Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Choroby układu pokarmowego

Zaburzenia pracy układu pokarmowego dotyczą zarówno jego czynności motorycznych, jak i procesów wydzielniczych i wchłaniania. Mogą również wynikać ze zmian nowotworowych.

Wśród czynników sprzyjających powstawaniu chorób jelit wymienia się stres, spożywanie żywności wysoko przetworzonej, nadmierne stosowanie leków, szczególnie antybiotyków, oraz brak aktywności fizycznej. Prawdopodobnie istotnymi przyczynami są również zanieczyszczenia środowiska i zaburzenia mikrobiomu jelitowegomikrobiom jelitowymikrobiomu jelitowego.

Kamica żółciowa

Zaburzenie składu żółci, które prowadzi do powstawania złogów zwanych kamieniami żółciowymi. Kamienie, gromadzące się w pęcherzyku żółciowym, mogą powodować ostry ból nazywany kolką wątrobową. Nadmierna ilość kamieni może prowadzić do niedrożności przewodu wyprowadzającego żółć i zapalenia pęcherzyka żółciowego. Najczęściej zalecanym badaniem diagnostycznym w przypadku podejrzenia kamicy żółciowej jest USGultrasonografia (USG)USG jamy brzusznej, która pozwala na obserwację dróg żółciowych w celu wykrycia kamieni. W zależności od stanu zaawansowania choroby stosuje się leczenie farmakologiczne lub chirurgiczne.

RLKhHBbz5UP7w
Kamień żółciowy o długości 4 mm.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Rak żołądka

Pierwotny nowotwór złośliwy żołądka, który powstaje w komórkach nabłonka błony śluzowej żołądka. Jest najczęściej występującym nowotworem złośliwym u ludzi. Znaczną rolę w powstawaniu tej choroby odgrywają czynniki środowiskowe, a zwłaszcza nieprawidłowy sposób odżywiania oraz zakażenie bakterią Helicobacter pylori. Jest to bakteria Gram‑ujemna o kształcie pałeczki. Przyczynia się do występowania przewlekłych zapaleń błony śluzowej żołądka, a także choroby wrzodowej oraz raka tego narządu. Wczesne objawy raka żołądka, takie jak uczucie wczesnej sytości czy pobolewanie w nadbrzuszu, nie są charakterystyczne dla tej choroby i mogą świadczyć również o innych niegroźnych schorzeniach. Zaawansowany rak żołądka objawia się wyczuwalnym guzem w nadbrzuszu lub rozpoznaniem przerzutów nowotworowych w odległych narządach. W diagnostyce raka żołądka stosuje się badanie gastroskopowe obrazujące stan śluzówki żołądka. Najbardziej skuteczną metodą leczenia raka żołądka jest całkowite chirurgiczne usunięcie nowotworu.

Ryj4gMblWJrzN
Gruczolakorak żołądka.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
R1VYhiI8weowM
Helicobacter pylori pod mikroskopem elektronowym.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Rak jelita grubego

Nowotwór uznawany za najbardziej podstępny, który rozwija się bezobjawowo przez wiele lat. Powstaje na skutek niekontrolowanego rozrostu komórek nabłonka błony śluzowej jelita grubego. Istotną rolę w powstawaniu raka jelita grubego odgrywa dieta uboga w błonnik pokarmowy, a obfitująca w mięso czerwone i tłuszcze nasycone. Do czynników ryzyka zalicza się również palenie tytoniu oraz choroby takie jak otyłość, cukrzyca i nieswoiste zapalenie jelit. U 20–30% pacjentów o chorobie decydują czynniki dziedziczne. Niepokojącymi objawami świadczącymi o rozwijającej się chorobie mogą być:

  • uczucie niepełnego wypróżnienia,

  • nudności,

  • uporczywe biegunki lub zaparcia,

  • ołówkowate stolce,

  • obecność krwi w kale.

