Kości długie mają charakterystycznie zorganizowaną budowę: ich trzony wypełnione są tkanką kostną zbitą (o dużej sztywności), a nasady tworzy tkanka kostna gąbczasta. Druga z wymienionych tkanek ma ażurową budowę, która minimalizuje naprężenia powstające chociażby przy bieganiu lub skakaniu. U ludzi, ze względu na pionową postawę ciała, kości kończyn dolnych przyjmują największy ciężar. Jeśli w procesie chorobowym dojdzie do degradacji struktury kości, te będą się łamać, uniemożliwiając poruszanie się. Dlatego tak istotna jest wiedza na temat chorób kości oraz ich poprawnej diagnostyki, która pozwala na wykrycie nieprawidłowości i wdrożenie szybkiego leczenia.

R1cnm7DFRK859

Ilustracja przedstawia ludzki szkielet. Na szkielecie zaznaczona jest kość udowa. Jest ona ukazana w zbliżeniu. Kość jest długa i można w niej wyróżnić trzon i dwa końce: koniec bliższy i koniec dalszy.

Jedną z najczęściej spotykanych chorób kości jest osteoporoza. Jest to stan chorobowy charakteryzujący się postępującym zmniejszeniem gęstości kości (masy kostnej) i stopniowo rosnącą podatnością na złamania. Zmiany w strukturze kości podczas rozwoju osteoporozy są spowodowane wzmożoną aktywnością osteoklastówosteoklastyosteoklastów przy niskiej aktywności osteoblastówosteoblastyosteoblastów.

Osteoporoza występuje zwykle po 35. roku życia. Po tym czasie masa kostna zaczyna się zmniejszać – przyczyną jest spadek tempa procesu kościotwórczego. Jeśli spadek gęstości kości przebiega normalnie, nie jest powodem do obaw. Jednakże u kobiet zwykle proces ten przyspiesza po menopauziemenopauza (przekwitanie)menopauzie. Po 50. roku życia osteoporoza występuje średnio u co ósmego mężczyzny i aż u co trzeciej kobiety.

Do czynników sprzyjających powstaniu osteoporozy należą: uwarunkowania genetyczne, mała aktywność fizyczna, niedobór wapnia i witaminy DIndeks dolny 3₃, palenie papierosów i nadużywanie alkoholu, niedobór hormonów płciowych (estrogenów lub testosteronu), cukrzyca czy kamica nerkowa. Osteoporoza początkowo przebiega bezobjawowo. Pierwsze symptomy choroby pojawiają się w momencie, gdy mikrostruktura kości ulega degradacji – zmniejsza się ich gęstość w wyniku wypłukiwania substancji mineralnych zawierających wapń, magnez i fosfor. Do stopniowo następujących objawów choroby należą: bóle kości długich (zwłaszcza pod obciążeniem) oraz złamania kości w wyniku niewielkich urazów.

Gdy objawy osteoporozy są wyraźne, oznacza to, że choroba jest już w zaawansowanym stadium, które pozwala na leczenie jedynie w ograniczonym zakresie. Leczenie to polega głównie na uzupełnieniu diety o wapń i witaminę DIndeks dolny 3₃ oraz inne substancje odżywcze – zależnie od zaawansowania choroby.

Osteoporozę można jednak leczyć dużo skuteczniej przed wystąpieniem objawów chorobowych. Badanie densytometryczne kości umożliwia wykrycie choroby we wczesnym stadium.

Densytometria jest nieinwazyjnym badaniem pozwalającym na obrazowanie gęstości kości. Może być ono wykonane przy użyciu metody ultrasonograficznej (USG)ultrasonografia (USG)metody ultrasonograficznej (USG), tomografii komputerowejtomografia komputerowatomografii komputerowej lub rentgenowskiejpromieniowanie rentgenowskie (promieniowanie X)rentgenowskiej.

