Czy można ocalić wartości w świecie ich pozbawionym? Czy można zachować się moralnie, świadczyć o odwadze, prawdzie w świecie podeptanego człowieczeństwa, strachu i kłamstwa? Jak stawić czoła złu w warunkach ekstremalnych – w obozie koncentracyjnym, w którym za każde nieposłuszeństwo karze się śmiercią? Jak sprzeciwić się regułom nazistowskiej pogardy, będąc całkowicie bezbronnym wobec oprawców i mając świadomość, że sprzeciwienie się totalitaryzmowi skutkuje torturami i śmiercią? Na te pytania próbuje znaleźć odpowiedzi Jan Józef Szczepański w eseju Święty, zamieszczonym w tomie Przed Nieznanym Trybunałem (1975). Utwór jest interpretacją heroicznego czynu o. Maksymiliana Kolbego, który poświęcił swe życie za innego więźnia w nazistowskim obozie w Auschwitz podczas II wojny światowej.