Jeziora na Ziemi mają bardzo zróżnicowane powierzchnie i głębokości. Ich cechy zależą od wielu czynników, w tym od genezy i strefy klimatycznej, w jakiej dane jezioro się znajduje. Na genezę duży wpływ mają procesy rzeźbiące powierzchnię Ziemi (wewnętrzne i zewnętrzne), a także rodzaj skał budujących podłoże, gdyż to one warunkują zatrzymanie wody w zagłębieniu. Za największy zbiornik tego typu uważa się Morze Kaspijskie, które jest jeziorem reliktowym, nieposiadającym połączenia z oceanem światowym. Najgłębszym tego typu zbiornikiem jest tektoniczne jezioro Bajkał na Syberii w Rosji. Jeziora powstałe w rowach tektonicznych są zwykle długie, głębokie i mają strome brzegi. Trudniej wskazać najmniejsze i najpłytsze jeziora – takich jest wiele i nie ma ustalonych kryteriów określających ich minimalną wielkość i głębokość. Pamiętajmy, że jeziora wysychają, zmieniają okresowo swoją powierzchnię czy głębokość. Te parametry jezior są uzależnione od warunków klimatycznych – głównie wielkości i rozłożenia w ciągu roku opadów oraz temperatury powietrza (od niej zależy m.in. parowanie wody). Dlatego w różnych źródłach statystycznych dane dotyczące wielkości czy głębokości jezior mogą nie być ze sobą zgodne. Do największych należą jeziora reliktowe, tektoniczne, tektoniczno‑polodowcowe i polodowcowo‑morenowe. Natomiast do najgłębszych – jeziora tektoniczne (szczególnie jeziora rowów tektonicznych), polodowcowe górskie (np. cyrkowe) i wulkaniczne.

10 największych jezior świata:

• Morze Kaspijskie,

• Jezioro Górne,

• Jezioro Wiktorii,

• jezioro Huron,

• jezioro Michigan,

• Tanganika,

• Bajkał,

• Wielkie Jezioro Niedźwiedzie,

• Niasa (Malawi),

• Wielkie Jezioro Niewolnicze.

Morze Kaspijskie jest największym jeziorem o powierzchni 371 800 kmIndeks górny 2². Dlaczego częściej nazywamy ten akwen morzem? Wszystko to z racji wielkości, genezy, ale również słonej wody, której zasolenie wynosi średnio 10‑12‰. Pojemność jeziora również jest imponująca – ok. 78 200 kmIndeks górny 3³. Głębokość maksymalna to 1025 m (trzecie jezioro pod względem głębokości). Położone jest w depresji – 28 metrów poniżej poziomu morza na obszarze bezodpływowymobszar bezodpływowyobszarze bezodpływowym.

Jezioro Górne położone jest na granicy Kanady i Stanów Zjednoczonych. To największe i najbardziej na północ wysunięte jezioro w kompleksie pięciu Wielkich Jezior Ameryki Północnej. To największy akwen słodkowodny. Jego powierzchnia daje mu drugą pozycję w rankingu największych jezior świata. W kompleksie pięciu Wielkich Jezior Ameryki Północnej znajdują się także jeziora Huron i Michigan. Huron to drugie w tym kompleksie i czwarte jezioro pod względem wielkości na świecie. Środek jeziora stanowi granicę pomiędzy Kanadą i USA. Jezioro Michigan jest jedynym z tego zespołu, które w całości leży na obszarze Stanów Zjednoczonych. Wszystkie jeziora w kompleksie pięciu Wielkich Jezior Ameryki Północnej są pochodzenia tektoniczno‑polodowcowego.

Jezioro Wiktorii jest położone na obszarze trzech krajów: Kenii, Tanzanii oraz Ugandy. Znajduje się na Wyżynie Wschodnioafrykańskiej, w kotlinie między Wielkim Rowem Zachodnim a Wielkim Rowem Wschodnim. Jest pochodzenia tektonicznego. Zaliczane jest do tzw. Wielkich Jezior Afrykańskich.

Jeszcze 50 lat temu na liście największych jezior znalazłoby się Jezioro Aralskie. Było to (po Morzu Kaspijskim) najbardziej znane z jezior reliktowych, czyli będących pozostałością po dawnych morzach. Zajmowało czwarte miejsce na liście jezior o największej powierzchni. Działalność człowieka spowodowała, że jezioro wysycha – obecnie pozostał po nim jedynie niewielki fragment. W latach 60. ubiegłego wieku jezioro miało powierzchnię 68 500 kmIndeks górny 2² i z tego względu było nazywane Morzem Aralskim. Obecnie pozostało ok. 10% z jego dawnej wielkości.

Rh4nQAZMI8KEt

Animacja przedstawia zmiany powierzchni Jeziora Aralskiego od 2000 do 2011 roku. Składa się ze zdjęć satelitarnych jeziora wykonywanych co roku. Jezioro usytuowane jest w pustynnym otoczeniu. Obszar otoczony czarnymi liniami oznacza linię brzegową jeziora z lat 60 XX wieku. Począwszy od 2000 roku, z każdym rokiem obszar oznaczający powierzchnię jeziora stopniowo stawał się mniejszy. Na ostatnim zdjęciu z 2011 roku ma bardzo małą powierzchnię.

10 najgłębszych jezior świata:

• Bajkał,

• Tanganika,

• Morze Kaspijskie,

• O’Higgins/San Martín,

• Niasa (Malawi),

• Issyk‑kul,

• Wielkie Jezioro Niewolnicze,

• Matana,

• Jezioro Kraterowe,

• Toba.

Wiele rekordów należy przypisać do jeziora Bajkał. Jest nie tylko najgłębszym jeziorem świata (1642 m), ale też jednym z największych (31 500 kmIndeks górny 2²), stanowi największy zapas wody słodkiej (pojemność 23 000 kmIndeks górny 3³) oraz jest najgłębszą kryptodepresjąkryptodepresja (ukryta depresja)kryptodepresją (jego dno leży 1165 m p.p.m.). Co więcej uznaje się, że Bajkał jest najstarszym jeziorem na Ziemi.

Tanganika i Niasa to ogromne jeziora tektoniczne. Położone są w Afryce Wschodniej, w strefie ryftu wschodnioafrykańskiego. Tanganika rozciąga się na terytorium czterech krajów: Zambii, Demokratycznej Republiki Konga, Burundi i Tanzanii. Jest to drugie najgłębsze jezioro na naszej planecie. Dostęp do wód jeziora Niasa posiadają z kolei trzy państwa: Malawi, Tanzania oraz Mozambik.

O’Higgins, zwane również San Martín, to jezioro usytuowane w Andach Patagońskich na wysokości 285 m n.p.m. na południu Ameryki Południowej. Jest najgłębszym jeziorem tego kontynentu i zajmuje pod względem głębokości czwarte miejsce na świecie.

Jezioro Kraterowe to najgłębsze jezioro Stanów Zjednoczonych. Znajduje się w stanie Oregon, na Zachodnim Wybrzeżu. Jest to jezioro kalderowe i charakteryzuje się krystalicznie czystą wodą o lazurowej barwie.

Toba to jezioro położone na wysokości 911 m n.p.m na Sumatrze, czyli wyspie Indonezji. Usytuowane jest w niecce o pochodzeniu wulkaniczno‑tektonicznym. Jego powierzchnia wynosi 1940 kmIndeks górny 2², co czyni Tobę największym jeziorem całego Archipelagu Malajskiego.

Słownik