Oś czasu. 5.1939 Ustalenie przez Francję i Wielką Brytanię zasad pomocy dla Polski. Polskie plany zakładały obronę przed Trzecią Rzeszą w wypadku jej inwazji na Rzeczpospolitą oraz oczekiwanie na pomoc, której miały udzielić Wielka Brytania i Francja. Kraje te zobowiązały się do wsparcia lotniczego i lądowego w ciągu 15 dni od daty agresji na Polskę.

Układ o pomocy wzajemnej między Rzeczpospolitą Polską a Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej
Rząd Polski i Rząd Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, pragnąc oprzeć na stałej podstawie współpracę między swymi krajami, wynikającą z zapewnień pomocy wzajemnej o charakterze obronnym, które już wymieniły, postanowiły zawrzeć Układ [...]
Artykuł 1.
W razie gdyby jedna ze stron umawiających się znalazła się w działaniach wojennych w stosunku do jednego z mocarstw europejskich na skutek agresji tego ostatniego przeciwko tejże stronie umawiającej się, druga strona umawiająca się udzieli bezzwłocznie stronie umawiającej się znajdującej się w działaniach wojennych wszelkiej pomocy i poparcia będących w jej mocy. [...]
Artykuł 3.
Jeżeli jedno z mocarstw europejskich czyniłoby próby podważenia niezawisłości Jednej ze stron umawiających się środkami gospodarczego przenikania albo w jakikolwiek inny sposób, strony umawiające się udzielą sobie wzajemnego poparcia w przeciwstawieniu się takim próbom. Jeżeliby to mocarstwo rozpoczęło następnie działania wojenne przeciw jednej ze stron umawiających się, postanowienia Artykułu 1 będą się stosować. [...]
Artykuł 7.
Jeżeliby strony umawiające się znalazły się w działaniach wojennych na skutek zastosowania niniejszego Układu, to nie zawrą one ani rozejmu, ani traktatu pokoju, jak tylko za wspólnym porozumieniem.
Artykuł 8.
Niniejszy Układ jest zawarty na okres 5 lat.
Jeżeli nie będzie wypowiedziany na 6 miesięcy przed upływem tego okresu, pozostanie nadal w mocy, przy czym każda umawiająca się strona będzie miała wówczas prawo wypowiedzieć go w każdej chwili za sześciomiesięcznym uprzedzeniem.
Niniejszy Układ wchodzi w życie w chwili podpisania. [..]

