Przeczytaj
Więcej informacji o Stefanie Żeromskim znajdziesz m.in. w lekcji: Hamlet XIX wieku, czyli bezdomność z wyboruHamlet XIX wieku, czyli bezdomność z wyboru
Żeromski i powstańcza legenda
Stefan Żeromski wychowywał się w atmosferze kultu dla tradycji narodowowyzwoleńczych, a przede wszystkim - powstania styczniowego. W województwie świętokrzyskim, gdzie przyszły pisarz dorastał, legenda powstańcza była bardzo żywa. Ojciec Żeromskiego odpokutował w kieleckim więzieniu pomoc, której udzielał powstańcom, do leśnych oddziałów należeli jego wujowie oraz sąsiedzi. W Puszczy jodłowej pisał Żeromski:
Puszcza jodłowa[...] z powstańczych legend tego zapadłego kraju, gdzie jeszcze był nie wytchnął ślad stopy skrwawionej pokonanych bojowników – gdzie jeszcze ściany przydrożnej austerii czarne były od kul i podziurawione jak rzeszotorzeszoto; a każdy człowiek dojrzały, co krwawe czasy przeżył, tylko o nich mówił, kładł je w moje uszy, jak do składu – a czasem tym dzielił na części swe życie przed i popowstaniowe.
Źródło: Stefan Żeromski, Puszcza jodłowa, Warszawa 1971, s. 282.
Legenda powstańcza, głęboko przeżyta przez pisarza w dzieciństwie, w istotny sposób zaważyła na jego twórczości. Jak zaznacza Artur Hutnikiewicz:
Stefan ŻeromskiŻeromski był niewątpliwie jedynym integralnym pesymistą w literaturze polskiej. Stworzył świat cały jakby zatopiony w mrokach i smutkach i w swej wewnętrznej istocie fatalistyczniefatalistycznie przeznaczony, aby rodzić w nieskończoność ów smutek. Właściwie wszyscy niemal bohaterowie Żeromskiego ponoszą klęskę lub wychodzą z konfliktów, w jakie los ich uwikłał, ciężko i boleśnie zranieni. [...] Ciężkie przeżycia i doświadczenia osobiste, niesłychanie gwałtownie reagujący na wszelkie zło i nieprawość instynkt moralny i społeczny, przygnębiająca atmosfera życia polskiego w jednej z najbardziej ponurych epok bytu narodowego po upadku wszelkich nadziei w wyniku klęski ostatniego powstania. Dzieło wyrastające z takich odczuć i doświadczeń nie mogło być w swym kolorycie i tonacji jasne i pogodne.
Źródło: Artur Hutnikiewicz, Stefan Żeromski, [w:] Młoda Polska, Warszawa 1997, s. 271.
Na kanwie wydarzeń z 1863 roku osnuł Żeromski m.in. akcję opowiadania Rozdzióbią nas kruki, wrony…, ogłoszonego w 1894 roku w ,,Słowie Polskim”. Wykorzystując w technice literackiego opisu estetykę naturalistycznąnaturalistyczną, pisarz analizował sytuację
po powstańczej klęsce. Przyczyn przegranej dopatrywał się przede wszystkim w niskim morale społeczeństwa, które zbyt szybko załamało się w godzinie próby, oskarżał przedstawicieli tzw. historycznej szkoły krakowskiejhistorycznej szkoły krakowskiej za odrzucenie idei walki zbrojnej.
W postaci chłopa, który bezcześci zwłoki głównego bohatera, Żeromski ukazał obojętność ludu wiejskiego wobec sprawy powstania - jako tragiczny rezultat wiekowego niewolnictwa, ciemnoty i wyzysku pańszczyźnianego.
W Rozdzióbią nas kruki, wrony... Żeromski skupia uwagę czytelnika wyłącznie
na negatywnych stronach przedstawianej rzeczywistości, wprowadza sekwencje skrajnie naturalistycznych scen. Odchodzi od fikcji literackiej na rzecz relacji reportażowej. Sprawia to, że wyłaniający się z utworu obraz świata jest przedstawiony w tonacji krańcowo pesymistycznej. Nie pojawiają się u Żeromskiego charakterystyczne dla naturalistów francuskich zaskakujące przejaskrawienia, kłócące się z życiowym prawdopodobieństwem. Świat przedstawiony w Rozdzióbią nas kruki, wrony... nosi znamiona brutalnie prawdziwej rzeczywistości.
Słownik
kierunek w historiografii polskiej ukształtowany po upadku powstania styczniowego 1863–64, głównie w kręgu galicyjskich konserwatystów (stańczyków); prezentował krytyczną wizję historii Polski (w opozycji wobec jej romantycznej apologii), uzasadniająca potrzebę żmudnej pracy w celu wzmocnienia podstaw bytu narodowego
(gr.) kategoria estetyczna wykształcona na gruncie filozofii starożytnej Grecji
dla określenia sposobu naśladowania rzeczywistości w sztuce\
(fr. naturalisme < łac. natura - natura) - kierunek literacki ukształtowany w 2. połowie XIX wieku we Francji; zgodnie z założeniami naturalistów rzeczywistość w dziele literackim miała być przedstawiana w obiektywistyczny sposób; istotną rolę odgrywały motywacje biologiczne wpływające na postępowanie bohaterów literackich; do najwybitniejszych przedstawicieli tego kierunku zalicza się Emila Zolę