Na uchodźstwie

R13RCMLz2NPBC1

Zdjęcie przedstawia maszerujących mężczyzn i kobiety. Trzymają flagi. Kobiety mają założone na głowach chusty.

Dnia 14 maja 1948 roku na mocy decyzji ONZ powstało państwo Izrael. Jego istnienia nie zaakceptowały państwa arabskie, które dzień po ogłoszeniu niepodległości Izraela zaatakowały ten kraj. Pierwsza fala palestyńskiego uchodźstwa pojawiła się w wyniku wojny izraelsko‑arabskiej prowadzonej w latach 1948–1949. Palestyńczycy trafiali do obozów dla uchodźców rozproszonych po niemal całym Bliskim Wschodzie. Szczególnie duże skupiska uciekinierów powstały w Egipcie oraz Jordanii. Przywódcy arabscy początkowo chętnie wspierali Palestyńczyków materialnie i organizacyjnie. Zyskiwali dzięki temu popularność i sympatię wśród Arabów oraz wygodny pretekst do nacisków na znienawidzony i nieuznawany przez nich Izrael.

Palestyńscy uchodźcy, korzystając ze wsparcia krajów regionu, stworzyli w latach 50. XX w. silny ruch partyzancki o nazwie Palestyński Ruch Wyzwolenia Narodowego - Al‑FatahAl‑FatahAl‑Fatah. Działacze Al‑Fatah dążyli do odebrania Palestyny Izraelowi i utworzenia tam własnego państwa. Od początku czołową rolę w palestyńskim ruchu niepodległościowym odgrywał charyzmatyczny Jasir Arafat - Muhammad Abd ar‑Rahman Abd ar‑Ra’uf Arafat al‑Kudwa al‑Husajni. Arafat skrócił nazwisko, aby ukryć swoje pokrewieństwo z byłym muftim Jerozolimy, Haj Muhammedem Amin al‑Husseinim, który był jednym z inicjatorów systematycznej eksterminacji europejskich Żydów. Arafat używał także pseudonimu Abu Ammar. Z inicjatywy prezydenta Egiptu Gamala Abdela Nasera, który miał ambicję odgrywania czołowej roli na Bliskim Wschodzie, Al‑Fatah połączył się w 1964 r. z innymi organizacjami palestyńskimi. W ten sposób powstała Organizacja Wyzwolenia Palestyny (OWP), na czele której stanął Jasir Arafat. Energiczny Arafat zdołał przekształcić OWP w organizację polityczną, która skutecznie reprezentowała interesy palestyńskie na arenie międzynarodowej. Pod koniec dekady podlegało jej 5–10 tys. bojowników zwanych fedainamifedainifedainami. Ich szeregi chętnie zasilała wrogo nastawiona do Izraela palestyńska młodzież z obozów dla uchodźców. Aby zwrócić uwagę świata na problem palestyński, OWP dopuszczała się aktów przemocy: fedaini regularnie atakowali państwo żydowskie ze swoich baz w Jordanii, które powstawały i działały w obozach dla uchodźców.

Wzrost wpływów i siły militarnej OWP, zagrażający suwerenności i bezpieczeństwu Królestwa stał się kłopotliwy dla jordańskich władz. Jordańczycy mieli problem z kontrolowaniem rzeszy aktywnych politycznie i obeznanych z bronią Palestyńczyków, którzy zdołali utworzyć w Jordanii niemal „państwo w państwie” z własnymi urzędami, liderami politycznymi oraz podlegającymi im organizacjami. Ataki fedainów na Izrael powodowały akcje odwetowe Żydów wymierzone w Jordanię. Ponadto oddziały palestyńskie w Jordanii próbowały obalić rząd króla Husajna. Dlatego w 1970 r. król Husajn zdecydował się siłą ograniczyć wpływy Palestyńczyków i skierował przeciwko nim wojska. W wyniku walk Jordańczyków z fedainami zginęło 1,5–30 tys. osób. Krwawe represje nie przerwały jednak działań palestyńskich bojowników, którzy przenieśli swoje bazy do Libanu (żadne z państw arabskich nie chciało przyjąć Palestyńczyków; Liban zgodził się na to pod naciskiem Syrii), gdzie wkrótce utworzyli, podobnie jak wcześniej w Jordanii „państwo w państwie”, co w znaczącym stopniu przyczyniło się do wybuchu w trzy lata później libańskiej wojny domowej.

RZdNRwgMWiRpO

Zdjęcie przedstawia czterech mężczyzn siedzących przy stole. Na stole stoją dokumenty oraz mikrofony.

W stronę terroru

RBOgNwLJEwXjU1

Zdjęcie przedstawia mężczyznę z turbanem na głowie, którzy przemawia na mównicy przez mikrofon.