Zachorowalność na raka jelita grubego ciągle rośnie, dlatego bardzo ważne jest poddawanie się badaniom kontrolnym, które pozwalają wykryć nowotwór we wczesnym stadium. Badania diagnostyczne obejmują kolonoskopię oraz test na krew utajoną w kale. Leczenie operacyjne raka odbytnicy jest uzupełniane chemioterapiąchemioterapiachemioterapią lub hormonoterapiąhormonoterapiahormonoterapią.

RyUnFm3EsGLPV
Preparat pooperacyjny po usunięciu raka jelita grubego.
Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY 3.0.
Zespół złego wchłaniania

Choroba wynikająca z nieprawidłowego trawienia składników odżywczych i ich wchłaniania z przewodu pokarmowego. Pierwotną przyczyną złego wchłaniania mogą być zakażenie pasożytami oraz infekcje bakteryjne i wirusowe. Zaburzenie może dotyczyć tylko jednego lub wielu składników. Możliwymi niepokojącymi objawami tej choroby są przewlekłe biegunki o tłuszczowym składzie oraz liczne i obfite stolce o nieprzyjemnym zapachu. Długotrwałe biegunki prowadzą do utraty masy ciała i objawów charakterystycznych dla niedoboru poszczególnych składników pokarmowych. Zaburzenia wchłaniania żelaza i witaminy BIndeks dolny 12 skutkują niedokrwistością, a niedobór białek obrzękami ciała. W wyniku braku wapnia na skutek złego wchłaniania u dzieci może dojść do krzywicy, a u dorosłych do osteoporozy. Skutkiem niedoborów potasu i magnezu są zaburzenia rytmu serca. Nieleczona choroba stopniowo prowadzi do wyniszczenia organizmu. Diagnostyka polega na badaniu kału w kierunku obecności pasożytów i wykonaniu testów oceniających wchłanianie substancji pokarmowych. Pomocne są także badania endoskopowe połączone z biopsją, czyli pobraniem wycinka błony śluzowej żołądka, oraz USG jamy brzusznej. Leczenie polega na uzupełnieniu niedoborów żywieniowych, a także leczeniu przyczynowym. Czasami stosuje się leczenie farmakologiczne, które opiera się na podawaniu antybiotyków lub substancji przeciwzapalnych.

RwHGLo4Cwbj6e
Jedną z przyczyn zespołu złego wchłaniania jest choroba Whipple’a, spowodowana przez bakterie Tropheryma whipplei. Na zdjęciu widoczne zmienione chorobowo jelita.
Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 2.5.
Choroba Leśniowskiego‑Crohna

Jedną z nieswoistych chorób zapalnych jelit jest choroba Leśniowskiego‑Crohna. Zmiany zapalne związane z tym schorzeniem mogą rozwijać się w każdym odcinku przewodu pokarmowego, od jamy ustnej po odbyt, jednak najczęściej występują w końcowym odcinku jelita cienkiego i w jelicie grubym. Dokładna przyczyna choroby jest nieznana. Wśród głównych czynników wymienia się uwarunkowania genetyczne, zaburzenia mikrobiomu jelitowego i nieprawidłowości w funkcjonowaniu układu immunologicznego. Choroba początkowo objawia się bólem brzucha o kolkowym charakterze, nasilającym się po jedzeniu i wypróżnieniu. W dalszych etapach choroby występuje biegunka i podwyższona temperatura ciała. Często obserwuje się brak łaknienia, nudności i wymioty. Dla przebiegu choroby charakterystyczne są epizody zaostrzeń i nawet kilkuletnie okresy remisji, kiedy pacjent nie ma żadnych objawów, co utrudnia postawienie diagnozy. Kluczowym badaniem w rozpoznaniu choroby jest kolonoskopia z pobraniem wycinków do badania histopatologicznegobadanie histopatologicznehistopatologicznego. Leczenie jest długotrwałe i polega na podawaniu leków przeciwzapalnych i immunosupresyjnych, hamujących odpowiedź immunologiczną.