^{Indeks górny Źródło: artykuł Układ o pomocy wzajemnej między Polską a Wielką Brytanią (1939), wikiźródła.org, [dostęp: 15.02.2022]}. 23.8.1939 Spotkanie Józefa Stalina z Joachimem von Ribbentropem w Moskwie 23 sierpnia 1939 roku. Na czarno-białej fotografii znajduje się generał Bolesław Wieniawa-Długoszewski. Jest to starszy mężczyzna, posiada ciemne oczy, wąskie usta i długi nos oraz krótkie włosy zaczesane do tyłu. Ubrany jest w ciemny mundur z kołnierzem okalającym szyję. Do munduru przyczepiona jest ukośna szarfa oraz liczne ordery i odznaczenia. Podpisanie w Moskwie paktu Ribbentrop–Mołotow. Formalnie był to pakt o nieagresji pomiędzy Trzecią Rzeszą i Związkiem Sowieckim, jednak zgodnie z dołączonym do niego tajnym protokołem zakładał podzielenie terytoriów i pozbawienie suwerenności takich krajów jak Polska, Litwa, Łotwa, Estonia, Finlandia oraz Rumunia. 1.9.1939 „Schleswig-Holstein” ostrzeliwuje Gdynię z portu w Gdańsku, 13 września 1939 rok. Czarno-biała fotografia przedstawia moment, gdy Schleswig-Holstein ostrzeliwuje Gdynię z portu w Gdańsku. Wydarzenie to miało miejsce 13 września 1939 roku. Zdjęcie to zostało wykonane z brzegu i przedstawia płynący na wodzie statek znacznej wielkości, posiadający białą burtę i ciemne maszty. Obok statku są przedstawione kłęby dymu z wyrzucanych pocisków. Atak Niemiec na Polskę. Działania wojenne rozpoczęły się od zbombardowania Wielunia oraz ataku na Westerplatte. W historiografii data ta uważana jest za początek II wojny światowej. 17.9.1939 Agresja ZSRS na Polskę. Kraj opuszczają polskie władze. W nocy z 17 na 18 września najwyższe władze RP, a więc prezydent, premier, rząd i naczelny wódz, opuszczają granice kraju. Wyjazd z Polski był możliwy dzięki uzyskaniu od rządu w Rumunii prawa do przejazdu do portu w Konstancy. Warunkiem było nie podejmowanie przez polski rząd działalności politycznej. 18.9.1939 Gen. Bolesław Wieniawa-Długoszowski (1881-1942). Na czarno-białej fotografii znajduje się generał Bolesław Wieniawa-Długoszewski. Jest to starszy mężczyzna, posiada ciemne oczy, wąskie usta i długi nos oraz krótkie włosy zaczesane do tyłu. Ubrany jest w ciemny mundur z kołnierzem okalającym szyję. Do munduru przyczepiona jest ukośna szarfa oraz liczne ordery i odznaczenia. Internowanie prezydenta Mościckiego, marszałka Śmigłego-Rydza i członków rządu. Zostali oni umieszczeni w różnych miejscowościach w Rumunii. Prezydent skorzystał z przysługującego mu na mocy konstytucji z 1935 r. prawa i wyznaczył na swojego następcę ambasadora RP w Rzymie, gen. Bolesława Wieniawę-Długoszowskiego. 30.9.1939 Władysław Raczkiewicz – prezydent RP na uchodźctwie. Na czarno – białym zdjęciu portretowym przedstawiony jest Władysław Raczkiewicz - prezydent RP na uchodźstwie. Raczkiewicz posiada długi, orli nos, ciemne oczy oraz gęste, ciemne brwi a także krótkie włosy zaczesane do tyłu. Ubrany jest w czarną marynarkę i pasiastą koszulę z krawatem pod szyją. Prezydentem zostaje Władysław Raczkiewicz. Wybór tego kandydata był wynikiem kompromisu między kandydatem Ignacego Mościckiego (Wieniawą-Długoszowskim) a Władysławem Sikorskim, którego popierała Francja i Wielka Brytania. 30.9.1939 Władysław Eugeniusz Sikorski - polski wojskowy i polityk, generał broni Wojska Polskiego, premier i minister spraw wojskowych II Rzeczypospolitej. Na fotografii przedstawiono Władysława Sikorskiego. Jest to mężczyzna w średnim wieku z zaczesanymi do tyłu włosami i przystrzyżonym wąsem. Ma skrzyżowane ze sobą ręce, ubrany jest w ciemny mundur zapinany na guziki z orderem na piersi oraz koszulę z krawatem. Utworzenie rządu koalicyjnego poza granicami Polski. W jego skład weszli politycy partii opozycyjnych (PPS, SL, SN, SP) oraz politycy sanacyjni. Władysław Sikorski został premierem, ministrem spraw wojskowych, a także naczelnym wodzem i Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych. 1.10.1939 Zaprzysiężenie nowego polskiego rządu na uchodźstwie. Rząd gen. Sikorskiego dzień później uznały Stany Zjednoczone, a dwa dni później Wielka Brytania.

4 października 1939 r. Sikorski deklarował, iż tworzony przez niego rząd jest Rządem Wojny i Jedności. Skład gabinetu był potwierdzeniem tej deklaracji - wprawdzie w większości ministrami byli politycy związani z Frontem Morges, jednak wysokie urzędy powierzane były również politykom z dawnej opozycji z Frontem niezwiązanym, a nawet politykom obozu piłsudczyków, czego przykładem jest obecność w rządzie Koca, Zaleskiego i Sosnkowskiego.

