Śluby panieńskie jako komedia miłości

Miłosna komedia Aleksandra Fredry (1793–1876) Śluby panieńskie, czyli magnetyzmmagnetyzmmagnetyzm serca została ukończona w 1832 roku, jednak praca nad utworem rozpoczęła się w roku 1826 roku. Pierwotny tytuł brzmiał Magnetyzm i odnosił się do pseudonaukowej teorii Franza Antona Mesmera. Teoria ta głosiła, że w ludzkim ciele istnieje uniwersalny fluid – siła magnetyczna, który przenika i napełnia wszelkie organizmy żywe, od roślin, przez zwierzęta, po ludzi. Magnetyzm inspirował spirytystów i artystów XIX wieku. Fredro użył tego określenia dla opisania tajemniczej siły przyciągania się dwóch serc – dwóch istot ludzkich. Sztuka w pierwszej wersji nie została wystawiona. Finalna wersja utworu powstała dopiero w 1832 r., a jej premiera odbyła się we Lwowie 15 lutego 1833 roku.

ReP78MdTfMnLa1

Obraz przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Mężczyzna jest odwrócony lewym półprofilem do widza. Jego włosy są falujące, siwe, starannie ułożone. Twarz mężczyzny jest owalna, nos szeroki. Oczy duże, są osadzone głęboko. Mężczyzna nieznacznie się uśmiecha. Ubrany jest w koszulę z koronkowymi mankietami i żabotem oraz surdut.

Za źródło inspiracji wielkiego polskiego komediopisarza trzeba uznać sztuki Moliera oraz Marivaux uważanego za twórcę komedii miłości jako gatunku. Marivaux odszedł od typowej komedii charakterów, by stworzyć studium miłości – ukazanej w świetle komizmu. Bohaterowie jego sztuk pozbawieni byli rysów charakterystycznych w sferach niezwiązanych z tematem głównym. Określała ich relacja uczuciowa. Przystępując do „gry miłości” zmagali się z własną dumą, ambicjami i obawami, jednak pozostawali postaciami nieco abstrakcyjnymi. Fredro rozwinął schemat Marivaux, nadając swoim bohaterom pełnię życia i wyraźny koloryt. Kochankowie z jego komedii stają się ponownie postaciami charakterystycznymi (jak było to u Moliera) i posiadają psychologiczną linię rozwoju. Ich motywacje są znacznie bardziej złożone.

Akcja sztuki osadzona jest w typowym szlacheckim XIX‑wiecznym dworku, a fabuła – oparta na znanym schemacie komplikacji planów małżeńskich. Radost zamierza ożenić swojego bratanka Gucia, a pani Dobrójska chce wydać za mąż za Gucia swoją córkę Anielę. Druga para młodych bohaterów to Klara i zakochany w niej nieszczęśliwie Albin. Znające życie z francuskich romansów panny składają śluby, że nigdy nie wyjdą za mąż, ponieważ małżeństwo to niewola. Na skutek skomplikowanej intrygi Gucio zdobędzie serce Anieli, a Klara przekona się do Albina. Już samo zdrobnienie imienia bohatera stanowi parodię romantycznej postaci Gustawa z Dziadów Adama Mickiewicza. W roku 1834 czytelnicy mogli znać już dzieło Mickiewicza. Znali także typ bohatera werterowskiego, ukształtowany przez słynną preromantyczna powieść Goethego. Polemiczny charakter komedii Fredry wynikał z jego własnych przemyśleń na temat istoty miłości oraz z chęci satyrycznego przedstawienia wzorca romantycznego.