RpScb71d5Grk2
Obraz kolonoskopowy podczas choroby Leśniowskiego-Crohna. Na zdjęciu widzimy zmienioną błonę śluzową jelita grubego.
Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Diagnostyka układu pokarmowego

Regularne wykonywanie badań profilaktycznych układu pokarmowego pozwala na wczesne wykrycie chorób i zastosowanie odpowiedniego leczenia. Do oceny stanu układu pokarmowego oraz wykrywania nieprawidłowości czy uszkodzeń spowodowanych chorobą służą badania obrazowe. Polegają one na obserwacji narządów za pomocą odpowiedniej aparatury medycznej (gastroskop, kolonoskop). Poza badaniami obrazowymi w diagnostyce chorób układu pokarmowego wykonuje się m.in. badania na krew utajoną i próby wątrobowe.

bg‑red

USG jamy brzusznej

Badanie ultrasonograficzneultrasonografia (USG)ultrasonograficzne (USG) wykonuje się, by ocenić stan wątroby, trzustki, śledziony, dróg żółciowych i pęcherzyka żółciowego. Uwidacznia ono na monitorze strukturę tych narządów oraz pozwala wykryć zmiany i nieprawidłowości, takie jak zrosty, guzy, kamienie, cystycystacysty. Badanie to pozwala także wykryć obecność płynu w jamie brzusznej. Aparat USG wykorzystuje fale akustyczne o wysokiej częstotliwości, nieinwazyjne dla człowieka.

bg‑red

Gastroskopia

R1NY3JF9BLjas1
Podczas wykonywania gastroskopii pacjent musi położyć się na lewym boku. Następnie przez ustnik do górnego odcinka przewodu pokarmowego wprowadzany jest endoskop.
Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY 2.0.

Gastroskopia to badanie górnego odcinka przewodu pokarmowego, które polega na wprowadzeniu do przełyku przewodu rejestrującego i przekazującego obraz z wnętrza ciała pacjenta. Badanie umożliwia obserwację zmian na  powierzchni przełyku, żołądka i dwunastnicy. W jego trakcie lekarz może pobrać fragment błony śluzowej w celu dalszego badania histopatologicznegobadanie histopatologicznebadania histopatologicznego zlokalizowanych zmian. Dzięki gastroskopii możliwe jest wczesne wykrycie nowotworów i zmian zapalnych, a także obecności bakterii Helicobacter pylori.

bg‑red

Kolonoskopia

R1IDzVC3kTAEU1
Jelito grube podczas wykonywania kolonoskopii.
Źródło: wikipedia.org, licencja: CC BY 3.0.

Kolonoskopia jest ważnym badaniem wykonywanym w profilaktyce raka jelita grubego. Polega na wprowadzeniu przez odbyt giętkiego przyrządu zakończonego kamerą (kolonoskopu). Umożliwia to obserwację ścian i pobieranie wycinków błony śluzowej jelita grubego do badań histopatologicznych, a także wykonywanie drobnych zabiegów, jak np. usunięcie polipów, lub ostrzyknięcie środkami hamującymi krwawienie.

bg‑red

Próby wątrobowe

Próby wątrobowe to badania polegające na ocenie aktywności wybranych enzymów zawartych w komórkach wątroby, które w przypadku jej uszkodzenia są wyrzucane do krwi. Badania te polegają na ocenie aktywności tych enzymów oraz stężenia bilirubiny (produkt rozpadu hemoglobiny, barwnik żółci) we krwi. Pozwalają one wykryć uszkodzenie wątroby spowodowane cukrzycą czy nadużywaniem alkoholu i leków, a także zatrucia, np. grzybami. Są pomocne w diagnozowaniu przewlekłego stanu zapalnego wątroby wywołanego przez wirusy HBV i HCV (wirusy zapalenia wątroby typu B i C).

