W okresie ciąży zachodzą w organizmie kobiety zasadnicze zmiany: ustaje krwawienie miesięczne, ulegają zmianom czynności niektórych gruczołów wydzielania wewnętrznego, rozrastają się też naczynia krwionośne macicy, która znacznie się powiększa, a jej ściana bierze udział w wytworzeniu łożyska.

RzQkGzcUmUzmQ

Zdjęcie przedstawia ludzkie łożysko. Jest ono umieszczone w okrągłej misie, w której znajduje się krew. Łożysko ma kolor czerwony, przecinają je liczne białe naczynia krwionośne. Od góry od łożyska odchodzi pępowina.

Łożysko (inaczej placenta) to narząd łączący zarodek ze ścianą macicy matki w rozwoju zarodkowym ssaków łożyskowych. Płód łączy się z łożyskiem pępowinąpępowinapępowiną, która ma różny kształt u różnych grup ssaków – u człowieka przyjmuje formę tarczy.

Łożysko tworzy się między 2. a 3. tygodniem ciąży i zbudowane jest z dwóch części: płodowej i matczynej.

Część płodową łożyska tworzą tzw. błony płodowe: kosmówka i omocznia oraz pęcherzyk żółtkowy. Błony te powstają z pozazarodkowych części listków zarodkowychlistki zarodkowelistków zarodkowych. Zapewniają zarodkowi swobodne, wodne środowisko rozwoju, chroniące przed wysychaniem i urazami, a także pośredniczą w pobieraniu substancji odżywczych z organizmu matki lub żółtka, wymianie gazowej i usuwaniu wydalin.

U człowieka kosmówka powstaje między 2. a 3. tygodniem ciąży. Otacza zarodek i pozostałe błony płodowe. Na jej powierzchni tworzą się liczne, rozgałęzione i silnie unaczynione fałdy, zwane kosmkami, pokryte warstwą komórek – trofoblastem. Kosmówka zrasta się na dużej przestrzeni z inną błoną płodową – omocznią, tworząc kosmówkę omoczniową, która pośredniczy w odżywianiu zarodka oraz wymianie gazowej. Kosmówka styka się bezpośrednio z błoną śluzową macicy, wchodząc w skład łożyska. Część kosmówki tworząca łożysko, pokryta kosmkami, to tzw. kosmówka kosmata, znajdująca się po stronie błony śluzowej macicy; pozostała część jest kosmówką gładką, skierowaną w stronę płodu. Obecność kosmków zwiększa powierzchnię funkcjonalną kosmówki, umożliwiając bardziej efektywną wymianę substancji odżywczych i gazów. Ważną funkcją kosmówki jest wydzielanie przez nią hormonu podtrzymującego ciążę – gonadotropiny kosmówkowej.

Omocznia powstaje około 16. dnia ciąży. Pełni ona funkcję workowatego zbiornika zbędnych produktów przemiany materii płodu, a u owodniowców jajorodnych często także narządu wymiany gazowej, zwłaszcza po zrośnięciu się z błoną kosmówkową (powstaje tzw. kosmówka omoczniowa). Następnie między 3. a 5. tygodniem ciąży w ścianach omoczni wykształcają się naczynia krwionośne, które z czasem przekształcają się w tętnice i żyłę pępowinową. Naczynia te zespalają krążenie zarodka z krążeniem błon śluzowych matki. U ssaków łożyskowych omocznia wykazuje różny stopień rozwoju w zależności od tego, jak rozwinięte jest łożysko jako narząd usuwający produkty przemiany materii, np. u świni omocznia jest ważnym narządem płodowym, a u człowieka – narządem szczątkowym. Co więcej, omocznia u człowieka zanika wraz z rozwojem nerek.

Pęcherzyk żółtkowy pojawia się między 5. a 6. tygodniem ciąży. Początkowo to on pełni funkcję odżywczą oraz – do czasu rozwoju sieci naczyń omoczni – jest narządem oddechowym i krwiotwórczym zarodka. Zawiera płyn surowiczy, a na powierzchni pęcherzyka żółtkowego wytwarzają się pierwsze krwinki i naczynia krwionośne. We wczesnym okresie rozwoju zarodkowego pośredniczy w pobieraniu substancji odżywczych ze światła macicy. Po wytworzeniu się łożyska stopniowo zanika.

Część matczyną łożyska stanowi błona śluzowa macicy (doczesnadoczesnadoczesna).

Doczesna to rozrośnięta błona śluzowa macicy stanowiąca podścielisko dla zagnieżdżającej się zapłodnionej komórki jajowej. Jest ona zmodyfikowaną częścią ściany macicy w miejscu zrośnięcia z kosmówką. Uszkodzeniu doczesnej przy porodzie towarzyszy silne krwawienie, w czasie połogu regeneruje się. Ma znaczenie dla odżywiania płodu, m.in. zawiera charakterystyczne komórki doczesnowe produkujące glikogen i tłuszcze, które dostarczają energii zarodkowi. Co więcej, pełni funkcje ochronne – dzięki zdolności rozkładania toksyn i bakterii oraz mechanicznego zatrzymywania drobnoustrojów przenikających z organizmu matki do płodu.

Krew matki jest oddzielona od krwi płodu tzw. barierą łożyskową.

Łożysko pełni następujące funkcje:

1. Utrzymuje płód w macicy.

2. Pośredniczy w wymianie fizjologicznej między płodem a matką:

• dostarcza płodowi substancje odżywcze (glukozę, aminokwasy, substancje mineralne, witaminy);

• dostarcza płodowi tlen;

• usuwa z krwi płodu szkodliwe metabolity, takie jak dwutlenek węgla czy mocznik.

3. Wytwarza hormony wpływające na prawidłowy przebieg i utrzymanie ciąży:

• gonadotropinę łożyskową, hCG;

• laktogen łożyskowy (somatomammotropinę kosmówkową), hCS;

• progesteron;

• relaksynę;

• estrogeny.

4. Zapewnia ochronę immunologiczną:

• tworzy barierę mechaniczną dla drobnoustrojów;

• dostarcza płodowi przeciwciał z krwi matki.

W czasie porodu łożysko zostaje wydalone jako popłódpopłódpopłód.

Słownik