Przeczytaj
Na Ziemi obserwujemy wiele zależnych od siebie procesów zachodzących między sferami Ziemi, np. między litosferą a atmosferą. Należą do nich: obieg ciepła, krążenie wody czy cyrkulacja powietrza. Nietrudno jest więc wskazać zależności między temperaturą powietrza a nasłonecznieniem wynikającym z położenia geograficznego na kuli ziemskiej lub wysokości terenu n.p.m. Ale jak wiemy nie tylko temperatura powietrza należy do składników pogodypogody. Wyróżnia się również: ciśnienie atmosferyczne, wilgotność powietrza, nasłonecznienie, wiatry, zachmurzenie, opady oraz osady atmosferyczne. Wszystkie te składniki podlegają modyfikacjom wynikającym ze zmian środowiska i wpływom czynników klimatotwórczych. Wieloletnie obserwacje i pomiary tych zjawisk atmosferycznych i ich różnic w różnych częściach świata pozwoliły określić wspólne cechy dla klimatuklimatu poszczególnych regionów świata. Przyjrzyjmy się więc tym czynnikom, które mają wpływ na jego kształtowanie.
Głównym czynnikiem klimatotwórczym jest szerokość geograficzna. To od niej zależy ilość energii słonecznej docierającej do powierzchni Ziemi, a także długość trwania dnia i nocy oraz wysokość Słońca nad horyzontem. Im wyższa szerokość geograficzna, tym niższa średnia temperatura powietrza. Szerokość geograficzna decyduje o strefowości klimatycznej, gdyż właśnie roczny rozkład temperatury powietrza pozwala określić granice stref klimatycznych, dlatego nazywany jest strefowym czynnikiem klimatotwórczym.
Na procesy klimatotwórcze mają wpływ również tzw. astrefowe czynniki klimatotwórcze. Nie określają one jednak granic strefowych i niekiedy nie wiążą się z nimi. Zalicza się do nich wielkość i rozmieszczenie lądów i oceanów. Wiemy już, że powierzchnie lądowe i wodne nagrzewają się nierównomiernie. Z tego powodu dochodzi do różnic temperatury mas powietrza, które się nad nimi kształtują, co prowadzi do powstawania ośrodków barycznych o różnym ciśnieniu i wilgotności.
Z kolei odległość od morza wpływa na wielkość opadów i ich rozkład w ciągu roku oraz zróżnicowanie temperatury powietrza, co pozwala na wyróżnienie klimatu lądowego i morskiego.
Wspinając się po górach, nietrudno zauważyć, że wraz ze wzrostem wysokości temperatura powietrza spada. Dlatego kolejnym czynnikiem mającym wpływ na klimat jest ukształtowanie terenu i wysokość n.p.m. Wraz ze wzrostem wysokości temperatura spada średnio o 0,6°C na każde 100 metrów. Spada również wartość ciśnienia atmosferycznego, co w efekcie doprowadza do wzrostu ilości opadów atmosferycznych. Warto wspomnieć o tym, że układ wielkich form rzeźby terenu wpływa na przemieszczanie się mas powietrza. Tereny nizinne umożliwiają ich swobodny przepływ, góry natomiast stanowią dla nich naturalną barierę. Czy zdarzyło Ci się podczas górskiej wędrówki zaobserwować, że w tym samym czasie po jednej stronie pasma górskiego świeciło słońce i było ciepło, a po drugiej stronie w tym samym czasie była ulewa? Wynika to z tego, że na stokach dowietrznych suma opadów jest większa niż na stokach zawietrznych, co jest konsekwencją zatrzymanych przez stok góry mas powietrza.
Kolejnym czynnikiem jest rodzaj podłoża. W zależności od rodzaju podłoża zmienia się ilość energii cieplnej znajdującej się w środowisku. Główną rolę odgrywa jego barwa wpływająca na albedo - ciemne barwy podłoża pochłaniają promieniowanie słoneczne, natomiast jasne podłoże wpływa na odbijanie promieniowania, dlatego śnieg zmniejsza przychód energii. Im barwa jest ciemniejsza, tym podłoże szybciej się nagrzewa i więcej oddaje ciepła do atmosfery, powodując ocieplenie.
Nie raz słyszymy o prądach morskich, ale mało kto zastanawia się, jaki mają wpływ na nas czy na środowisko, w którym właśnie się znajdujemy. Masy powietrza kształtujące się nad ciepłymi prądami morskimi charakteryzują się wyższą temperaturą. Dzięki nim wzrasta temperatura powietrza również na lądzie, gdy masy ciepłego powietrza przemieszczają się nad ląd. Ciepłe prądy przyczyniają się również do zwiększenia wilgotności powietrza, konsekwencją czego są większe opady. Z kolei zimne prądy morskie powodują spadek temperatury powietrza, a także zmniejszenie sum opadów atmosferycznych.
Ostatnim ważnym czynnikiem klimatotwórczym, zależnym również od działalności człowieka, jest pokrycie terenu. Latem, gdy jest gorąco, lubimy schronić się w lesie właśnie dlatego, że lasy potrafią utrzymać dłużej wilgoć, a zatem i niższą temperaturę powietrza. Inaczej sprawa wygląda w przypadku miast. Zabudowa miejska uniemożliwia dobrą cyrkulację, a nawierzchnie dróg pochłaniają więcej ciepła niż oddają, co powoduje wzrost temperatury. Czynniki klimatu zależeć będą zatem również od szaty roślinnej, pokrywy śnieżnej i lodowej oraz zabudowy miejskiej i prowadzonej przez człowieka działalności.
Słownik
ogół zjawisk fizycznych występujących w troposferze w określonym miejscu i czasie
charakterystyczny dla danego obszaru przebieg pogody, który został ustalony na podstawie wieloletnich obserwacji i badań