RgyInxce3rNe6
Obraz HBV pod mikroskopem elektronowym.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
bg‑red

Badania kału na krew utajoną

Krew utajona w kale może pochodzić z dowolnego odcinka przewodu pokarmowego. Jej niewielka ilość nie zmienia barwy kału ani jego konsystencji, więc jest niewidoczna gołym okiem. Można ją wykryć tylko za pomocą testów diagnostycznych próbki kału. Oprócz chorób takich jak zapalenie jelita grubego lub polipy jelita krew w kale może wskazywać na początek choroby nowotworowej jelita. Polipy jelita grubego są łagodnymi zmianami nowotworowymi, które mają tendencję do przekształcania się w nowotwory złośliwe.

Ciekawostka
Rv3CPddboFUhF1
Endoskop w formie kapsułki.
Źródło: wikipedia.org, domena publiczna.

EndoskopiaendoskopiaEndoskopia kapsułkowa jest jedną z najnowocześniejszych metod diagnostycznych umożliwiających oglądanie wnętrza przewodu pokarmowego. Pacjent połyka maleńką kapsułkę, w której ukryta jest bezprzewodowa kamera. Dzięki ruchom perystaltycznymruchy perystaltyczneruchom perystaltycznym kapsułka przemieszcza się wzdłuż przewodu pokarmowego. Umieszczony w niej aparat wykonuje tysiące zdjęć, tworząc film, który jest następnie poddawany analizie lekarza.

Ćwiczenie 1

Wiele osób obawia się endoskopii. Jakimi argumentami można by je przekonać, aby okresowo poddawały się takim badaniom diagnostycznym?

Słownik

badanie histopatologiczne
badanie histopatologiczne

pobranie i zbadanie pod mikroskopem zmienionych chorobowo tkanek, usuniętych jako część operacji leczącej albo pobranych jako wstępne badanie diagnostyczne (biopsja)

biopsja
biopsja

zabieg diagnostyczny polegający na pobraniu materiału biologicznego, np. wycinków tkanek, w celu badań histopatologicznych, wirusologicznych, biochemicznych

chemioterapia
chemioterapia

stosowanie syntetycznych związków chemicznych do zwalczania chorób wywołanych przez drobnoustroje i pasożyty, a także chorób nowotworowych; podawana doustnie w formie tabletek lub podskórnie bądź dożylnie, najczęściej w postaci iniekcji bądź wlewów

cysta
cysta

jama patologiczna w narządach wewnętrznych organizmu

endoskopia
endoskopia

ogólna nazwa zabiegów diagnostycznych polegających na badaniu wnętrza ciała za pomocą endoskopu – aparatu umożliwiającego wprowadzenie do wnętrza przewodu pokarmowego, dróg oddechowych oraz jam ciała wziernika z własnym źródłem światła; przykładami badań endoskopowych są gastroskopia oraz kolonoskopia

gastrologia (gastroenterologia)
gastrologia (gastroenterologia)

dziedzina medycyny zajmująca się czynnościami i chorobami przewodu pokarmowego: przełyku, żołądka, jelit, odbytu i gruczołów trawiennych, czyli trzustki i wątroby oraz dróg żółciowych

hormonoterapia
hormonoterapia

farmakologiczna metoda leczenia nowotworów za pomocą hormonów, które uniemożliwiają lub osłabiają podziały komórek nowotworowych

mikrobiom jelitowy
mikrobiom jelitowy

(dawniej flora jelitowa) zespół mikroorganizmów, głównie bakterii, które występują naturalnie w układzie pokarmowym człowieka, żyjąc z nim w symbiozie; przeprowadzają fermentację składników pokarmowych, stymulują system odpornościowy do zwalczania drobnoustrojów chorobotwórczych, wytwarzają witaminę K (filochinon) i BIndeks dolny 7 (biotynę), produkują hormony

ruchy perystaltyczne
ruchy perystaltyczne

fale skoordynowanych, automatycznych skurczów i rozkurczów mięśni podłużnych i okrężnych w ścianach gardła, przełyku, żołądka, jelit i moczowodów powodujące przesuwanie się zawartości tych narządów

ultrasonografia (USG)
ultrasonografia (USG)

nieinwazyjna metoda diagnostyczna wykorzystująca zjawisko częściowego odbijania fal ultradźwiękowych na granicach tkanek i narządów o różnych gęstościach