_{Indeks dolny Źródło: M. Hułas, Goście czy intruzi? Rząd polski na uchodźstwie, wrzesień 1939 – lipiec 1943, Warszawa 1996, s. 74.}. 1.10.1939 - 22.11.1939 Polski rząd na uchodźstwie przebywa w Paryżu. Sikorski podjął starania, by we Francji znalazło się jak najwięcej jego politycznych stronników i tych polityków odmiennych orientacji, z którymi wiązał nadzieję stworzenia „rządu jedności narodowej”. Równocześnie starał się ograniczyć dopływ do Francji tych osób, w których widział zagrożenie dla swoich planów. W tym kierunku szła instrukcją, jaką pozostawił polskiemu attache wojskowemu w Bukareszcie, ppłk. dypl. Tadeuszowi Zakrzewskiemu, który wypowiedział posłuszeństwo dotychczasowym władzom wojskowym. Zgodnie ze wskazówkami Sikorskiego pilnie sprowadzeni do Paryża mieli być m.in.: Stanisław Kot, Józef Haller, Marian Kukiel, Izydor Modelski, Aleksander Ładoś, Wincenty Witos, Maciej Rataj, Mieczysław Niedziałkowski, Jan Kwapiński, Jan Stańczyk, Karol Popiel. Instrukcja dotyczyła również wyjazdu do Francji osób wojskowych. Poza lotnikami pilnie ewakuowani mieli być, bez żadnych ograniczeń, żołnierze, podoficerowie i młodsi oficerowie, pozwolenie na przyjazd musieli uzyskiwać oficerowie wyższych stopni, „zaś generałowie czekać mieli na imienne wezwanie”.

_{Indeks dolny Źródło: M. Hułas, Goście czy intruzi? Rząd polski na uchodźstwie, wrzesień 1939 – lipiec 1943, Warszawa 1996, s. 69.}

Dnia 22 listopada 1940 r. powstał Ośrodek Oficerski w Cerizay, jednostka zborna rezerwy oficerów Wojska Polskiego we Francji. Faktycznie był to obóz odosobnienia dla wojskowych i cywilów, których generał Władysław Sikorski uważał za wrogo do niego nastawionych. 23.11.1939 - 18.5.1940 Château de Pignerolle w Angers – rezydencja władz RP na uchodźstwie XII 1939 – VI 1940 Fotografia przedstawia gmach Chateau de Pignerolle w Angers, który był rezydencją władz RP na uchodźstwie od grudnia 1939 do czerwca 1940. Jest to jednopiętrowy budynek o białej elewacji. Okna na parterze są większe od okien na piętrze. Obok głównego wejścia do rezydencji jest kolumnada. Wejście znajduje się na podwyższeniu, do którego prowadzą schody, a na płaskim dachu znajdują się ozdobne barierki. Do wejścia do pałacu prowadzi droga, wzdłuż niej posadzone są stożkowe choinki. Nowa siedziba polskiego rządu w Angers. 30.11.1939 Przemówienie pierwszego prezydenta RP na uchodźstwie Władysław Raczkiewicz, pierwszy prezydent RP na uchodźstwie, w przemówieniu do kraju wygłoszonym w polskiej rozgłośni radia paryskiego zobowiązał się do wykonywania swoich uprawnień w porozumieniu z premierem, co w praktyce oznaczało przekazanie władzy gen. Władysławowi Sikorskiemu:

„W ramach konstytucji kwietniowej postanowiłem te jej przepisy, które uprawniają mnie do samodzielnego działania, wykonywać w ścisłym porozumieniu z prezesem Rady Ministrów”.

Zobowiązanie to zwane umową paryską, oficjalny charakter zyskało 9 grudnia 1939 r., po publikacji w Monitorze Polskim, dzienniku urzędowym RP „Monitor Polski”, w Angers we Francji.

