Przeczytaj
Rzym. Armia obywatelska i sprzymierzeńcy
Kluczem do sukcesów Rzymian we wszystkich prowadzonych przez nich wojnach były możliwości mobilizacyjne armii. Praktycznie każdy obywatel był jednocześnie posiadaczem ziemskim – drobnym, samowystarczalnym rolnikiem, którego stać było na zakup potrzebnego wyposażenia wojennego. Sprawiało to, że niemal wszyscy dorośli mężczyźni będący obywatelami mogli służyć w legionach. Sama zaś armia składała się wyłącznie z obywateli. Dzięki temu udający się na wojnę rzymski żołnierz mógł mieć przeświadczenie, że walczy o własne interesy i że zyski z podbojów dokonanych jego rękami staną się również jego udziałem. Należy także dodać, że Rzymianie stosowali wyjątkową politykę wobec podbitych ludów z terenów Italii. Były one zmuszane do przysyłania auxiliówauxiliów na każde żądanie strony rzymskiej. W efekcie sprzymierzeńcy stanowili od połowy do dwóch trzecich armii republiki. Oznaczało to, że potencjał mobilizacyjny wojsk rzymskich był niemal nieograniczony.
Macedonia. Kryzys demograficzny
Macedonia bezpośrednio sąsiadowała z imperium rzymskim i z tego powodu jako pierwsza spośród państw hellenistycznychpaństw hellenistycznych weszła w otwarty konflikt z republiką. Była najmniejszym z państw sukcesyjnych imperium Aleksandra Wielkiego, jednak w nadchodzącym starciu nie to okazało się decydującym czynnikiem klęski. Głównym problemem jej królów był brak ludzi. Kryzys demograficzny wiązał się jeszcze z panowaniem Aleksandra Wielkiego. Z wielkiej armii, na czele której wyruszył on na podbój Persji, do Macedonii wróciło niewielu żołnierzy. Nieobecność dużej liczby mężczyzn w wieku rozrodczym wpłynęła na niski przyrost naturalny w następnych pokoleniach. Te trudności tłumaczą nam m.in., dlaczego wojska macedońskie, niezwykle skuteczne za Filipa IIFilipa II i Aleksandra, w czasach hellenistycznych przeżywały poważny kryzys i nie były w stanie stawić skutecznego oporu rzymskim legionom.
Państwo Seleukidów. Kolos na glinianych nogach
Monarchia Seleukidów była największym państwem powstałym w wyniku rozpadu imperium Aleksandra Wielkiego. Obejmowała terytoria i ludy niezwykle zróżnicowane: od Azji Mniejszej i Palestyny po zachodnie Indie. Szybko okazało się, że rozległość państwa Seleukidów była źródłem zarówno bogactwa, jak i licznych problemów. Wielość obszarów o różnych tradycjach, językach i historii nie tylko utrudniała zarządzanie imperium, lecz także sprzyjała pojawianiu się ruchów odśrodkowych. Aby zapanować nad tym gigantycznym krajem, królewscy namiestnicy w prowincjach musieli posiadać bardzo szerokie uprawnienia. Wpływowi namiestnicy z kolei często wchodzili w układ z regionalną elitą i buntowali się wobec władzy centralnej, destabilizując kraj. Na przestrzeni II i I w. p.n.e. Rzym nie tylko bezlitośnie wykorzystywał pogarszający się stan monarchii seleukidzkiej, lecz także aktywnie przyczyniał się do pogłębienia panującego w niej chaosu. Ponadto kraj nie umiał powstrzymać rosnących w siłę Partów na terenie dzisiejszego Iranu, którzy stopniowo przejmowali terytoria seleukidzkie na wschodzie.
Egipt. Rozłamy w łonie dynastii
Państwo egipskie leżało z dala od terenów, którymi bezpośrednio zainteresowani byli Rzymianie. Z tego powodu, mimo widocznej słabości, Egipt długo cieszył się formalną niezależnością. Głównym czynnikiem osłabiającym panujących w Egipcie Ptolemeuszy były ciągłe spory dynastyczne. Konflikty między członkami rodziny panującej ograniczały kontrolę faraonów nad poszczególnymi regionami kraju i uniemożliwiały sprawne nim zarządzanie. W efekcie w II w. p.n.e. Egipt wycofał się z prowadzenia aktywnej polityki zagranicznej i utracił status mocarstwa. Tę słabość próbowali początkowo wyzyskać Seleukidzi, jednak ostatecznie to Rzymowi udało się podporządkować sobie państwo faraonów, czyniąc z niego kraj kliencki.kraj kliencki.
Czy Rzym miał plan? Rzymska polityka podbojów na wschodzie
Gdy po zakończeniu wojny z HannibalemHannibalem oczy polityków rzymskich zwróciły się na wschód, nie istniał żaden spójny plan działania w tym regionie. Rzymian interesowały tylko dwie rzeczy: gromadzenie łupów i osłabianie państw, które mogły stanowić zagrożenie dla ich dominacji. Relacje z monarchiami hellenistycznymi można tu przyrównać do efektu domina. Przesuwanie granicy rzymskiej coraz dalej na wschód zmuszało Rzymian do wchodzenia w relacje z kolejnymi państwami. Te relacje z kolei Rzym zawsze chciał układać w ten sposób, by być w nich stroną górującą. Ta polityka doprowadzała zwykle do konfliktów zbrojnych, w których miażdżąca przewaga wojskowa republiki nie dopuszczała do poniesienia przez nią klęski.
Słownik
pomocnicze oddziały wojskowe stanowiące wsparcie dla rzymskich legionów
ojciec Aleksandra Wielkiego i twórca potęgi Macedonii
dowódca wojsk kartagińskich w czasie II wojny punickiej i jeden z najwybitniejszych wodzów w historii wojskowości; w oczach Rzymian stanowił największe zagrożenie dla ich państwa, co do dzisiaj pobrzmiewa w łacińskiej sentencji Hannibal ante portas (Hannibal u bram)
państwa powstałe w czasie walk o władzę po śmierci Aleksandra Wielkiego; Egipt (Ptolemeuszów), Syria (Seleucydów), Macedonia i Grecja (Antygonidów) oraz wiele mniejszych np. Pergamon (Attalidów); hellenizm charakteryzował się poszerzaniem granic świata greckiego, szerzeniem kultury greckiej a także nauki
kraj podporządkowany innemu państwu
(l.mn. poleis) termin grecki oznaczający zarówno miasto‑osadę, jak i zamieszkującą ją wspólnotę polityczną wolnych obywateli
Słowa kluczowe
starożytna Macedonia, starożytny Rzym, państwo Seleukidów, Egipt hellenistyczny, podboje starożytnego Rzymu, podbój państw hellenistycznych przez Rzym
Bibliografia
Beard M., SPQR. Historia starożytnego Rzymu, Poznań 2016.
Jaczynowska M., Dzieje Imperium Romanum, Warszawa 1995.
Wipszycka E., Bravo B., Historia starożytnych Greków. Tom 3: Okres hellenistyczny, Warszawa 2018.
Ziółkowski A., Historia Rzymu, Poznań 2008.
Chomicki G., Sprawski S., Starożytność. Teksty źródłowe, komentarze i zagadnienia do historii w szkole średniej, Kraków 1999.
Tytus Liwiusz, Dzieje Rzymu od założenia miasta, ks. XXXV–XL, Wrocław 1981.
Liwiusz T., Dzieje Rzymu od założenia miasta, ks. XLI–XLV, Wrocław 1982.
Polibiusz, Dzieje, t.1, Wrocław 2005.
Polibiusz, Dzieje, t.2, Wrocław 2005.