R1CwDohlBQHvt1

Ilustracja prezentuje okładkę książki. Znajduje się na niej nagi mężczyzna przewiązany czerwoną wstęgą. Nad nim jest jest napis Jan Józef Szczepański. Przed Nieznanym Trybunałem.

Jan Józef Szczepański (1919–2003) to polski pisarz, scenarzysta, dziennikarz i tłumacz. Reprezentuje pokolenie Kolumbów – uczestniczył w kampanii wrześniowej 1939 r., a potem był żołnierzem Armii Krajowej, biorąc udział w walkach partyzanckich. Swe doświadczenia wojenne opisał w powieści Polska jesień (1955) i zbiorze opowiadań Buty (1956). Po wojnie pracował w redakcji „Tygodnika Powszechnego”, brał także udział w działaniach antykomunistycznej opozycji. W zbiorze esejówesejesejów Przed Nieznanym Trybunałem autor stawia pytania dotyczące podstawowych kwestii etycznych – wartości dobra i zła, odpowiedzialności, heroizmuheroizmheroizmu. Utwory zamieszczone w tym tomie stanowią przykład pisarstwa przekraczającego granice literatury pięknej. Łączy je z nią język pisarza i subiektywność perspektywy postrzegania świata, dzieli od niej – odwołanie do autentycznych (niefikcyjnych) – wydarzeń i postaci oraz próba obiektywizacji refleksji i płynących z niej wniosków.
W tomie znalazły się następujące eseje:

• W służbie Wielkiego Armatora – tekst o wpływie literatury Josepha Conrada na pokolenie młodych Polaków w okresie dwudziestolecia międzywojennego, zwłaszcza na postrzeganie przez nich obowiązków wobec ojczyzny. Utwór zawiera historię Jerzego, żołnierza Kedywu, szkolnego kolegi autora, który podejmuje ryzyko aresztowania przez Gestapo, aby nie narazić na zagrożenie swej koleżanki, w wyniku czego zostaje schwytany i zabity przez nazistów,

• Święty – utwór zawierający historię o. Maksymiliana Kolbego,

• Piąty Anioł – dzieło o zbrodniczych losach Charlesa Mansona, przywódcy grupy przestępczej – sekty religijnej, przygotowującej się na okres powszechnego mordu i zagłady oraz popełniającej serię krwawych zbrodni. Autor opisuje efekty działań charyzmatycznego zbrodniarza, który za pomocą religijnych wizji wpływał na innych, oraz skutki nadmiernej tolerancji społeczeństwa dla działalności ludzi i grup łamiących elementarne zasady etyczne,

• Maskarada na Oxford Street – utwór poświęcony krytycznej refleksji nad poszukiwaniem przez młodych ludzi pokolenia powojennego tożsamości poza swymi europejskimi korzeniami kulturowymi,

• List do Juliana Stryjkowskiego – esej w formie listu do znanego polskiego pisarza, poświęcony kwestiom odpowiedzialności literatury i jej wpływu na życie społeczne.

Święty – wstęp do analizy

R1XPHKC8XpJP51

Na zdjęciu tablica z płaskorzeźbą. Płaskorzeźba przedstawia mężczyznę z wyciągniętymi rękoma, które są skute łańcuchem. Za nim znajduje się grupa ludzi. Ich ręce również są skute łańcuchami. Na tablicy pod płaskorzeźbą jest napis Święty Maksymilian Maria Kolbe. Autor Joseph Krautwald. Brąz.

W obozie obowiązywała zasada odpowiedzialności zbiorowej – za ucieczkę więźnia esesmani karali śmiercią pozostałych osadzonych. Kiedy do jednej z takich ucieczek dochodzi w Auschwitz i esesmani wybierają tych, którzy poniosą karę, skazując ich na śmierć głodową, jeden z więźniów występuje z szeregu. To ojciec Maksymilian Maria Kolbe, polski zakonnik – franciszkanin – i ksiądz, zgłasza się dobrowolnie na śmierć za sierżanta Franciszka Gajowniczka, który błaga esesmanów o ocalenie. Ten czyn właśnie jest punktem wyjścia do rozważań J.J. Szczepańskiego w eseju Święty wokół postaci o. Maksymiliana Marii Kolbego (właśc. Rajmunda Kolbego, 1894–1941), uznanego przez Kościół katolicki w 1982 r. za świętego.

Utwór nie tylko ukazuje historię świętego, ale także zawiera refleksję nad miejscem człowieka w epoce nazistowskiej pogardy dla ludzi. Autor pyta o ocalenie ważnych aspektów w świecie odwróconych wartości. Podejmuje kwestię odpowiedzialności za osobisty czyn w obliczu hitlerowskiego systemu zła oraz wpływu świadectwa wartości na społeczeństwo poddawane skrajnej przemocy i strachowi. Machina nazistowskich obozów śmierci opierała się na regułach dehumanizacjidehumanizacjadehumanizacji (odczłowieczenia) ludzi i zamienianiu ofiar w katów. Ofiara o. Kolbego w opinii Szczepańskiego nie była tylko indywidualnym aktem bohaterstwa i oporu wobec tych reguł, ale wyłomem w wizji świata, którą hitlerowcy próbowali narzucić ofiarom – świata odczłowieczonego, pozbawionego wartości etycznych.

Słownik