^{Indeks górny Źródło: artykuł Umowa paryska, Wikipedia.org, [dostęp: 4.10.2021]}. 9.12.1939 Prezydent RP na uchodźstwie powołuje Radę Narodową RP - organ doradczy rządu i prezydenta. Miała być namiastką parlamentu, którego nie można było stworzyć na emigracji. W jej skład weszło 22 członków mianowanych przez prezydenta na wniosek premiera, reprezentujących wszystkie ugrupowania polityczne emigracji. Kierował nią Ignacy Paderewski, a wiceprzewodniczącymi zostali: Tadeusz Bielecki (SN), Stanisław Mikołajczyk (SL) i Herman Lieberman (PPS). 18.12.1939 Rząd RP wydaje deklarację określającą jego działania na emigracji. Deklaracja wskazywała na III Rzeszę jako na najważniejszego wroga Polski, a także zapowiadała walkę o wyzwolenie Polski u boku aliantów oraz utworzenie armii polskiej na Zachodzie. 1.1940 Na fotografii widoczna jest bitwa morska odbywająca się przy brzegu. Zdjęcie wykonane jest z okrętu, na którym znajdują się żołnierze. Znaczna ich część znajduje się w wodzie, część ma zanurzone w nogi, a część pływa. Dalej widoczny jest brzeg, i chmury dymu po wybuchach. Polsko-francuska umowa wojskowa. 4 stycznia 1940 roku podpisana została polsko-francuska umowa dotycząca formowania Wojska Polskiego i wykorzystania go w działaniach wojennych, a także umowa lotnicza, na mocy której rozpoczęto formowanie polskich dywizjonów myśliwskich. Oba dokumenty mają kluczowe znaczenie dla tworzenia PSZ pod egidą Rządu Emigracyjnego. Juliusz Tym słusznie zauważa, iż zawarcie odpowiednich umów było warunkiem koniecznym dla utworzenia Armii Polskiej we Francji (siły lądowe, morskie i powietrzne), stanowiąc odpowiednie podstawy prawne, co jednocześnie dawało gwarancję względnej samodzielności i niezależności sił polskich. Ze strony polskiej umowę z 4 stycznia sygnował premier Sikorski, stronę francuską reprezentował premier Eduard Daladier. PSZ miały podlegać dowództwu polskiemu pod względem organizacyjnym i regulaminowym, dzięki czemu uzyskały pozorną niezależność. „Pozorną”, gdyż w zakresie operacyjnym dysponowali nimi dowódcy francuscy. Odrębność udało się Polakom zachować w zakresie narodowej roty przysięgi, oznaczeń na mundurach, stopni wojskowych oraz częściowo sądownictwa. Uzupełnieniem dla pierwszej umowy był dokument sygnowany przez gen. Sikorskiego i francuskiego ministra lotnictwa gen. Guya La Chambre 17 lutego 1940 roku. Wydatkami związanymi z działalnością PSZ w czasie wojny obciążano francuski budżet, przy czym traktowano je jako pożyczkę Rządu Emigracyjnego, która miała zostać spłacona po zakończeniu działań.

