Przeczytaj
Aby dowiedzieć się więcej na temat poglądów Immanuela Kanta, zapoznaj się z poniższymi materiałami:
Słownik filozoficzny. Immanuel Kant. Część pierwsza: poglądySłownik filozoficzny. Immanuel Kant. Część pierwsza: poglądy
Słownik filozoficzny. Immanuel Kant. Część druga: krytyka metafizykiSłownik filozoficzny. Immanuel Kant. Część druga: krytyka metafizyki
Myśl Immanuela Kanta: część 9. Recepcja i dyskusjaMyśl Immanuela Kanta: część 9. Recepcja i dyskusja
Wpływ i recepcja
W zasadzie trudno wskazać filozofów, którzy mieli wpływ na myśl Kanta w jego okresie „krytycznym”, co wynika z oryginalności jego poglądów. Inaczej jest natomiast w okresie „przedkrytycznym”, kiedy Kant był typowym przedstawicielem epoki, o czym świadczy jego zainteresowanie nauką, zwłaszcza systemem Newtona. Panuje powszechne przekonanie, że wpływ na niemieckiego filozofa wywarły dwie wielkie tradycje: myśli empirycznejempirycznej (Locke i zwłaszcza Hume – filozofowie pytający o to, jak umysł poznaje świat, i na ile to poznanie jest zależne od umysłu) oraz racjonalistycznejracjonalistycznej (Kartezjusz, Leibniz). W tym miejscu możemy jeszcze wskazać na refleksję nad kulturą i moralnością Rousseau, która również oddziaływała na myśliciela. Z niemieckich filozofów w szczególny sposób wpłynął na Kanta racjonalista Christian Wolff (z jednej strony jako adresat polemiki, z drugiej jako inspirator tendencji klasyfikacyjnej).
Początkowo krytyczna myśl Kanta nie była zbyt popularna z powodu skomplikowania i nowości. Dopiero pojawienie się wszystkich krytyk (także uproszczonych wersji pierwszych dwu) oraz popularnych Listów o filozofii Kantowskiej Reinholda otworzyło drogę rozszerzania się wpływów myśli filozofa, opanowującej ośrodki uniwersyteckie (nie tylko niemieckie), wpływającej na naukę i na artystów. Filozofowie określający się mianem uczniów Kanta rozwijali jego dzieło w dwóch kierunkach: usuwając resztki metafizyki z jego myślenia bądź odwrotnie - wprowadzając metafizykę.
Szczególnie ciekawe wydają się losy myśli filozofa u tych, którzy, mając się za jego kontynuatorów, zbudowali własne systemy idealistycznej metafizyki: Fichtego, Schellinga i Hegla. Filozofowie ci nawiązywali do wątków spekulatywnych dzieła Kanta, wychodzili od myśli o prymacie podmiotu w poznaniu i o szczególnej wadze rozumu praktycznego. Tezy te nabrały w ich refleksji charakteru ontologicznego, a więc radykalnie sprzecznego z założeniami filozofa z Królewca, wiodły do zbudowania metafizyki.
Z kolei Schiller, nawiązując do filozofii Kanta, opracował swoją koncepcję wychowania estetycznego, zgodnie z którą sztuka ma stanowić wymiar pojednania człowieka ze sobą i światem. Do myśli Kanta odwoływał się także Schopenhauer (np. dzieląc świat na istotę i „zasłonę Mai”), który jednak nadał jej charakteru fizjologicznego (subiektywne formy poznania ujął jako cechy umysłu), jak również Dilthey - wyodrębniając humanistykę jako osobną naukę (przeprowadzając „krytykę rozumu historycznego”).
Należy także zaznaczyć, że filozofia Kanta spotykała się z wieloma polemikami. Przykładowo, Nietzsche po okresie poddania się Kantowskiej teorii poznania doszedł do wniosku, iż: rzecz sama w sobie warta jest śmiechu homeryckiego: że wielkim, ba, wszystkim zdawała się, a właściwie jest próżna, mianowicie próżna znaczenia. W ten sposób filozof odrzucał nawet wiarę w istnienie rzeczywistości metafizycznej.
Przeciw prymatowi intelektu - deformującego poznawaną rzeczywistość - występował Bergson, wskazujący na intuicję jako najlepszy sposób poznania. Próbą przekroczenia Kantowskiej teorii poznania (zakorzenioną w niej) jest fenomenologia Husserla, zgodnie z którą prawdy aprioryczne nie należą do podmiotu, lecz wynikają z obiektywnego stanu rzeczy. Z kolei Lew Szestow krytykuje Kanta za stworzenie systemu rozumu, pozornie chroniącego nas przed grozą istnienia (uzurpującego sobie prawo do takiej ochrony).
Renesans popularności Kanta nastąpił pod koniec wieku XIX w tzw. neokantyzmieneokantyzmie, nadającym myśli Kanta rys psychologiczny i fizjologiczny, jednak głównymi przedstawicielami neokantyzmu były: szkoła badeńska (Wilhelm Windelband, Heinrich Rickert) oraz marburska (Hermann Cohen, Paul Natorp, Ernst Cassirer). Warto tu dodać, że niektóre aspekty myśli Kanta są przedmiotem sporu do dziś.
Kant w Polsce
Polska recepcja kantyzmu zaczęła się z pewnym opóźnieniem i w efekcie filozofia ta znalazła sobie zwolenników na początku wieku XIX, początkowo wszakże zwalczano ją w imię haseł oświecenia, w obawie przed wprowadzeniem metafizyki. Tak postępował np. Jan Śniadecki (krytykę formułowali także Stanisław Staszic, Hugo Kołłątaj). Z kolei propagatorem kantyzmu był Józef Kalasanty Szaniawski. Czytelnikami Kanta, zresztą zazwyczaj krytycznymi, byli wielcy poeci romantyczni, np. Adam Mickiewicz.
Słownik
kierunek filozoficzny ukształtowany w 2. połowie XIX w., rozwijający się na gruncie recepcji głównych założeń filozofii transcendentalnej I. Kanta; program krytycyzmu teoriopoznawczego, który wyrażał się w skupieniu uwagi na krytyce poznania, szukaniu drogi pośredniej między metafizyką a empiryzmem, rezygnacji z teorii bytu i oparciu etyki o imperatywy
(gr. empeiría – doświadczenie) doktryna filozoficzna przyznająca pierwszeństwo w poznaniu doświadczeniu
(sa. māyā – coś, czego nie ma) iluzja, namacalna i mentalna rzeczywistość zakrywającą przed ludźmi prawdę na temat ich tożsamości i rzeczywistych związków ze światem
(gr. ta meta ta physika – to, co po przyrodzie/ponad przyrodą) dział filozofii zajmujący się bytem, tzn. wszystkim tym co jest; nauka filozoficzna, której przedmiotem są podstawowe kwestie dotyczące istoty i przyczyny bytu
(łac. ratio – rozum; rationalis – rozumny, rozsądny) kierunek filozoficzny przyznający rozumowi główną bądź wyłączną rolę w procesie poznania; pogląd przyznający pierwszeństwo w poznaniu rozumowi
(gr. aisthetikos – dotyczący poznania zmysłowego, wrażliwy, odczuwający) nauka o zasadach zmysłowości; teoria sztuki, teoria piękna