Organizacja Wyzwolenia Palestyny nasiliła działalność na przełomie lat 60. i 70. Przywódcy OWP, oprócz regularnych napadów na terytorium Izraela, na szeroką skalę zastosowali metody terrorystyczne. Ich „specjalnością” stały się m.in. ataki na samoloty. Podczas XX Igrzysk Olimpijskich w Monachium w 1972 r. członkowie powiązanej z OWP ekstremistycznej organizacji Czarny Wrzesień porwali jedenastu izraelskich sportowców. Na skutek nieudolnej akcji zachodnioniemieckiej policji wszyscy zakładnicy zginęli, zabici przez palestyńskich terrorystów. W 1974 r. Jasir Arafat wywołał międzynarodowy skandal: wystąpił na forum Zgromadzenia Ogólnego ONZ z kaburą od pistoletu u boku. Zachowanie Arafata ugruntowało na Zachodzie negatywną opinię o Palestyńczykach jako terrorystach. Natomiast ataki wspierane przez OWP spotykały się ze zdecydowanymi akcjami odwetowymi izraelskich służb specjalnych. Terrorystyczne metody nie zdołały też zbytnio osłabić państwa żydowskiego. Ponadto wojna Jom Kippur z 1973 r., kolejna przegrana batalia koalicji państw arabskich z Izraelem, skłoniła Egipcjan do szukania porozumienia z Izraelem. W 1977 r. prezydent Egiptu Anwar Sadat jako pierwszy przywódca arabski wybrał się z oficjalną wizytą do Tel Awiwu. Rok później, korzystając ze wsparcia Amerykanów, podpisał w Camp David porozumienie pokojowe z Izraelem. Tym samym najpotężniejsze państwo arabskie w regionie wycofało się z planów budowy niepodległego państwa palestyńskiego na terenach kontrolowanych przez Żydów.

Wpływy OWP osłabił także spór z władzami Libanu, które w 1975 r. postanowiły usunąć licznych wpływowych i agresywnych fedainów. W Libanie wybuchła wojna domowa. Podczas bratobójczych walk, palestyńskie bojówki OWP dokonały mordu chrześcijańskich mieszkańców libańskiej wioski Damour. W efekcie doszło do krwawej wojny domowej pomiędzy siłami islamskimi a chrześcijańskimi, a kraj rozpadł się na wiele terytoriów zarządzanych przez lokalnych liderów. Do wojny po stronie muzułmanów wmieszała się Syria. Natomiast w 1982 r., po palestyńskim ataku terrorystycznym na autobus w Tel Awiwie, Izraelczycy interweniowali zbrojnie w Libanie. Izrael zamierzał ostatecznie zlikwidować bazy fedainów. Przejęli kontrolę nad południem kraju i przekazali władzę chrześcijanom. Wspólnie z bojówkami chrześcijańskimi dokonali masakry palestyńskich cywilów w obozach w Sabrze i Szatili na przedmieściach Bejrutu. Zaciekłe starcia doprowadziły do niemal kompletnego zniszczenia miasta. Wreszcie latem 1982 r. wojskom izraelskim udało się zlikwidować bazy fedainów. Palestyńscy bojownicy znaleźli sobie jednak nowe ośrodki w Tunezji, a ich miejsce zajęli jeszcze bardziej radykalni bojownicy islamscy z milicji szyickiej HezbollahuHezbollahHezbollahu. Cieszył się on silnym wsparciem Iranu, którym od 1979 r. rządzili islamscy fundamentaliści. Celem organizacji stało się przejęcie władzy w Libanie i utworzenie tam państwa wyznaniowego zgodnie z wzorcami irańskimi.

RhA7W89uhUEPh

Zdjęcie przedstawia zrujnowany budynek. Przed nim stoi zniszczony pomnik.

Pokój z rozsądku

R1ZlaAebJkytN1

Zdjęcie przedstawia tłum ludzi na ulicy. Na ulicy leży gruz, w kilku miejscach płoną opony.

Zdecydowana interwencja Izraela w Libanie spowodowała wzrost niepokojów społecznych wśród Palestyńczyków zamieszkujących terytoria arabskie okupowane przez Izrael: Strefę Gazy, Zachodni BrzegZachodni BrzegZachodni Brzeg Jordanu oraz Wschodnią Jerozolimę. Zamieszki antyżydowskie przekształciły się w 1987 r. w powstanie narodowe, zwane intifadąintifadaintifadą lub intifadą kamieni, gdyż Palestyńczycy używali do walki prostych środków: kamieni oraz butelek z benzyną. Starcia z regularną armią Izraela prowadzone za pomocą tak prymitywnych środków przyniosły znaczne straty wśród cywilów, także kobiet i dzieci.