_{Indeks dolny Źródło: A. Łabuz, Sojusznicze umowy wojskowe. Aspekty prawne działalności polskich władz, w: warhist.pl [dostęp 21. 05. 2021].}. 22.6.1940 Wojska alianckie ewakuują się z Francji do Wielkiej Brytanii. Zakończenie kampanii francuskiej i walk z Niemcami; Francja podpisuje z Trzecią Rzeszą układ o separatystycznym zawieszeniu broni. 6.1940 - 1991 Siedziba rządu RP w Londynie. Ewakuacja na Wyspy Brytyjskie i konieczność ponownego odbudowywania struktur państwowych w nowych warunkach były dla rządu polskiego wydarzeniami przełomowymi (…) Sikorski wiedział, że w Londynie jest politykiem praktycznie nieznanym. Nie miał tam żadnego zaplecza, jego dotychczasowe kontakty z Brytyjczykami sprowadzały się niemal wyłącznie do wizyty, jaką złożył w Anglii w listopadzie 1939 r. (…) Teraz Sikorski obawiał się, że będzie pozbawiony życzliwego i skutecznego wsparcia sojuszników, choć bardzo podniosły go na duchu wyniki (…) rozmowy z Churchillem, w czasie której brytyjski premier deklarował nie tylko pomoc w ewakuacji polskich władz i wojsk z Francji do Wielkiej Brytanii, ale również zapewniał o woli prowadzenia wspólnej walki. Wiedział jednak, że znacznie silniejszą pozycję ma w Londynie August Zaleski, którego kontakty z Brytyjczykami były silniejsze i sięgały jeszcze czasów I wojny światowej. Zaleski cieszył się dobrą opinią nowych gospodarzy rządu polskiego, m.in. ze względu na probrytyjską politykę, jaką prowadził jako polski minister spraw zagranicznych w latach 1926-1932. Ponadto wysoko oceniano jego inteligencję, rozległość horyzontów i dobrą znajomość języka angielskiego.

