Pszenica

Pszenica jest zbożemzbożezbożem, które w skali świata zajmuje największą powierzchnię zasiewów. Ma bardzo duże wymagania glebowe i klimatyczne. Daje wysokie plony na żyznych glebach bogatych w próchnicę (np. czarnoziemach, madach, glebach brunatnych) i nieco słabszych, lecz dobrze nawożonych. Zboże to wymaga starannej uprawy (np. spulchniania gleb). Potrzebuje dużo wilgoci, jednakże nie lubi jej nadmiaru, dlatego też wymaga często regulacji stosunków wodnych. W czasie wzrostu i zbiorów wymaga dużego nasłonecznienia i wysokiej temperatury powietrza. Najlepiej udaje się to w ciepłych klimatach strefy umiarkowanej, podzwrotnikowej i zwrotnikowej, od ok. 50°S do ok. 67°N. Jest typową rośliną stepów i prerii. Odmiana ozima (wysiewana jesienią) odznacza się dłuższym okresem wegetacyjnym (180‑220 dni) i daje wyższe plony niż pszenica jara (wysiewana wiosną), o znacznie krótszym okresie wegetacyjnym (90‑130 dni). Zboże to charakteryzuje się dużą zawartością składników odżywczych.

Rvn7nkO7FpkVt

Zdjęcie przedstawia pole pszenicy. Całe pole jest porośnięte kłosami pszenicy. Na środku rosną pojedyncze niskie drzewa.

Ryż

Po pszenicy ryż jest drugim pod względem znaczenia zbożem na świecie. Stanowi podstawę wyżywienia dla około połowy ludności Ziemi. Występuje między 35°S a 53°N. Jest to zboże, które uprawia się przede wszystkim w krajach Azji Wschodniej, Południowej i Południowo‑Wschodniej. Zadecydowały o tym zarówno czynniki przyrodnicze, jak i pozaprzyrodnicze. Zboże to wymaga bowiem ciepłego i wilgotnego klimatu (najlepiej monsunowego), jaki panuje na tym obszarze. W czasie kwitnienia potrzebuje temperatury 22‑30°C, a w czasie dojrzewania ok. 20°C. W ciągu roku wymaga minimum 900 mm opadu. Najlepiej udaje się to na glebach gliniastych z frakcją ilastą, zatrzymujących wodę. Ponadto jego uprawa jest bardzo pracochłonna – wymaga prowadzenia uciążliwych prac polowych podczas sadzenia, regulacji wielkości nawadniania i ręcznych zbiorów. Do innych czynników zaliczyć należy tradycję i sposób odżywiania mieszkańców tego rejonu. Ryż występuje w dwóch podstawowych odmianach: ryżu suchego (górskiego, uprawianego bez konieczności nawadniania, dającego niższe plony) i padi (ryżu mokrego, uprawianego na polach zalanych wodą, a osuszanych jedynie w okresie zbiorów – w błocie, najczęściej w dolinach i deltach rzek, dającego wyższe plony). Uprawia się go od starożytności, dlatego wyhodowano wiele jego odmian. Okres wegetacyjny niektórych odmian ryżu wynosi 60 dni, co w praktyce oznacza, że zbiorów tego zboża można dokonywać nawet trzykrotnie w ciągu roku.

R1XS5yhsludsb

Zdjęcie przedstawia pole ryżowe. Na podmokłym terenie rosną posadzone w rządkach zielone liście ryżu. W tle są drzewa.

Kukurydza

Wywodząca się z Meksyku kukurydza ma również wysokie wymagania klimatyczne. Jest rośliną ciepłolubną. Źle znosi przymrozki, a optymalną temperaturą powietrza do jej uprawy jest ok. 30°C (natomiast średnią roczną temperaturą powietrza – co najmniej 10°C). Nie potrzebuje dużej ilości wody (ok. 500‑800 mm opadów atmosferycznych), lecz wymaga żyznych gleb. Odznacza się długim okresem wegetacji (ponad 140 dni). Najlepiej rośnie na obszarach położonych w zasięgu klimatu podzwrotnikowego i umiarkowanego ciepłego kontynentalnego, od ok. 40°S do ok. 58°N. Zboże to odznacza się dużą wydajnością (osiąga najwyższe plony spośród wszystkich gatunków zbóż) i dużą wartością odżywczą. W krajach wysoko rozwiniętych kukurydza jest uprawiana przede wszystkim jako pasza dla bydła i trzody chlewnej, a w krajach słabo rozwiniętych – jako roślina żywieniowa. Modyfikacje  i krzyżówki genetyczne zapewniają wyższe plony i odporność na szkodniki i choroby.