Narastająca przemoc oraz osłabienie OWP po wojnie w Libanie skłoniły Jasira Arafata do porozumienia z Izraelem. Za takim rozwiązaniem przemawiała również niesprzyjająca Palestyńczykom sytuacja międzynarodowa. Pod koniec lat 80. ZSRS, który dotąd konsekwentnie wspierał działalność OWP, pogrążył się w kryzysie. Na czołową pozycję wśród mocarstw światowych wysunęły się zdecydowanie Stany Zjednoczone, sojusznik Izraela. Nie widząc szans na zniszczenie Izraela, Jasir Arafat podczas wystąpienia na forum ONZ w Genewie w 1988 r. obiecał zerwać z terroryzmem. Następnie przy zaangażowaniu przywódcy Związku Sowieckiego Michaiła Gorbaczowa oraz prezydenta USA George’a Busha (seniora) w 1991 r. w Madrycie doszło do rozmów izraelsko‑palestyńskich.

Prawdziwy przełom w stosunkach obu skłóconych narodów nastąpił w 1993 r. podczas spotkania Arafata z premierem Izraela Icchakiem Rabinem w Waszyngtonie. W obecności kolejnego amerykańskiego prezydenta Billa Clintona przywódca OWP uznał państwo żydowskie w Palestynie. Icchak Rabin z kolei uznał OWP oraz zapowiedział wycofanie wojsk ze Strefy Gazy i Zachodniego Brzegu. Zgodził się także utworzyć na tych terenach Autonomię Palestyńską jako zalążek niepodległego państwa. Porozumienie z Waszyngtonu przyniosło obu przywódcom oraz szefowi izraelskiej dyplomacji Szimonowi Peresowi olbrzymie uznanie na świecie. W 1994 roku Rabin, Arafat i Peres otrzymali wspólnie Pokojową Nagrodę Nobla.

R1R7ec8R6Ek0v

Zdjęcie przedstawia trzech mężczyzn. Dwóch ściska sobie ręce. Trzeci stoi po środku i obejmuje pozostałych.

Jednakże porozumienie nie zakończyło konfliktu izraelsko‑palestyńskiego. Radykalne ugrupowania islamistyczne – Hezbollah i HamasHamasHamas – odrzuciły kompromis i zdecydowały się kontynuować ataki terrorystyczne wymierzone w Izrael. Podobnie żydowscy nacjonaliści nie przyjęli do wiadomości porozumienia i wciąż rozbudowują, wbrew Palestyńczykom, żydowskie osiedla na obszarach okupowanych przez Izrael. Ofiarą konfliktu padł Icchak Rabin, który został zamordowany w 1995 r. przez ultraprawicowego żydowskiego ekstremistę Jigala Amira, sprzeciwiającego się zawartemu z Palestyńczykami w 1993 r. porozumieniu z Oslo, otwierającemu drogę do powstania Autonomii Palestyńskiej. Jasir Arafat zmarł w 2004 roku. Natychmiast pojawiły się podejrzenia, że legendarny przywódca OWP został otruty przez izraelskie siły specjalne. Badania przeprowadzono w laboratoriach francuskich, rosyjskich i szwajcarskich. Dwa pierwsze wykluczyły zatrucie jako przyczynę zgonu; szwajcarskie laboratorium w Lozannie potwierdziło, że na przekazanym materiale wykryto znaczne stężenie polonu 210. Obok hipotezy udziału Izraela w śmierci Arafata pojawiła się sugestia, że stoją za nią niechętni Arafatowi członkowie OWP.

R1NSaJqb01L8i

Mapa Bliskiego Wschodu. Zaznaczone jest państwo Izrael oraz granice Autonomii Palestyńskiej na południowym‑zachodzie, czyli Strefa Gazy. Zaznaczona jest Zielona Linia 1947–1967 wyodrębniająca tereny na Wschód od Jerozolimy oraz Wzgórze Golan w północno‑wschodniej części Izraela. Tereny na Wschód od Jerozolimy są podpisane jako Zachodni Brzeg okupowany przez Izrael.

Słownik

Słowa kluczowe

Arabowie, Bliski Wschód, Al‑Fatah, fedaini, fundamentalizm, Hezbollah, intifada, Jordania, Izrael, OWP, Palestyna, szyici, syjonizm, Wzgórza Golan, Zachodni Brzeg, świat po II wojnie światowej

Bibliografia

P. Johnson, Historia świata od roku 1917 do lat 90‑tych, Warszawa 2016.

J. Tyszkiewicz, E. Czapiewski, Historia powszechna. Wiek XX, Warszawa 2010.

Historia terroryzmu. Od starożytności do Da’isz, pod red. A. Blina i G. Chalianda, Warszawa 2020.

S. Wojciechowski, P. Osiewicz, Zrozumieć współczesny terroryzm, Warszawa 2017.

Wielka historia świata. Tomy 1‑12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności); Świat Książki 2004‑2006.