Romantyczny ideał miłości

Romantyczne rozumienie miłości nadawało jej wyjątkowe i wzniosłe znaczenie dla życia jednostki. Stała się ona podstawą dla romantycznej filozofii, a nawet duchowości. Przykładem tego są żywe wówczas inspiracje religijnością Emanuela Swedenborga, który wierzył, że pełnia życia wiecznego w niebie polega na doskonałym zjednoczeniu się dwojga oblubieńców. Niezwykła, wzniosła, oparta na porozumieniu dusz, miłość nie miała nic wspólnego z mieszczańskim ideałem wspólnego, małżeńskiego życia. Służyła celom wyższym, a przeszkody, jakie pokonywała, nie były zwyczajnymi trudnościami, które rodzi codzienność. Miłość romantyczna podlegała raczej wielkim próbom. Była nierozerwalnie połączona z cierpieniem i stawała się centralnym punktem młodzieńczej biografii. Prawdziwa miłość musiała być nieszczęśliwa. Stanowiła więc zaprzeczenie tradycyjnego modelu szczęścia rodzinnego. Romantyczna kochanka, „nadludzka dziewica”, była bliźniaczą duszą zakochanego w niej młodzieńca, a mistyczne połączenie było nierozerwalne i wieczne, nawet jeśli kochanków rozdzieliło życie. Taki obraz miłości tworzy IV część Dziadów Mickiewicza. Gdy wybranka serca Gustawa poślubia innego, owładnięty uczuciem młodzieniec popada w rozpacz, miota się pomiędzy uwielbieniem a zazdrością, oskarża kochankę o brak serca i kierowanie się ziemskimi interesami, wbrew przeznaczeniu. Jego los jest tragiczny. Gustaw jest bowiem naznaczony miłością, która staje się pasmem udręki i jest skazana na klęskę.

RHDcCETvWfb2a

Obraz przedstawia parę młodych ludzi: kobietę i mężczyznę. Pozostają oni w uścisku. Kobieta przechyla swoją głowę na prawe ramię mężczyzny, on patrzy jej w oczy. Tło obrazu jest rozmyte.

Miłość według Fredry

RbwasoIZoX4gb1

Obraz przedstawia młodą, nagą kobietę. Jest ona odwrócona lewym profilem do widza. Stoi odchylając się do tyłu. Lewą rękę ma wyciągniętą w bok. Prawą rękę ma zgiętą, a dłoń trzyma przy swojej szyi. Kobieta ma długie, kasztanowe włosy, które oplatają jej ciało. Tło obrazu jest rozmyte.

Zdrobnienie imienia romantycznego bohatera to wyraźny sygnał zamysłu autora. Gucio nie może być postacią tragiczną, którą miłość doprowadza do rozpaczy i obłędu. Bohater Fredry to inteligentny i uroczy birbantbirbantbirbant, typowy „zdobywca serc”. To zaprzeczenie kochanka romantycznego, postać Albina  stanowi natomiast jego parodię. Melancholijny i lekceważony przez Klarę Albin realizuje schemat werterowski, liczy się nawet z samobójstwem. Stanowi karykaturalne przedstawienie uniesień bohaterów dramatów romantycznych Mickiewicza i Słowackiego. Jego wybranka Klara nie jest „istota boską” – to postać pełnokrwista, kobieta aktywna, błyskotliwa i zdolna do przeciwstawienia się oczekiwaniom społecznym. Bliższa postaci kochanki romantycznej jest Aniela, ale i ona wykazuje własną wolę – nie jest jedynie obiektem westchnień. Bohaterki Fredry przełamują schemat uległej postaci kobiecej i dokonują wyborów. Miłość u Fredry nie jest romantyczna i nie jest miłością „od pierwszego wejrzenia”. Rozwija się etapami, wynika z działań i decyzji. Jest to uczucie, o które można i należy walczyć. Taka miłość może więc zwyciężać i nieść ze sobą radość. Jest także oryginalna i zindywidualizowana – może zrodzić się w wyniku różnorodnych splotów okoliczności i realizować różne scenariusze. Fredro mówi, że nie ma jednego modelu miłości. Daje też wyraz swojej wierze, że magnetyczna siła łącząca kochanków ma moc pokonywania przeszkód i burzenia konwencji. I ostatecznie to miłość nadaje życiu sens.

Słownik