Ćwiczenia

W powtórkowych lekcjach skupimy się na części poświęconej pytaniom. Odnoszą się one do wielu różnych materiałów źródłowych (nie tylko tekstów oraz ilustracji, ale również map, tabel czy wykresów itp.). Przede wszystkim musisz dokładnie zapoznać się z materiałami źródłowymi, ale także zwrócić uwagę na polecenia. Poniżej przybliżamy, jak rozumieć polecenia w zadaniach różnego typu:

Pamiętaj, że odpowiedź musi odnosić się do źródła – błędem jest bazowanie wyłącznie na swojej wiedzy i ignorowanie podanego źródła. Chodzi bowiem o to, aby osoba odpowiadająca na pytanie umiejętnie połączyła analizę materiału źródłowego z własną wiedzą. Nie bój się korzystać z posiadanych informacji i zawsze odwołuj się do podanych źródeł. Pamiętajcie również o tym, by wczytywać się w polecenia – czasem wiedza własna nie jest potrzebna, czasem tekst to tylko inspiracja, a innym razem należy połączyć wiedzę z interpretacją tekstu.

Katolicka nauka społeczna

Elementy nauczania społecznego (etyki społecznej) były zawsze obecne w doktrynie Kościoła katolickiego. Jednak za prekursora jego nowoczesnej wersji uważa się papieża Leona XIII. W opublikowanej w 1891 r. encyklice Rerum novarum podjął on tzw. kwestię robotniczą, dotyczącą położenia proletariatu w warunkach drugiej rewolucji przemysłowej oraz w kontekście rozwoju socjalistycznego ruchu robotniczego. Papież negował zarówno reguły życia społecznego kształtowane przez liberalny kapitalizm, jak i ideologię socjalistyczną. Uznał własność prywatną za instytucję prawa naturalnego, jednak w odróżnieniu od liberalizmu podkreślał, że na właścicielu ciążą doniosłe zobowiązania społeczne: przede wszystkim zapewnienie możliwie wielu miejsc pracy oraz godziwej płacy.

W okresie dwudziestolecia międzywojennego naukę społeczną rozwijał papież Pius XI. W encyklice Quadragesimo anno (1931) wysunął on koncepcję trzeciej drogi między liberalizmem gospodarczym a kolektywizmem socjalistycznym. Popierany przez niego korporacjonizm zakładał organizację życia gospodarczego w ramach struktur złożonych ze zrzeszeń pracodawców i pracowników, co pozwoliłoby na zniesienie konfliktu między kapitałem a pracą. Korporacje zdolne do racjonalnego planowania pozwoliłyby przezwyciężać kryzysy bez konieczności zniesienia własności prywatnej i godzić interesy stron z dobrem wspólnym całego społeczeństwa.

Pod wpływem doświadczeń II wojny światowej politycy z partii chrześcijańsko‑demokratycznych (chadeckich) angażowali się na rzecz integracji europejskiej, która miała wyeliminować konfrontację i rywalizację między państwami. Ojcami założycielami poprzedniczki Unii Europejskiej – Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG) – byli m.in. tacy chadecy, jak Alcide De Gasperi, Konrad Adenauer czy Robert Schuman.

Przełomowe znaczenie dla relacji Kościół – świat świecki miał pontyfikat Jana XXIII (1958–1963) i zwołany przez niego II Sobór Watykański (1962–1965). Papieskie i soborowe dokumenty (Mater et Magistra, Pacem in terris) dążyły do dostosowania poglądów Kościoła do aktualnych potrzeb (zgodnie z hasłem aggiornamento – otwarcie na współczesność).

Kolejnych znaczących zmian w postawie Kościoła dokonał obdarzony wyjątkową charyzmą Jan Paweł II (1978–2005). Wniósł on do społecznej refleksji katolicyzmu nowe wątki związane z osobistym doświadczeniem totalitaryzmów nazistowskiego i komunistycznego oraz wielki ładunek wrażliwości społecznej.

Na uwagę zasługują zwłaszcza:

• pełna akceptacja reguł wolnego rynku przy akcentowaniu prymatu godności osoby ludzkiej w relacjach kapitał – praca;

• wybór tzw. opcji na rzecz ubogich, które nakazywały Kościołowi przeciwstawianie się wszelkim formom niesprawiedliwości;

• odrzucenie prób kojarzenia chrześcijaństwa z jakimikolwiek formami marksizmu (np. z tzw. teologią wyzwolenia, uzasadniającą użycie przemocy w walce o sprawiedliwość społeczną i zakładającą strategiczny sojusz z komunizmem).

