Wraz z postępem cywilizacyjnym nieustannie zmniejsza się wpływ barier środowiskowych na działalność gospodarczą. Nowe technologie pozwalają zmniejszyć zużycie energii i wykorzystywać nowe surowce mineralnesurowce mineralnesurowce mineralne, a nawet odpady. Preferowanie rozwoju przemysłów zaawansowanych technologii uniezależnia człowieka od zasobów naturalnych, jednak warunkiem wytwarzania wysokiej jakości produktów high‑tech jest czyste środowisko. Postęp technologiczny wpływa także na rozwój transportu. Również w tej dziedzinie człowiek nauczył się pokonywać bariery naturalne. Na dowód tego można wskazać powstawanie tuneli kolejowych i drogowych w obrębie pasm górskich (np. Tunel bazowy Świętego Gotarda) czy pod obszarami wodnymi (Eurotunel), rurociągi przebiegające przez dna mórz, linie kolejowe w wysokich partiach gór, na pustyniach, w obrębie obszarów objętych wieczną zmarzliną oraz lotniska powstające na niewielkich obszarach (np. wyspach).

Postęp cywilizacyjny związany jest jednak także ze zwiększaniem się ilości zanieczyszczeń, nadmierną eksploatacjąeksploatacjaeksploatacją surowców naturalnych, zaburzeniem równowagi ekologicznej i degradacją środowiskadegradacja środowiskadegradacją środowiska naturalnego. Aby przeciwdziałać tym negatywnym skutkom, w pierszej kolejności należy właściwie identyfikować możliwe zagrożenia. Jednym z takich działań jest wyodrębnianie obszarów zagrożenia ekologicznego.

Obszary zagrożenia ekologicznego w Polsce

Głównymi źródłami zanieczyszczeń w Polsce są:

• przemysł – pyły, gazy, odpady przemysłowe, ścieki przemysłowe,

• mieszkalnictwo – ścieki i gazy związane z ogrzewaniem mieszkań,

• transport – gazy i metale ciężkie związane ze spalaniem paliw,

• rolnictwo – pyły, metan, nawozy sztuczne i środki ochrony roślin powodujące skażenie gleby i wód.

W Polsce wyróżnia się 27 obszarów zagrożenia ekologicznego, które obejmują 11% powierzchni kraju. Należą do nich obszary: szczeciński, gdański, bydgosko‑toruński, włocławski, płocki, inowrocławski, koniński, poznański, łódzki, tomaszowski, bełchatowski, częstochowski, myszkowsko‑zawierciański, górnośląski, rybnicki, opolski, wrocławski, legnicko‑głogowski, wałbrzyski, jeleniogórski, turoszowski, krakowski, kielecki, tarnobrzeski, tarnowski, puławski oraz chełmski.

Zagrożenia występujące na tych obszarach wynikają w większości z intensywnego rozwoju przemysłu, pozyskiwania zasobów naturalnych czy też lokalizacji w sąsiedztwie okręgów przemysłowych.

Skutki zanieczyszczeń środowiska w Polsce można podzielić na:

• przyrodnicze – skażenie powietrza, wód podziemnych i powierzchniowych, gleb, przekształcenia krajobrazów, zaburzenia ekosystemów, zanik niektórych gatunków roślin i zwierząt, zmiany łańcucha pokarmowego, konieczność objęcia ochroną gatunków zagrożonych wyginięciem oraz obszarów o cennych walorach przyrodniczych,

• związane z życiem i działalnością człowieka – wzrost zachorowań na choroby układu oddechowego, choroby serca, nowotwory, spadek odporności, zmiany genetyczne, zwiększony wskaźnik śmiertelności niemowląt w regionach szczególnie skażonych, spadek produktywności gleb, gorsza jakość wytwarzanej żywności, pogarszanie się warunków życia, zwiększone nakłady finansowe na rekultywację terenów poprzemysłowych, problemy gospodarki wodnej i ściekowej, spadek atrakcyjności wielu obszarów.

