Przeczytaj
Etap 1. Przed pójściem w teren
Zanim wyruszysz w teren, zapoznaj się z materiałami kartograficznymi. Mapy topograficzne i turystyczne pomogą Ci w ustaleniu lokalizacji i poruszaniu się w terenie. Mapy geologiczne i geologiczno‑turystyczne pozwolą na wstępne zapoznanie się z budową geologiczną regionu.
Nie opieraj się jedynie na GPS-ie, mapach w formie cyfrowej lub aplikacjach internetowych. Rozładowany telefon albo brak zasięgu – to tylko niektóre czynniki ryzyka. Mapa papierowa może okazać najlepsza i najbardziej przydatna w terenie.
Etap 2. Ogólne spojrzenie na odkrywkę i podstawowe pomiary
Po zlokalizowaniu swojego położenia oraz odkrywki na mapach możesz przystąpić do następnego etapu prac terenowych, jakim jest ogólny opis odkrywki geologicznej. Wszystkie te informacje należy odnotować w specjalnie przygotowanym do tego celu notatniku terenowym.
Powinieneś uwzględnić takie elementy jak szerokość, wysokość i długość odkrywki. Jeśli odkrywka jest niewielka, jej zmierzenie nie powinno być problemem. Możesz dokonać pomiaru np. przy użyciu taśmy mierniczej. W przypadku większych odkrywek skorzystaj z mapy topograficznej (uwzględniając skalę mapy, możemy określić podstawowe wymiary odkrywki) lub z przeznaczonych do tego celu narzędzi na stronach geoportali (np. geoportal.gov.pl) i aplikacji internetowych (np. Google Maps).
Patrząc z dystansu na ścianę odkrywki, możesz określić, w jaki sposób ułożone są warstwy skalne. Czy leżą one płasko? Czy są nachylone? A może nawet pofałdowane? Czy wszystkie warstwy leżą zgodnie, czy ich nachylenie jest zróżnicowane w zależności od warstwy skalnej?
W Twoim notatniku terenowym powinien znaleźć się szkic części odkrywki, którą analizujesz.
Podchodząc do ścian odkrywki, przy pomocy kompasu możesz wykonać pomiary tzw. biegubiegu i upaduupadu warstw skalnych, które pozwolą Ci określić kierunek i kąt nachylenia tych warstw.
Pamiętaj o bezpieczeństwie!
Etap 3. Rozpoznawanie skał
Przyjrzyj się teraz skałom i spróbuj je rozpoznać. Zacznij od określenia ich barwy, twardości i przełamu. Zwróć uwagę, jakie elementy występują w skale. Czy są w niej małe ziarenka piasku, duże żwiry lub mikroorganizmy? Czy też skała jest raczej masywna i niewiele w niej widać?
Spróbuj określić, czy piaski i żwiry są dobrze czy słabo obtoczone. Reakcja ze słabo stężonym kwasem solnym również pomoże Ci w rozpoznaniu skał. Jeśli skała reaguje („burzy się”) z kwasem solnym, oznacza to, że zawiera w sobie węglan wapnia i jest to najprawdopodobniej wapień. Na Niżu Polskim podobną reakcją charakteryzują się osady lodowcowe, np. gliny zwałowe. Z kolei jeśli skała nie wykazuje reakcji, mamy do czynienia najprawdopodobniej z dolomitem. Podobnie dzieje się z odwapnionymi glinami zwałowymi (np. w stropowych partiach profilu), które najczęściej nie wykazują reakcji z kwasem solnym.
Pamiętaj, że odkrywki i kamieniołomy są idealnymi miejscami do poszukiwania ciekawych okazów skał, minerałów i skamieniałości.
Ruszaj na poszukiwania!
Etap 4. Wykonanie profilu geologicznego
Wszystkie Twoje prace i obserwacje znajdą swój finał w tzw. profilu geologicznymprofilu geologicznym. Jest to graficzne przedstawienie zalegania warstw skalnych w postaci słupka, gdzie przy użyciu skali i w odpowiedniej kolejności przedstawia się zespoły skalne wraz z ich opisem. Musisz pamiętać, że najstarsze skały umieszcza się na dole profilu, a najmłodsze w jego górnej części.
Wiek skał przedstawia się odpowiednimi umownymi kolorami. Przykładowo skały dewońskie zaznacza się na brązowo, jurajskie na niebiesko, a kredowe na zielono. LitologięLitologię oznaczamy szrafamiszrafami.
Po prawej stronie profilu zamieszcza się zazwyczaj opis skał, którego dokonywałeś na trzecim etapie prac w odkrywce geologicznej.
Etap 5. Przekrój geologiczny
Jeśli analizujesz kilka odkrywek, które położone są relatywnie blisko siebie, możesz wykonać tzw. przekrój geologiczny będący kolejnym sposobem na graficzne przedstawienie fragmentu litosfery przeciętego w pionie. W tak wyskalowanym przekroju uwzględnia się zarówno profil morfologiczny terenu (Góra Zamkowa i Zelejowa leżą wyżej na poniższym przekroju, podczas gdy Dolina Chęcińska jest obniżeniem), jak i budowę geologiczną opracowaną w oparciu o szczegółowe analizy kilku odkrywek geologicznych.
Słownik
orientacja przecięcia danej powierzchni z powierzchnią poziomą mierzoną w stosunku do północy
typy skał
graficzny sposób przedstawienia zespołu warstw skalnych w postaci wyskalowanego słupka o umownych barwach i szrafach wraz z opisem
zestaw znaków umownych w zależności od typu oznaczanej skały
kąt nachylenia warstw skalnych i innych elementów płaszczyznowych obserwowanych w odkrywce