Najczęściej stosowaną jest ostatnia z metod, w której kości prześwietla się za pomocą promieni rentgenowskich o małym natężeniu. Bogate w wapń kości mają dużą gęstość i obficie pochłaniają promieniowanie. Po wykonaniu badania jego wynik porównuje się z wartościami normalnymi gęstości kości dla danego wieku pacjenta. Dla wygody gęstość kości przestawia się na wykresie w postaci wskaźnika T, którego wartość wynosi zero (wartość normalna) dla młodego 30. letniego mężczyzny. Wartości dodatnie wskaźnika T uzyskanego w badaniu sugerują zwiększoną gęstość kości (np. przy nadmiernym zwapnieniu kości). Jego ujemne wartości z kolei wskazują na zmniejszoną gęstość kości. Jeśli wartość wskaźnika T znajduje się w zakresie od −1 do −2,5, stwierdza się stan obniżonej gęstości kości (osteopenia), który może rozwinąć się w osteoporozę – wskaźnik T mniejszy niż −2,5.

R14maMA9SAI5J

Grafika przedstawia wynik badania densytometrycznego u 27‑latka. Ukazany jest wykres. Na skali X podany jest wiek w przedziale od 20 do 100 lat. Na osi Y po lewej stronie wartość BDM, czyli gęstość mineralna kości (gram na centymetr kwadratowy) w skali od 0,58 (na dole) do 1,42 (na górze). Równolegle do osi Y, po jej drugiej stronie znajduje się wskaźnik T w skali od minus 5 na dole do 2 na górze. Gęstość mineralna kości 0,58 to wskaźnik T na poziomie minus 5. Gęstość mineralna kości 0,70 to wskaźnik T na poziomie minus 4. Gęstość mineralna kości 0,82 to wskaźnik T na poziomie minus 3. Gęstość mineralna kości 0,94 to wskaźnik T na poziomie minus 2. Gęstość mineralna kości 1,06 to wskaźnik T na poziomie minus 1. Gęstość mineralna kości 1,18 to wskaźnik T na poziomie 0. Gęstość mineralna kości 1,30 to wskaźnik T na poziomie 1. Gęstość mineralna kości 1,42 to wskaźnik T na poziomie 2. Optymalny wynik gęstości mineralnej kości wynosi między 1,06 a 1,30 dla wieku 20‑45 lat przy wskaźniku T między minus jeden a jeden. Od 45 do 65 roku życia gęstość spada z poziomu między 1,06 a 1,30 do poziomu między 1,06 a 0,85 przy wskaźniku T między minus trzy a minus jeden. Między 65 a 100 rokiem życia spadek gęstości jest nieznaczny i gęstość kości ma wartość między 1,06‑0,85 a 1,04‑0,80 przy wskaźniku T na poziomie minus 3,2 a minus 1,2.

R1Eu7X6a1FK2L

Zdjęcie przedstawia blat stołu przy którym siedzi dwoje ludzi: lekarz prowadzący badanie ultrasonograficzne i pacjent. Lekarz ma przed sobą otwarty laptop, w lewej ręce trzyma głowicę ultrasonografu. Dotyka nią lewej ręki i kości przedramienia pacjenta.

Osoby znajdujące się w grupie ryzyka powinny corocznie wykonywać badania densytometryczne. Do osób tych należą w szczególności pacjenci cierpiący na choroby tarczycy lub przytarczyc, pacjenci z historią wystąpienia osteoporozy w najbliższej rodzinie oraz osoby po 50. roku życia. W przypadku kobiet badania profilaktyczne zaleca się wykonywać wcześniej. Wykrycie choroby w niezaawansowanym stadium umożliwia szybkie wdrożenie leczenia, które na wczesnym etapie choroby jest bardziej skuteczne.

Osoby młodsze, aby zapobiec wystąpieniu osteoporozy w późniejszym wieku, powinny zadbać o dietę bogatą w wapń, który jest niezbędny w procesie tworzenia kości. Największe zapotrzebowanie na wapń mają osoby w podeszłym wieku oraz matki karmiące piersią. Ważnym czynnikiem jest również dostępność witaminy DIndeks dolny 3₃, która wspomaga wchłanianie soli mineralnych ze spożywanych pokarmów. Jej synteza zachodzi co prawda endogennie, ale jedynie w obecności promieniowania UV, którego najlepszym źródłem jest światło słoneczne. Dlatego w okresie zimowym zaleca się uzupełnianie niedoborów witaminy D przez zewnętrzną suplementację. Regularna aktywność fizyczna oraz niepalenie papierosów i unikanie nadmiernego spożycia alkoholu również przyczyniają się do zmniejszenia ryzyka wystąpienia osteoporozy w późniejszym wieku.

Słownik