Rnmwnyjj5oTYq

Zdjęcie przedstawia zbiornik wodny otoczony wysokim, skalnym brzegiem.

Węgiel kamienny

R1IAbPCqaVguP

Zdjęcie przedstawia kawałki węgla kamiennego. Sa czarne, połyskują.

Produkcja węgla kamiennego od końca II wojny światowej do lat 80. XX w. stale rosła, by osiągnąć w szczytowym momencie wartość ponad 190 mln ton na rok, zapewniając Polsce wysokie miejsce wśród producentów światowych. Od tego czasu wydobycie zmniejszyło się, a w ostatniej dekadzie obserwuje się wzrost importu tego surowca przy jednoczesnym spadku jego eksportu.

Warunki wydobycia węgla kamiennego

Zagłębie Górnośląskie – charakteryzuje się najlepszymi warunkami wydobycia: warstwy węglonośne sięgają 2 400 m na wschodzie i 6 000 m na zachodzie, zaś średnia grubość pokładów wynosi powyżej 2 m. Węgiel wydobywa się metodą głębinową. Mechanizacja jest ułatwiona dzięki dużej miąższości pokładów oraz ich małemu nachyleniu.

Zagłębie Lubelskie – na tym terenie działa kopalnia w Bogdance koło Łęcznej. Warstwy węglonośne zalegają na głębokości od 300 do 2 000 m, a średnia grubość pokładów to 1‑2 m. Węgiel wydobywa się metodą głębinową. Kopalnia w tym regionie jest zagrożona zalewaniem z uwagi na występujące skały wapienne i lessy.

Wydobycie węgla kamiennego metodą głębinową nie wymaga dużej przestrzeni, jednak niesie za sobą konsekwencje w postaci zmiany poziomów wodonośnych oraz zasolenia cieków powierzchniowych przez wody wypompowywane z dużych głębokości. Jest związane także ze zmianą równowagi górotworu, w konsekwencji czego może dojść do przemieszczenia mas skalnych, tąpnięć itd.

R1blfvDZe2CGb

Zdjęcie przedstawia powierzchnię kopalni z szybem. Szyb jest prostokątny, znajduje się na wysokich podporach. Na pierwszym planie jest torowisko. W tle są budynki połączone z taśmociągami.

Węgiel brunatny

Wydobycie węgla brunatnego związane jest z trzema głównymi zagłębiami: Bełchatowskim, Konińskim i Turoszowskim. Produkcja tego surowca znacznie wzrosła w latach 70. XX w. i osiągnęła największą wartość na początku lat 90. Jednak wielkość wydobycia nie wykazuje znaczących wahań - wynosi ok. 60 mln ton. Niemal 99% krajowego zużycia węgla brunatnego następuje w pobliskich elektrowniach, elektrociepłowniach i ciepłowniach. Import i eksport węgla brunatnego nie odgrywa istotnej roli w bilansie wydobycia tego surowca. Wydobycie węgla metodą odkrywkową spowodowało powstanie wyrobisk oraz zwałowisk skały płonnej, co doprowadziło do zaburzenia równowagi ekologicznej. Wystąpiły ruchy masowe oraz wstrząsy sejsmiczne. Ogromny lej depresyjny wywołał zachwianie stosunków wodnych. Zanik wód w studniach i stawach doprowadził do wyginięcia świata organicznego mało odpornego na suszę. Mimo istnienia urządzeń redukcyjnych do powietrza dostaje się wiele szkodliwych związków, zwłaszcza dwutlenku siarki. Problemem jest też składowanie popiołów poprodukcyjnych.

RGk5hROiQk8Pw

Zdjęcie przedstawia obniżony teren z licznymi wzniesieniami i kilkoma ciężkimi maszynami. W tle są kominy elektrowni.

