Postępujący proces urbanizacji przyczynia się do stopniowej ekspansji miast na terenach podmiejskich, w wyniku czego dochodzi do poszerzania się granic miast oraz zacierania się granic między wsią i miastem. Procesowi metropolizacji towarzyszy urbanizacja, coraz bardziej zacierają się związki między miastem a regionem, zastępowane przez silniejsze relacje międzynarodowe. Wraz z rozwojem metropolii wzrasta zjawisko globalizacji, zwiększają się także dysproporcje przestrzenne.

Obszary metropolitalne to układy jednostek wielkomiejskich o konkretnej funkcjonalności oraz wysokim stopniu urbanizacji. Jednostki te są powiązane ze sobą pod kątem funkcjonalnym oraz ekonomicznym. Warto podkreślić, że obszar metropolitalny jest głównym ośrodkiem danego regionu.

Przyjmuje się dość powszechnie, że metropolia jest miastem liczących milion i więcej mieszkańców. Próg ten w przypadku metropolii regionalnych obniża się zazwyczaj do 500 tysięcy. Niektóre kryteria biorą pod uwagę również zasięg oddziaływania miasta oraz funkcje pełnione przez nie na rzecz otaczającego regionu i areny międzynarodowej.

Kryteria definiowania metropolii:

• liczba mieszkańców: 0,5–1 mln;

• znaczny potencjał ekonomiczny oraz silnie rozwinięty sektor usług wyższego rzędu;

• duży potencjał innowacyjny (jednostki naukowe i badawczo‑rozwojowe);

• pełnienie funkcji centralnych wysokiego rzędu hierarchicznego o zasięgu co najmniej krajowym;

• odgrywanie roli węzła w systemie (sieci) powiązań komunikacyjnych, organizacyjnych i informacyjnych oraz duża dostępność w różnych skalach przestrzennych, także w skali międzynarodowej;

• stymulowanie rozwoju sieciowego modelu gospodarki i zarządzania.

R1BqdbMCKTgNG

Zdjęcie przedstawia Środkowy Manhattan w Nowym Jorku. Posiada on zwartą zabudowę; wyróżniają w niej się wysokie wieżowce, w tym Empire State Building z wysoką iglicą. Manhattan z trzech stron otacza zatoka oraz rzeka Hudson.

Cechy obszarów metropolitalnych

Miasto nazywane metropolią musi spełniać niektóre kryteria:

• współpraca międzynarodowa w zakresie produkcji, wymiany towarowej, usług, a także siły roboczej,

• obecność firm międzynarodowych na terenie metropolitalnym,

• zdolność do eksportu przedsiębiorstw, banków oraz innych instytucji,

• bardzo wysoka i sprawna dostępność telekomunikacji,

• bardzo wysoki rozwój sektora usług,

• dobrze rozwinięty sektor usług, zdolny do sprawnej obsługi biznesu,

• dobrze rozwinięty transport,

• ogólnokrajowe środki masowego przekazu.

W Polsce za obszar metropolitalny uznaje się wg definicji z art. 2 Ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym „obszar wielkiego miasta oraz powiązanego z nim funkcjonalnie bezpośredniego otoczenia, ustalony w koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju”.

Miastami spełniającymi kryteria zawarte w KPZKKPZKKPZK, są:

• Warszawa,

• konurbacja górnośląska

• Kraków

• Łódź,

• Trójmiasto,

• Poznań,

• Wrocław,

• Bydgoszcz,

• Szczecin,

• Lublin.

R1ayfeRP60XnZ

Ilustracja przedstawia mapę Polski z podziałem na regiony metropolitalne oznaczone kolorem ciemnoczerwonym i jasnoczerwonym oraz regiony niemetropolitalne oznaczone kolorem białym. Kolorem ciemnoczerwonym oznaczono stołeczny region metropolitalny, który obejmuje Warszawę z okolicznym obszarem na terenie województwa mazowieckiego. Kolorem jasnoczerwonym oznaczono pozostałe regiony metropolitalne, są one następujące: Trójmiasto z okolicznym obszarem na terenie województwa pomorskiego, Szczecin z niedużym obszarem wokół na terenie województwa zachodniopomorskiego, Olsztyn z dużym obszarem wokół na terenie województwa warmińsko‑mazurskiego, Białystok z dużym obszarem wokół na terenie województwa podlaskiego, Łódź z obszarem wokół na terenie województwa łódzkiego, Toruń i Bydgoszcz z obszarem wokół na terenie województwa kujawsko‑pomorskiego, Poznań z obszarem wokół na terenie województwa wielkopolskiego, Wrocław z niedużym obszarem wokół na terenie województwa dolnośląskiego, duży obszar z miastami takimi jak Katowice, Opole, Częstochowa i Bielsko‑Biała na terenie województwa opolskiego i śląskiego, Kraków z dużym obszarem wokół na terenie województwa małopolskiego, duży obszar z miastami Kielce i Radom na terenie województwa świętokrzyskiego i mazowieckiego, miasto Rzeszów z obszarem wokół na terenie województwa podkarpackiego, Lublin z obszarem wokół na terenie województwa lubelskiego.

Niestety, mimo że wyżej wymienione miasta spełniają kryterium obszaru metropolitalnego KPZK, to w randze międzynarodowej nie spełniają one wszystkich kryteriów.

Na terenie Europy, w ramach programu ESPON (ang. European Spatial Planning Observation Network) zdefiniowano „funkcjonalne obszary miejskie” (FUA, ang. Functional Urban Areas), wśród których wytypowano Europejskie Metropolitalne Obszary Wzrostu MEGA (ang. Metropolitan European Growth Areas). Ośrodki te zostały podzielone na cztery kategorie. Polskie metropolie zostały zaliczone do dwóch najniższych grup: Warszawę potraktowano jako potencjalną metropolię europejską (III rzędu), z kolei Kraków, konurbację górnośląską, Trójmiasto, Poznań, Wrocław, Łódź i Szczecin – jako słabo wykształcone metropolie europejskie (IV rzędu). Według Globalization and World Cities (GaWC) funkcję miasta światowego pełni wśród miast polskich jedynie Warszawa, która w 2010 roku zaliczona została do bardzo znaczących miast światowych, natomiast Wrocław, Kraków i Poznań zaliczono do grona potencjalnych miast światowych.

W zależności od rodzaju aglomeracji możemy mieć do czynienia z aglomeracją monocentryczną, czyli system jednostek osadniczych, w którym występuje jeden dominujący ośrodek miejski, lub aglomeracją policentryczną, czyli taką, gdzie wszystkie jednostki mają zbliżony potencjał i nie ma jednostki dominującej. Przykładem aglomeracji policentrycznej jest konurbacja górnośląska, Zagłębie Ruhry oraz BosNyWash w USA. Z kolei przykładem aglomeracji monocentrycznej jest Warszawa, Paryż oraz Pekin.

Gdy proces pochłaniania przez przestrzeń miejską sąsiadujących obszarów przebiega bardzo prężnie i powoduje łączenie się aglomeracji oraz wzrost populacji spowodowany napływem ludności do obszaru prężnie rozwijającego się, mamy do czynienia z megalopolis, czyli rozległym zespołem miejskim, powstałym w wyniku połączenia się aglomeracji, w którym nie ma dominującego ośrodka. Przykładami takich obszarów wielkomiejskich są Chicago, Detroit czy São Paulo.