na Kraj. Delegaci wysyłani do okupowanej Polski od grudnia 1940 roku mieli za zadanie nie tylko informować rząd o sytuacji na miejscu, lecz także organizować podziemną administrację i zarządzać konspiracyjnym życiem cywilnym.
Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DTONvVztQ
Nagranie filmowe lekcji pod tytułem Rząd polski na uchodźstwie.
- Nazwa kategorii: Działalność rządu W. Sikorskiego
- Nazwa kategorii: Francja
- Nazwa kategorii: 1. rozbudowanie polskich sił zbrojnych na zachodzie{links=1,2}
- Nazwa kategorii: 2. rekrutacja Polaków mieszkających na stałe we Francji, a także internowanych żołnierzy i generałów na Węgrzech i w Rumunii{links=1,2} Koniec elementów należących do kategorii Francja
- Nazwa kategorii: Wielka Brytania
- Nazwa kategorii: 1. VI 1940 r. - przeniesienie siedziby rządu polskiego do Londynu{links=1,2}
- Nazwa kategorii: 2. ewakuacja z Francji jedynie 1/3 polskich żołnierzy{links=1,2}
- Nazwa kategorii: 3. podpisanie polsko-brytyjskiej umowy wojskowej Koniec elementów należących do kategorii Wielka Brytania
- Elementy należące do kategorii Działalność rządu W. Sikorskiego
- Elementy należące do kategorii Francja
- Elementy należące do kategorii Wielka Brytania
Początek konspiracji
Pierwszą konspiracyjnąkonspiracyjną organizację, Służbę Zwycięstwu Polski (SZP), utworzył jeszcze w oblężonej przez Niemców Warszawie we wrześniu 1939 roku generał Michał Tokarzewski‑Karaszewicz. Niezależnie od niej spontanicznie zaczęły powstawać inne grupy oporu, m.in. Bataliony Chłopskie (od 1940 roku, tworzone na wsi z inicjatywy działaczy Stronnictwa Ludowego) czy Gwardia Ludowa (od 1942 roku, organizacja związana z PPS) i inne, często nieformalne struktury. Zaczęło też działać podziemne harcerstwo – pod kryptonimem Szare Szeregi.
W grudniu 1939 roku premier Sikorski nakazał rozwiązanie SZP , a w jej miejsce powołał nową organizację, bardziej związaną z rządem, Związek Walki Zbrojnej (ZWZ), którego komendantem głównym (w Paryżu) został gen. Kazimierz Sosnkowski. W kraju, na ziemiach pod okupacją niemiecką, ZWZ dowodził komendant gen. Stefan Rowecki, a na obszarze zajętym przez ZSRS – komendant gen. Michał Tokarzewski‑Karaszewicz. ZWZ miał za zadanie przede wszystkim podtrzymywać ducha patriotyzmu w społeczeństwie i przygotowywać swoich żołnierzy do zbrojnego wystąpienia przeciwko okupantom w odpowiednim momencie.
W lutym 1942 roku ZWZ przekształcono w Armię Krajową (AK). Pierwszym komendantem AK został gen. Stefan Rowecki „Grot”, po jego aresztowaniu przez Niemców w lipcu 1943 roku obowiązki komendanta głównego przejął Tadeusz Bór‑Komorowski. W październiku 1944 roku Bór‑Komorowski trafił do niemieckiej niewoli, a nowym komendantem głównym został Leopold Okulicki. Zadaniem AK było podjęcie bardziej aktywnej walki z wrogiem (sabotaż, zamachy na przedstawicieli władz i cele wojskowe) oraz scalenie ruchu oporu. To drugie nie było łatwe, bo część formacji odmówiła przystąpienia do AK (m.in. prawicowe organizacje, które zdecydowały się na utworzenie własnych Narodowych Sił Zbrojnych). Mimo to była ona największą strukturą ruchu oporu – do końca wojny przez jej szeregi przewinęło się niemal 450 tys. ludzi. W 1944 roku, w momencie maksymalnej zdolności AK, jej siły liczyły prawdopodobnie ok. 250 tys. osób. Takie dane podał sztabowcom amerykańskim gen. Stanisław Tatar, były szef operacji Komendy Głównej. Natomiast gen. Stefan Rowecki „Grot” obliczał AK na ok. 380 tys. żołnierzy i oficerów, jednak liczby te zostały później zanegowane, m.in. przez kuriera londyńskiego MSW Tadeusza Chciuka.
Słownik
przymusowe umieszczanie osób w wyznaczonym miejscu, bez możliwości jego opuszczania;
tajna, nielegalna działalność skierowana przeciwko np. władzy, okupantom;
współpraca obywateli państwa okupowanego z władzami okupacyjnymi na szkodę tego kraju lub jego społeczeństwa;
(z łac. sanatio – odnowienie) system rządów ustanowiony po zamachu majowym z 1926 r., w wyniku którego do władzy doszli ludzie związani z Józefem Piłsudskim; celem tych rządów było uzdrowienie sytuacji w kraju
Słowa kluczowe
Władysław Sikorski, Rada Narodowa Rzeczypospolitej Polskiej, Służba Zwycięstwu Polski, Związek Walki Zbrojnej, Polityczny Komitet Porozumiewawczy, Delegatura Rządu RP na Kraj, II wojna światowa, Polska pod okupacją, polskie władze na uchodźstwie, Armia Krajowa
Bibliografia
M. Hulas, Goście czy intruzi? Rząd polski na uchodźstwie, wrzesień 1939‑lipiec 1943, Warszawa 1996.
G. Sanford, Zbrodnia katyńska a stosunki polsko‑sowieckie w latach 1941‑1943, Zbrodnia katyńska. Przesłanie dla przyszłości, Zeszyty katyńskie nr 21, Warszawa 2006
M. M. Drozdowski, Ignacy Jan Paderewski. Zarys biografii politycznej, Warszawa 1981.
K. Popiel, Generał Sikorski w mojej pamięci, Warszawa 1983.