Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
Bogurodzica

Bogurodzica dziewica, Bogiem sławienaBogiem sławienaBogiem sławiena Maryja,
U twego syna GospodzinaU twego syna GospodzinaU twego syna Gospodzina Matko zwolenazwolenazwolena, Maryja!
ZyszczyzyszczyZyszczy nam, spuścispuścispuści nam.
KyrieleisonKyrieleisonKyrieleison.

Twego dzielatwego dzielaTwego dziela Krzciciela, bożyczebożyczebożycze,
Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze.
Słysz modlitwęmodlitwamodlitwę, jążjążjąż nosimy,

A dać raczy, jegoż prosimy.
A na świecie zbożny pobytzbożny pobytzbożny pobyt,
Po żywocie rajski przebytrajski przebytrajski przebyt.
Kyrieleison.

2 Źródło: Bogurodzica.
RIALYTrFxuv80
Ikona Matki Bożej Częstochowskiej (XII–XIII w.)
Źródło: domena publiczna.

Kult maryjny w średniowieczu

Jednym z ważnych elementów średniowiecznej kultury był rozwijający się kult maryjny. Bogurodzica stanowi teologicznyteologiateologiczny jego wyraz. Pieśni religijne, do których możemy zaliczyć Bogurodzicę, były włączane w obrzędy a jednocześnie stanowiły wyraz doktryny religijnej. W średniowieczu popularna była idea pośrednictwa - wierni nie śmieli zwracać się wprost do Boga. Zamiast tego swe modły kierowali do świętych, prosząc o wstawiennictwo. W Bogurodzicy lud zwraca się w pierwszej kolejności do Matki Boskiej postrzeganej jako patronki i opiekunki.

Bogurodzica – pochodzenie i autorstwo pieśni

RvG3mORVMFEij1
Bogurodzica, rękopis z roku 1407
Źródło: dostępny w internecie: Biblioteka Jagielońska, domena publiczna.

Bogurodzica to pieśń tajemnicza, o zagadkowym autorstwie i pochodzeniu. Interesująca jest zwłaszcza jej tradycja; to, w jaki sposób była wykorzystywana przez społeczeństwo, w jakich okolicznościach wykonywana i co miało to na celu. W tradycji nazywa się ją carmen patriumcarmen patriumcarmen patrium, czyli pieśnią ojczystą. Termin ten odnosi się do utworów średniowiecznych. To zresztą właśnie jej „ojczystość” staje się argumentem w sporze o pochodzenie Bogurodzicy. Wspomina o tym Stanisław Urbańczyk:

Stanisław Urbańczyk "Bogurodzica": problem czasu powstania i tła kulturowego

Pod wpływem legendy o autorstwie św. Wojciecha nasuwa się przede wszystkim prowincjonalne Gniezno jako miejsce powstania Bogurodzicy. Będąc pieśnią „krakowską”, „stołeczną” miałaby ułatwiony awans na carmen patrium. Ale faktem jest, że z samym początkiem XV w. Gniezno miało doskonałą, bliską oryginałowi kopię lub oryginał. Na nim się opiera tekst krakowski I, a raczej kcyński.

7 Źródło: Stanisław Urbańczyk, "Bogurodzica": problem czasu powstania i tła kulturowego, „Pamiętnik Literacki: czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej” 1978, nr 69/1, s. 68.

Choć proweniencja tekstu jest religijna, związana z duchowością, szybko jej funkcje rozszerzyły się, zaczęła być bowiem wykonywana przed bitwami, stając się nie tylko rodzajem modlitwy, ale pieśni bojowej czy hymnu rycerskiego. Wykonywano ją również podczas koronacji, co przesunęło kontekst dzieła w sfery społeczne, a przede wszystkim – patriotyczne.

Bogiem sławiena
u twego syna Gospodzina
zwolena
zyszczy
spuści
Kyrieleison
Twego dziela
bożycze
jąż
zbożny pobyt
rajski przebyt

Słownik

carmen patrium
carmen patrium

(łac. pieśń ojczysta) szczególny rodzaj pieśni patriotycznej jednoczącej naród, kształtujący świadomość narodową, pełniący funkcję hymnu narodowego. Wykonywana w czasie ważnych wydarzeń historycznych i uroczystości państwowych

Deesis
Deesis

(gr. déēsis – modlitwa wstawiennicza, prośba) – sposób ukazywania w sztuce średniowiecza trzech osób: Chrystusa, Matki Bożej i Jana Chrzciciela. Centralną postacią przedstawienia jest Chrystus, miejsce po Jego prawej stronie zajmuje Maria, a po lewej – Jan Chrzciciel. Kompozycję wzbogacano czasem o postaci aniołów, świętych czy proroków, których sytuowano w dolnej części obrazu. Układ postaci ilustruje teologiczną ideę wstawiennictwa – wierni kierują swe błagania do Chrystusa za pośrednictwem Jego Matki oraz Jana Chrzciciela.

modlitwa
modlitwa

wypowiedź religijna, w której postać mówiąca zwraca się do Boga lub świętych; forma często stosowana w poezji religijnej

teologia
teologia

(gr. theos — bóg + logos — słowo, nauka) nauka o Bogu, jego naturze i relacji do świata i ludzi, odrębna dla każdej religii