Innowacja językowa

Innowacja językowa to każdy nowy element w języku na poziomie tekstu, uzusu, normy bądź systemu. Innowacje mogą mieć różny charakter. Wyróżniamy innowacje:

– fonetyczne – nowy sposób wymawiania danej głoski lub akcentowania wyrazu, np. matematyka zamiast matematyka;

– fleksyjne – zmiana końcówki, np. gałęziami;

– składniowe – nietypowe połączenie wyrazów w wypowiedzi, np. pomimo wszystkiego;

– leksykalne – neologizmy, zapożyczenia, użycie znanego słowa w innym znaczeniu, np. walentynki.

Niektóre innowacje językowe okazują się przydatne i powtarzane w tekstach wchodzą do uzusu, a następnie do normy. Ich obecność ubogaca zatem język oraz świadczy o przemianach zachodzących w środowisku jego użytkowników.

Typy innowacji

Andrzej Markowski w książce Kultura języka polskiego wyróżnia następujące typy innowacji:

R1cSoLHMXdR6d11

Zdjęcie przedstawia okładkę książki Andrzeja Markowskiego, Kultura języka polskiego. Teoria. Zagadnienia leksykalne, wydaną przez Wydawnictwo Naukowe PWN. Na okładce znajdują się dwie abstrakcyjne grafiki komputerowe.

1. uzupełniające – wypełniają braki w systemie, np. telefon komórkowy, oszołom);

2. regulujące – nowe formy wyrazowe będące wynikiem usuwania wyjątków z systemu językowego, np. dostać maila, tą grę, pomimo tego zamiast dostać mail, tę grę, pomimo to;

3. rozszerzające – rozszerzają regułę gramatyczną o większym zasięgu kosztem reguły o mniejszym zasięgu, np. wziąść (według wzoru trząść, prząść, siąść itd.), ubrać sweter (poprawnie: ubrać się/kogoś w sweter);

4. alternatywne – nowe wyrazy pojawiają się obok już istniejących, co jest wynikiem nasilania się nowych tendencji językowych; np. diss ‘obraza’, zownować ‘pokonać’, gamer ‘gracz’, pokoi (alternatywnie do pokojów);

5. nawiązujące – powstają przez skojarzenie z innymi elementami systemu językowego, np. bynajmniej w znaczeniu ‘przynajmniej’ (poprawnie: partykuła wzmacniająca przeczenie, np. Bynajmniej nie chcę o tym mówić);

6. skracające – upraszczają słowa i zaoszczędzają czas, np. lol**, nwm, nmzc;

7. precyzujące – różnicowanie wyrazów, ich form i znaczeń, które pozwala usunąć zbędną synonimię, np. uszy (=narząd słuchu) i ucha (=uchwyty torby).

Normy i system językowy

Jeżeli innowacja jest zgodna z obowiązującą normą i wejdzie do systemu językowegosystem językowysystemu językowego, zyskuje status zmiany językowej; jeżeli nie – jest traktowana jako błąd. Innowacja może być wprowadzana do języka świadomie bądź nieświadomie – w tym drugim przypadku najczęściej jest błędem.

Żeby innowacja została uznana, a zatem żeby weszła do normy i systemu, musi spełniać kilka kryteriów. Kryteria te nie są z góry ustalone, mogą się zmieniać.

Błąd językowy

Błąd językowy to taka wypowiedź, która jest niezgodna z obowiązującą aktualnie normą. Andrzej Markowski przedstawia następującą typologię błędów językowych:

Do błędów gramatycznych zaliczają się błędy fleksyjne oraz składniowe.

Przykłady błędów fleksyjnych: *umię (zam. umiem); *wziąść (zam. wziąć); *psowi (zam. psu); *wrzasł (zam. wrzasnął); *myszów (zam. myszy); *najbardziej długi (zam. najdłuższy).

Przykłady błędów składniowych: *Łukasz i Ania poznały się w sieci (zam. Łukasz i Ania poznali się w sieci); *Małżeństwo zjedli kolację (zam. Małżeństwo zjadło kolację); *odróżniać kolory różowy i amarantowy (zam. odróżniać kolor różowy od amarantowego); *bronić siostrę (zam. bronić siostry); *za lub przeciw ustawie (zam. za ustawą lub przeciw niej); *pytanie odnośnie zajęć (zam. pytanie odnośnie do zajęć); *Idąc ulicą, świeciło słońce (zam. Kiedy szedł ulicą, świeciło słońce), *Przyglądam się mu (zam. Przyglądam mu się albo Przyglądam się jemu); *Wydajesz się być smutna (zam. Wydajesz się smutna).

Błędy leksykalne mogą być słownikowe (wyrazowe) lub frazeologiczne.

Przykłady błędów słownikowych: używanie wyrazów w niewłaściwym znaczeniu, np. wnioskować jako zgłaszać wniosek (popr. wyciągać wniosek); mylenie wyrazów efektywny i efektowny, pleonazmy typu *cofnąć się do tyłu; błędne łączenie wyrazów, jak w *odnieść porażkę (popr. ponieść porażkę, a odnieść zwycięstwo).

Przykłady błędów frazeologicznych: *a nóż, widelec (zam. a nuż, widelec); *być samemu jak palec (zam. być sam jak palec); *postawić przysłowiową kropkę nad i (zam. postawić kropkę nad i); *Mądrej głowie dość po słowie (zam. Mądrej głowie dość dwie słowie).

Błędy fonetyczne polegają na niewłaściwej wymowie głosek, grup głoskowych czy na nieprawidłowym akcentowaniu. Przykłady błędów fonetycznych: idom zam. idą; kedy zam. kiedy; paczy zam. patrzy; akcentowanie: zrobilibyśmy zam. zrobilibyśmy, fizyka zam. fizyka itp.

Słownik