Rudy miedzi

Największe nagromadzenie złóż miedzi w naszym kraju występuje w monoklinie przedsudeckiej oraz w niecce północnosudeckiej, gdzie znajdują się złoża polimetaliczne, czyli takie, w których występuje więcej niż jeden metal. W złożach okołosudeckich obok miedzi równorzędnym metalem jest srebro. W niewielkich ilościach wraz z miedzią występują: ołów, cynk, kobalt, molibden, nikiel oraz selen i ren wraz z platyną. Obecnie eksploatacja jest prowadzona w okolicach: Rudna, Sieroszowic, Polkowic, Lubina – Małomic, a także Głogowa i Radwanic – Gaworzyc. W Polsce miedź jest wydobywana głównie metodą głębinową.

Największym zagrożeniem dla środowiska naturalnego wynikającym z działalności przemysłu wydobywczego są odpady poeksploatacyjne – czysty metal nie jest jedynym produktem eksploatacji miedzi, urabia się również ogromne ilości skały płonnej zawierającej rozmaite zanieczyszczenia, do których należą: arsen, bar, kadm, chrom, rtęć, molibden, nikiel, ołów, selen, cynk, chlorki i fluorki oraz siarczany i węgiel organiczny. Najczęściej odpady w postaci skały płonnej mają zastosowanie w uzupełnianiu luk głębinowych lub zostają składowane w hałdach, co z kolei stanowi największe zagrożenie dla środowiska naturalnego, ponieważ związki zawarte w skałach płonnych mogą przedostawać się do gleby oraz wody gruntowej, prowadząc do zwiększenia zasolenia, skażenia kadmem, rtęcią czy ołowiem. Prawidłowo zrekultywowane tereny nie powinny jednak stanowić zagrożenia dla środowiska, w tym celu stosuje się najczęściej nasadzenia drzew oraz odpowiedni drenaż i oczyszczalnie przemysłowe.

Ropa naftowa i gaz ziemny

Na terenie naszego kraju ropa naftowa występuje na Niżu Polski w okolicy Gorzowa, Lubiatowa, Grotowa i Cychrów. Złoża ropy znajdują się również w Karpatach i na zapadlisku przedkarpackim. Ropa naftowa w Polsce wydobywana jest metodą otworową, która polega na wykonywaniu odwiertu do warstwy roponośnej, co następnie umożliwia eksploatację złoża za pomocą szybu naftowego.

Często złożom ropy naftowej towarzyszą pokłady gazu ziemnego. W Polsce gaz ziemny wydobywany jest na Podkarpaciu i zapadlisku przedkarpackim, w Wielkopolsce oraz w okolicach Drezdenka. Podobnie jak w przypadku ropy naftowej, gaz ziemny wydobywany jest metodą otworową.

Jednym z zagrożeń dla środowiska, związanym z eksploatacją gazu ziemnego i ropy naftowej, mogą być prace poszukiwawcze, podczas których może dojść do zanieczyszczenia środowiska i skażenia wód podziemnych. Zagrożenie stanowi także transport wodny ropy naftowej, związany z ryzykiem rozległego skażenia środowiska. Wycieki ropy naftowej ze zbiornikowców (tankowców) powodują rozprzestrzenienie się lepkiej warstwy ropy, która skleja pióra ptaków i aparaty oddechowe zwierząt morskich, co uniemożliwia im poruszanie się, oddychanie i odżywianie się. Ponadto warstwa ropy nie przepuszcza niezbędnego dla organizmów tlenu i promieniowania słonecznego.

Wydobycie surowców skalnych

Na obszarze Polski występują zasobne złoża surowców skalnych, są to m.in. surowce ilaste (gliny, iły), surowce okruchowe (piaski i żwiry), surowce zwięzłe (dolomity, magnezyt). Z uwagi na to, że złoża te zalegają płytko pod powierzchnią ziemi, najpopularniejszą metodą ich wydobycia jest metoda odkrywkowa. Jeżeli chodzi o skutki środowiskowe eksploatacji surowców skalnych, należy zauważyć, że ich wydobycie nie powoduje dużego zanieczyszczenia środowiska, ale prowadzi do wielkoobszarowej zmiany powierzchni terenu.

Słownik