Liczebniki główne

Liczebniki główne tworzą albo związki zgody, albo związki rządu. Obowiązują tu następujące reguły:

• liczebniki 2–4 lub takie, których jedności wynoszą 2–4, tworzą związki zgodyzwiązek zgodyzwiązki zgody: Czy cztery koty mogą jeść z jednej miseczki?; Do końca lekcji zostały trzydzieści dwie minuty;

• Liczebniki 1 (lub mające w rzędzie jedności 1) oraz od 5 wzwyż (5–21, 15–31, 25–41 itd.) tworzą związki rząduzwiązek rząduzwiązki rządu oraz łączą się z orzeczeniem w formie czasownika liczby pojedynczej, prócz tego w czasie przeszłym i trybie przypuszczającym czasownik przybiera formę nijaką: Osiem godzin minęło jak z bicza strzelił; Z konta zniknęło nagle trzysta czterdzieści jeden złotych; Na koncercie zagra czternaście gwiazd.

RnRY36pZgTYsS

Zdjęcie przedstawia stare liczydło. Na metalowych prętach znajdują się w czterech rzędach koraliki w różnych kolorach.

Liczebniki zbiorowe, nieokreślone typu kilkoro i liczebnik oboje

Liczebniki zbiorowe, takie jak np. dwoje, siedemdziesięcioro pięcioro, dwanaścioro, a także nieokreślone typu kilkoro, wymagają:

• albo rzeczownika rodzaju nijakiego oznaczającego istoty młode, przy czym są to rzeczowniki prawie wyłącznie te, które w mianowniku kończą się na -ę: kocię, źrebię (ale też: dziecko);

• albo rzeczownika/zaimka oznaczającego zbiory osób będących przedstawicielami różnych płci;

• albo niektórych rzeczowników mających tylko liczbę mnogą, np. skrzypce, drzwi.

Takie rzeczowniki/zaimki w większości przypadków łączą się z liczebnikiem w związku rządu, przyjmując formę dopełniacza liczby mnogiej: dwoje dzieci, siedemdziesięcioro pięcioro osób, kilkanaścioro pracowników. Jeśli związek taki jest podmiotem, orzeczenie przyjmuje formę liczby pojedynczej, a w czasie przeszłym i trybie przypuszczającym formę liczby pojedynczej rodzaju nijakiego: Na podwórku bawiło się dwoje dzieci; Na spotkanie przyszło siedemdziesięcioro pięcioro osób; W ciągu zaledwie tygodnia kilkanaścioro osób straciło pracę w tej firmie.

Jeśli idzie o związki zgody, liczebniki zbiorowe wchodzą w nie wtedy, gdy występują z rzeczownikiem w celowniku i miejscowniku: Przyglądam się dwojgu źrebiętom; Myślę o tych kilkanaściorgu zwolnionych pracownikach. Wiesz już, że tak samo jest z liczebnikami głównymi, z tym że liczebniki główne wchodzą w związki zgody także w narzędniku, a zatem: Poszedłem do sklepu z czternastoma złotymi (liczebnik główny) : Rozmawiałem dziś z trojgiem rodzeństwa (liczebnik zbiorowy).
Względnie tak samo jest z liczebnikiem oboje: Oboje kociąt podbiegło do swej pani, wyjątkiem jest połączenie tego liczebnika z rzeczownikami typu rodzice – w tym przypadku formy uzgadniają się do tego rzeczownika: Na wywiadówkę przyszli oboje rodzice (nie: Na wywiadówkę przyszło oboje rodziców).

Liczebniki ułamkowe

Tej grupy liczebników używa się zwykle dla określenia części obiektu – wówczas określenie rzeczownikowe przyjmuje liczbę pojedynczą: pół tygodnia – lub części zbioru obiektów – wówczas określenie jest w liczbie mnogiej: jedna trzecia zainteresowanych. Zostały mi do napisania około dwie trzecie rozprawki. Nieco bardziej skomplikowana jest kwestia przydawki takiego liczebnika:

Kiedy zaś mamy do czynienia z liczebnikami wielowyrazowymi, składającymi się z liczebnika głównego i ułamka, należy pamiętać, że:

Słownik