R1agm1KIVJXQ5

Zdjęcie przedstawia pole kukurydzy. Są to wysokie zielone liście pomiędzy którymi zawiązane są kolby kukurydzy.

Żyto

Zboże to ma niewielkie wymagania klimatyczne i glebowe. Odznacza się dużą odpornością na ujemną temperaturę i może być uprawiane na słabych glebach piaszczystych. Cechuje je także duża odporność na choroby. Największa powierzchnia jego zasiewów występuje w Europie Środkowej i Wschodniej. Jest ona związana także z tradycjami (w tym z dużym spożyciem chleba żytniego) oraz wykorzystaniem tego zboża jako paszy dla zwierząt. Jest to zboże o niskich plonach.

RNhlaNXzaidoJ

Zdjęcie przedstawia kłosy żyta. Posiadają włosy wyrastające z kolby.

Jęczmień

Jęczmień, podobnie jak pszenica, występuje w dwóch odmianach – jarej i ozimej. Jęczmień jary może być uprawiany w chłodniejszym klimacie, a jęczmień ozimy nie lubi przymrozków, lecz może być uprawiany w suchym i gorącym klimacie, gdyż jest odporny na takie warunki. Na obszarach o mało korzystnych warunkach przyrodniczych odgrywa bardzo ważną rolę w diecie ludności. Z uwagi na skrajne wymagania poszczególnych odmian tego zboża, uprawa jęczmienia sięga najdalej na północ i na południe spośród wszystkich gatunków zbóż. Uprawy mogą być prowadzone także na Wyżynie Tybetańskiej na wysokości do 4700 m n.p.m. Jest to przede wszystkim zboże paszowe – w niewielkiej części jest ono wykorzystywane w przemyśle browarnianym i spożywczym.

R1MSfUt3PAb8j

Zdjęcie przedstawia kłosy jęczmienia. Posiadają długie wąsy niemal przykrywające kolbę.

Ciekawostka

Gatunkami zbóż, które odgrywają ważną rolę jedynie w krajach słabo rozwiniętych (w Afryce i Azji Południowej i Zachodniej) są proso i sorgo. Odznaczają się one niewielkimi wymaganiami glebowymi i klimatycznymi – mogą być uprawiane w klimatach suchych i gorących. W krajach słabo rozwiniętych są one podstawą wyżywienia, a w krajach wysoko rozwiniętych stanowią często paszę dla drobiu.

RNKDXEniq6nSW

Zdjęcie przedstawia proso. Na długich łodygach posiada zaokrąglone ziarna. Roślina okryta jest liśćmi.

Rw8Wg9G0SyE69

Zdjęcie przedstawia sorgo. Na końcu łodygi posiada skupisko okrągłych zielonych ziaren.

Zboża ogółem

Powierzchnia zasiewów jest od kilkudziesięciu lat na zbliżonym poziomie – to ok. 700 mln ha. Struktura zasiewów zbóż nie uległa wyraźnym zmianom. Odnotowuje się nieznaczny wzrost powierzchni zasiewów kukurydzy. Natomiast zmniejsza się powierzchnia zasiewów żyta, jęczmienia i pozostałych zbóż (niewymienionych na wykresie).

Wzrastająca liczba ludności, postęp techniczny, w tym większa chemizacja, sprawiają, że z roku na rok zbiory zbóż wzrastają. Największym tempem wzrostu odznacza się kukurydza, lecz zauważalny jest także wzrost zbiorów pszenicy i ryżu. Zbiory żyta rokrocznie zmniejszają się, m.in. w wyniku ograniczenia jego znaczenia jako paszy, wzrostu znaczenia pszenżyta oraz wzmożonej chemizacji rolnictwa, co umożliwia uprawę bardziej wymagających zbóż na słabszych przyrodniczo obszarach.

W związku z dynamicznym wzrostem powierzchni zasiewów zbóż, ich plony również z roku na rok wzrastają. Najbardziej plennymi zbożami są kukurydza i ryż, natomiast żyto i jęczmień dają zdecydowanie niższe plony.

Słownik