Kolejny papież, Benedykt XVI (2005‑2013), w swoim nauczaniu poruszał zagadnienia globalizacji gospodarki i kultury oraz wynikające z nich nowe problemy ładu etycznego.

Najważniejsze cechy współczesnej katolickiej nauki społecznej:

Konserwatyzm

Mówiąc o konserwatyzmie, należy odróżnić szeroko rozumianą postawę konserwatywną od zespołu poglądów politycznych, społecznych i ekonomicznych z właściwą im podbudową filozoficzną, który ukształtował się jako doktryna polityczna.

Postawa konserwatywna oznacza nastawienie człowieka polegające na silnym przywiązaniu do zastanego stanu rzeczy, pragnieniu jego zachowania (łac. conservare – zachowywać) i niechęci do jego zmiany. Konserwatywna postawa jest pojęciem spoza kręgu polityki. Może cechować zwolenników różnych ideologii i programów politycznych, ale także wszelkiego typu systemów: religijnych, etycznych, estetycznych.

Konserwatyzm – jako doktryna polityczna, nurt ideowy – ukształtował się na przełomie XVIII i XIX w. w reakcji na filozofię oświecenia, a zwłaszcza na wydarzenia rewolucji francuskiej. Prekursorem konserwatyzmu europejskiego był angielski polityk i myśliciel Edmund Burke (1729–1797). Kwintesencję swoich poglądów zawarł w publikacji z 1790 r. (Rozważania o rewolucji we Francji), w której analizował przyczyny rewolucji francuskiej i formułował (częściowo trafne) prognozy dotyczące jej dalszego przebiegu.

W okresie restauracji po kongresie wiedeńskim poglądy konserwatywne znalazły licznych orędowników we Francji (François‑René Chateaubriand, Louis Gabriel Ambroise de Bonald, Joseph de Maistre) i Niemczech (Georg Wilhelm Friedrich Hegel). Wśród polskich zwolenników należy wyróżnić ks. Adama Jerzego Czartoryskiego.

Konserwatyzm nigdy nie stał się zwartym systemem poglądów. Warunki jego rozwoju w poszczególnych krajach i środowiskach nadawały mu znaczące cechy oryginalności. W krajach romańskich, gdzie dominował katolicyzm, konserwatyści podkreślali rolę Kościoła z papieżem, któremu – jako najwyższej instancji – przyznawali prawo moralnej oceny działań monarchy. Niemiecki konserwatyzm wyróżniało apoteozowanie monarchii absolutnej – najwyższej formy rządów. Poglądy Burke’a cechuje największy stopień umiarkowania i pragmatyzm. Podkreśla on czynnik trwania w czasie jako kryterium oceny instytucji prawnych i społecznych (wartościowe i prawomocne jest to, co oparło się próbie czasu).

Niezależnie od występujących różnic można wskazać kilka podstawowych elementów wspólnych dla doktryny konserwatywnej w różnych kręgach kulturowych, aktualnych w ciągu dłuższego czasu.

Podstawowe założenia doktryny konserwatywnej

Spośród polskich konserwatystów na uwagę zasługują przede wszystkim ks. Adam Jerzy Czartoryski, środowisko konserwatystów galicyjskich, tzw. stańczyków (Michał Bobrzyński, Stanisław Tarnowski), a w okresie międzywojennym o. Jacek Woroniecki i Leopold Władysław Jaworski.

Doktryna konserwatyzmu przetrwała do czasów współczesnych, jednak w bardzo zmienionej postaci. Wyraźne odrodzenie konserwatyzmu nastąpiło w latach 70. i 80. XX w. Patronami kierunku określanego mianem neokonserwatyzmuneokonserwatyzmneokonserwatyzmu lub nowej prawicynowa prawicanowej prawicy, połączonego z głównymi założeniami klasycznego liberalizmu ekonomicznego, są m.in. Ludwig von Mises, Friedrich von Hayek oraz Milton Friedman. Najbardziej wpływowymi reprezentantami tego kierunku w świecie polityki byli natomiast Margaret Thatcher i Ronald Reagan. Adaptowali oni założenia konserwatyzmu do realiów współczesnego świata demokratycznego. Opowiadali się za obroną cywilizacji euroatlantyckiej, zagrożonej przede wszystkim przez komunizm. Za jej fundament uważali wolność i godność człowieka – wartość wspólną dla wielu nurtów chrześcijaństwa. Przeprowadzili demontaż rozbudowanych instytucji państwa opiekuńczego w imię większej skuteczności gospodarki, która zapewnia społeczeństwu korzystanie z dobrobytu.

Słownik