R1IBRGoLBuQUe

Na zdjęciu dolina U-kształtna w Norwegii. Dno doliny niemal płaskie. Zbocza strome. Na dnie doliny po prawej stronie zdjęcia rzeka. Zaraz obok rzeki zbocze doliny. Po lewej stronie na dnie doliny kilka domków. Po lewej stronie fragment zbocza doliny. Zbocza doliny niezbyt wysokie. Porośnięte trawą i niską roślinnością. Na ich szczytach leżą niewielkie płaty śniegu. Dolina ma kolor zielono-brązowy.

RGguGCIekOxw6

Zdjęcie przedstawia dolinę V-kształtną w Beskidzie Niskim. Jej dno jest stosunkowo wąskie i płynie na nim potok. Po bokach znajdują się niskie stoki porośnięte drzewami iglastymi. Dolinę przecinają długie pnie przewróconych drzew.

Doliny U‑kształtne, jako formy wtórne, są efektem przekształcenia glacjalnego pierwotnych, fluwialnych dolin V‑kształtnych. Te bazowe powstają na skutek działania erozji rzecznej. Ich długość może być zmienna, ale posiadają kilka ważnych cech wyróżniających. Profil poprzecznyprofil poprzecznyProfil poprzeczny takiej formy ma kształt zbliżony do litery V, zbocza są pochyłe, a dno wąskie, zajęte przez płynącą rzekę. Profil podłużnyprofil podłużnyProfil podłużny cechuje się stałym spadkiem bez większych progów i przegłębieńprzegłębienieprzegłębień. Erozyjna działalność rzeki jest skierowana w dół, czego wynikiem jest pogłębianie koryta rzecznego. Gdy w dolinie rzecznej pojawia się lodowiec, przekształceniu ulegają jej najważniejsze parametry. Masy lodu zaczynają oddziaływać na dno i na zbocza, a także na mniejsze dolinki boczne uchodzące do doliny głównej. W efekcie tego działania powstają doliny U‑kształtne.

Przekrój poprzeczny doliny podobny jest do litery U. Posiada ona szerokie, prawie płaskie dno. Zbocza są wysokie, strome, prawie pionowe. Ich wysokość może dochodzić nawet do kilkuset metrów. Początkowo, gdy lodowiec wchodzi do doliny, napotyka trudność w poruszaniu się ze względu na wąskie zbocza, zwłaszcza na dnie. Dlatego w inicjalnej fazie rozwoju żłobu dominuje erozja boczna. Dopiero po ustaleniu kształtu „U” lód może wydajnie płynąć i rozpoczyna się erozja wgłębna.

Podłużny profil doliny U‑kształtnej jest nieregularny, pełen progów i przegłębień. Progi znajdują się w miejscach występowania skał twardych, niespękanych, przy wylocie kotła lodowcowegokocioł lodowcowy (kar, cyrk lodowcowy)kotła lodowcowego, a także niedaleko połączenia z dolinami bocznymi. Lodowiec, przesuwając się po progach, zdzieraegzaracja (zdzieranie)zdziera i wygładza ich powierzchnię, co określa się jako detersjędetersjadetersję. Przegłębienia zajmują miejsca, gdzie podłoże było spękane lub skały je budujące były miękkie. Dominuje tu proces erozyjny zwany detrakcjądetrakcja (wyorywanie)detrakcją, który polega na wyorywaniu bloków skalnych z podłoża lodowca. Zróżnicowany profil podłużny wynika głównie z różnej podatności skał podłoża na erozję, ale również z charakterystyki ruchu lodowca.

Doliny boczne posiadają wyżej położone dno niż dno doliny głównej. Z tego powodu nazywane są dolinami zawieszonymi, często na ich zboczach mieszczą się wodospady. Są one śladami dopływów mniejszych lodowców do głównego. Powstają, gdyż lodowce, które je wypełniały, były mniejsze i powodowały mniejszą erozję podłoża lub były chłodniejsze i erozja ustawała w nich czasami do zera, gdy lód przymarzał do podłoża.

R1DOZrZ8I5DQC

Schemat przedstawia powstawanie wodospadów w dolinach zawieszonych. Na pierwszym planie widoczna jest dolina znajdująca się pod pasmem górskim, przez którą płynie rzeka. Następnie teren stopniowo się podwyższa. Dalej widoczne są góry, a pomiędzy nimi znajdują się zagłębienia, w których płyną mniejsze rzeki. Są to doliny zawieszone. Następnie te doliny zmierzają ku spadkowi do doliny głównej. W miejscu spadku dolin zawieszonych tworzą się wodospady, którymi woda z rzek z dolin zawieszonych wpada do rzeki w głównej dolinie.

Słownik