_{Indeks dolny M. Hułas, Goście czy intruzi? Rząd polski na uchodźstwie, wrzesień 1939 – lipiec 1943, Warszawa 1996, s. 80 – 81.}. 5.8.1940 Na zdjęciu przedstawiony jest moment podpisywania polsko-brytyjskiej umowy wojskowej w Londynie. Przy nakrytym stole stoją i zasiadają przedstawiciele obu stron. Na stole leżą dokumenty do podpisania. W tle znajduje się ozdobne lustro, a przed nim stoi popiersie. Polsko-brytyjska umowa wojskowa podpisana w Londynie. 5 sierpnia w Londynie podpisana została polsko-brytyjska umowa wojskowa, w której uregulowano:
- kwestie dotyczące formowania sił zbrojnych i rodzajów jednostek;
- możliwość utworzenia dużego związku taktycznego przez dowództwo polskie;
- zaopatrywanie sił polskich w niezbędne wyposażenie, w tym uzbrojenie i sprzęt wojskowy, przez Wielką Brytanię;
- status żołnierzy polskich - sygnowanie umowy pociągnęło za sobą uchwalenie Allied Forces Act, na mocy którego PSZ uzyskały ten sam status prawny, co siły zbrojne Brytyjskiej Wspólnoty Narodów. PSP miały jednak wykonywać rozkazy RAF i podporządkować się pod względem organizacyjnym. Co więcej, polscy lotnicy mieli podlegać brytyjskim sądom wojskowym. Niekorzystne postanowienia umowy w zakresie sądownictwa zostały zmienione dopiero 26 marca 1944 roku, kiedy to na mocy królewskiego dekretu sądzenie lotników PSP przekazano jurysdykcji wojskowych sądów polskich, przy czym każdy przypadek przeniesienia sprawy wymagał zgody zwierzchnika RAF. Nie ulega wątpliwości, iż nawet po wprowadzeniu zmian PSP były silnie uzależnione od RAF, a kwestia jurysdykcji sądów wojskowych uwypuklała organizacyjne podporządkowanie tej części PSZ.
_{Indeks dolny A. Łabuz, Sojusznicze umowy wojskowe. Aspekty prawne działalności polskich władz, w: sww.w.szu.pl [dostęp 21. 05. 2021].}. 30.7.1941 Podpisanie układu, Londyn, 30 lipca 1941. Od lewej: Władysław Sikorski, Anthony Eden, Winston Churchill i Iwan Majski. Zawarcie układu polsko-sowieckiego zwanego też układem Sikorski – Majski. Przywracał on stosunki dyplomatyczne między Polską a Związkiem Sowieckim, zakładał wspólną walkę obu państw z Trzecią Rzeszą w ramach koalicji antyhitlerowskiej. Układ wzbudził sporo kontrowersji. Prawie połowa składu rządu RP na uchodźstwie wypowiedziała się przeciw jego zawarciu, ponieważ zapisy układu nie potwierdziły granicy polsko-radzieckiej ustalonej w traktacie ryskim. Doprowadziło to do kryzysu gabinetowego, co wiązało się z dymisjami ministrów, m.in. ministra spraw zagranicznych Augusta Zaleskiego. Również I Rada Narodowa Rzeczypospolitej Polskiej, sprzeciwiająca się warunkom, została rozwiązana. 14.8.1941 Podpisanie w Moskwie polsko-sowieckiej umowy wojskowej. Na czele Armii Polskiej w ZSRS stanął gen. Władysław Anders. Rozpoczęło się formowanie jednostek polskich, okazało się jednak, że brakuje wykwalifikowanej kadry oficerskiej. Według polskich danych w Związku Sowieckim powinno znajdować się co najmniej 15 tys. polskich oficerów, ale tylko niewielka część oficerów przebywała w sowieckich więzieniach i po amnestii mogła stawić się do służby. Polski rząd rozpoczął zabiegi mające na celu wyjaśnienie przez stronę sowiecką losu polskich oficerów, którzy po agresji ZSRS w 1939 r. zostali osadzeni w trzech obozach: w Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku. 4.12.1941 Podpisanie polsko-sowieckiej deklaracji o przyjaźni. Deklaracja ta została podpisana podczas wizyty Władysława Sikorskiego w Moskwie. Zakładano wspólną walkę przeciwko Niemcom aż do zwycięstwa, a także zwiększenie liczebności armii polskiej do 96 tys. żołnierzy oraz 30 tys. rezerwy. 25.4.1943 Zerwanie przez ZSRS układu polsko-sowieckiego. Niemcy okupowali tereny Smoleńska i Charkowa po inwazji na ZSRR w czerwcu 1941 roku, jednakże odkrycia masowych grobów w Katyniu dokonali dopiero zimą 1943 roku. Minister Propagandy Rzeszy - Joseph Goebbels za najlepszy moment na ogłoszenie tego odkrycia wybrał kwiecień 1943. Szereg delegacji polskich, m.in. Polskiego Czerwonego Krzyża, Rady Głównej Opiekuńczej, jak również Międzynarodowej Komisji Medycznej zostało specjalnie dopuszczonych do miejsca zbrodni w celu potwierdzenia wyników badań przeprowadzonych przez Niemców. Badania te, przy pomocy metod kryminalistycznych stwierdziły, że ekshumowane ciała należały do Polaków rozstrzelanych wiosną 1940 roku, przed wkroczeniem Niemców na te tereny. W związku z tym, z całą pewnością była to zbrodnia sowiecka. Prawda owa była zawzięcie kwestionowana przez władze Związku Sowieckiego.
Po wypędzeniu Niemców i odzyskaniu w wyniku działań wojennych terenów wokół Katynia, ZSRR powołał swoją komisję do zbadania tej sprawy. Komisją kierował znany sowiecki naukowiec, prof. n. med. Mikołaj Burdenko. Komisja ta opracowała, w styczniu 1944 roku, własny, alternatywny raport. Treść raportu dowodziła, że ofiarami mordu w Katyniu byli Polacy schwytani i rozstrzelani przez Niemców podczas ich ofensywy prowadzonej latem i jesienią 1941 roku. Ekspertyza Komisji Burdenki stała się oficjalną wersją wydarzeń obowiązującą w całym bloku wschodnim i pośród jego zachodnich sympatyków.

_{Indeks dolny G. Sanford, Zbrodnia katyńska a stosunki polsko–sowieckie w latach 1941–1943, w: red. M. Tarczyński, Zbrodnia katyńska. Przesłanie dla przyszłości, Zeszyty katyńskie 21, Warszawa 2006, s. 41 – 42.}